تبعات منفی اقتصادی و اجتماعی ناشی از خاموشی‌های مکرر تابستان سال 97 بیش از گذشته لزوم اقداماتی متناسب برای مقابله با چالش برق در این فصل سال را گوشزد کرد. این خاموشی‌ها در کنار ایجاد موجی از گلایه‌مندی برای مشترکان خانگی، خسارات قابل توجهی به صنایع تحمیل کرد.
توقف تولید در زمان خاموشی و آسیب‌های فراوان به تجهیزات الکتریکی و محصولات، سه عاملی بود که بسیاری از صنایع تولیدی کشور را در حالت بحرانی قرار داد.
بخش تولید قربانی مشترکان پرمصرف خانگی
با توجه به داده های وزارت نیرو که در شکل یک نشان داده شده، مصرف بخش خانگی کشور در زمان اوج بار بیش از ۵۰ درصد از کل مصرف است. درحالی که مصرف برق صنایع در زمان اوج بار حدود ۱۸ درصد از کل مصرف است. به عبارت دیگر بخش پرمصرف خانگی آنچنان برق مصرف می‌کند که تنها توان مصرفی سه دهک بالای جامعه بیش از کل صنایع بزرگ و کوچک کشور و توان مصرفی وسائل سرمایشی این گروه در تابستان، بیش از کل صنایع بزرگ کشور است.
آمارها نشان می‌دهد اگر مصرف برق مشترکین پرمصرف در فصل تابستان نیز مانند سایر مردم بود، آنگاه بیش از 7000 مگاوات از توان مصرفی کل کشور کاسته شده و نه تنها خاموشی برق در کشور اتفاق نمی افتاد بلکه صادرات برق نیز به کشورهای همسایه نیز قطع نمی شد.(شکل ۱)
سیاست‌گذاری انرژی در کشورهای صنعتی پیشرفته
با توجه به آنچه گفته شد اثر صنعت بر اختلاف بار تابستان و زمستان به دلیل مصرف یکنواخت در حد صفر و از لحاظ مصرف در حدود یک-سوم بخش خانگی است. بنابراین تمرکز بر اصلاح بخش پرمصرف خانگی بسیار حائز اهمیت و موثر است.
سیاست افزایش قیمت برق در کشورهای صنعتی مانند آلمان، کره جنوبی، آمریکا، ترکیه، مالزی و مکزیک کاملا مبتنی بر حمایت از مشترکان کم مصرف و فشار بیشتر بر مشترکین پرمصرف بوده است. در این کشورها بجای اعمال سیاست در راستای کاهش مصرف در بخش صنعتی، مصرف بخش خانگی اصلاح شده‌است.
گواه این صحبت بالاتربودن سهم مصرف برق صنایع نسبت به بخش خانگی و قیمت ارزانتر برق صنعتی نسبت به خانگی است. اما در ایران مشاهده می‌شود قیمت برق صنایع در حدود ۱.۴ برابر قیمت بخش خانگی است که در تابستان هم ۲۰ درصد به تعرفه برق صنایع افزوده می‌شود. این افزایش قیمت کاملاً غیرمنطقی و بر خلاف سیاست‌های تعرفه‌ای در کشورهای پیشرفته است. در اینجا به‌عنوان نمونه سیاست تعرفه‌گذاری دو کشور آمریکا و مکزیک گفته می‌شود.
ایالت کالیفرنیای آمریکا برای کنترل بحران برق در ژوئن سال ۲۰۰۱ ، قیمت برق مشترکین خانگی دو شرکت SCE و PG&E را به طور چشم‌گیری افزایش داد. این افزایش قیمت برای همه مشترکان به صورت یکسان انجام نشد و افزایش قیمت با تمرکز بر مشترکان پرمصرف صورت گرفت.
جدول یک درصد افزایش قیمت تعرفه‌های برق را در این سال نشان می‌دهد
همان طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود، سیاست افزایش قیمت ایالت کالیفرنیا به طور یکسان برای همه مشترکان اعمال نشده و مشترکانی که دارای مصارف حداقلی بودند (دو پله اول) بدون هیچ افزایش قیمت و قیمت تعرفه برق مشترکان بسیار پرمصرف (واقع در پله پنجم) حدود ۴۷ درصد افزایش یافت. این سیاست هوشمندانه باعث شد تا توان مصرفی در زمان اوج بار سال ۲۰۰۱ حدود ۱۲ درصد نسبت به سال قبل کاهش یابد.
مکزیک در سال 2002 با هدف کاهش یارانه انرژی همه نواحی، در همه اقلیم‌ها، مشترکان برق به سه گروه کم مصرف، متعارف و پرمصرف تقسیم شدند. تعرفه برق مشترکان کم مصرف که حدود 70% مردم بودند، ثابت نگه داشته‌شد.
قیمت مشترکان با مصرف متعارف با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد، به طوری که با مصرف بیشتر میزان یارانه انرژی آن‌ها مرتباً کاهش می‌یافت. تعداد این مشترکین در حدود ۲۵% از کل مصرف‌کنندگان بوده‌است. تعرفه برق مشترکان پرمصرف نیز با قیمت تمام شده برق برابر یا حتی بیشتر تعیین شد و تا حد قابل توجهی یارانه انرژی در این کشور کاهش یافت. اما در ایران مشترکان پرمصرف نه تنها بهای برق خود را به طور کامل پرداخت نمی‌کنند، بلکه متوسط یارانه 20% از مشترکان پرمصرف نسبت به متوسط 80% مشترکان در حدود ۲.۵ برابر و یارانه یک درصد مشترک بسیار پرمصرف نسبت به مصارف حداقلی بیش از 65 برابر است.
*مصوبه‌ای مفید اما نیازمند تکمیل
در روزهای پایانی سال ۱۳۹۷، هیئت وزیران مصوب کرد که بهای آب و برق در سال ۹۸ برای مشترکین داخل الگوی مصرف که حدود ۸۰ درصد مردم هستند، تنها ۷ درصد افزایش یابد؛ اما برای مشترکین پرمصرف که ۲۰ درصد مردم هستند، ۲۳ درصد افزایش پیدا کند. به این ترتیب برای اولین بار در دولت روحانی، مشترکانی که بیش از الگو مصرف می کنند، جریمه خواهند شد و یارانه پنهان انرژی برای آن‌ها کاهش می‌یابد.
هرچند این مصوبه گامی موثر برای مقابله با بحران قطعی برق بوده، اما کافی نیست. زیرا افزایش قیمت برق برای همه پرمصرف‌ها یکسان در نظر گرفته شده‌است. درحالی که تجربیات جهانی نشان می‌دهد، برای مقابله با بحران قطعی برق دولت باید به صورت پلکانی نرخی را برای تعرفه‌های برق در نظر بگیرد تا در کاهش مصرف برق و یارانه پنهان انرژی پرمصرف‌ها محسوس‌تر باشد. پیشنهادی که در این زمینه کارشناسان انرژی مطرح کرده‌اند، پرداخت بهای برق خورشیدی برای مصارف مازاد بر الگوی مصرف برق بخش خانگی است.
با این قانون، وزارت نیرو از طریق برق تضمینی خریداری شده از نیروگاه‌های خورشیدی، مصرف مازاد این مشترکان را تأمین خواهدکرد. در مجموع با سیاست‌هایی در راستای اعمال تفاوت بیشتر بین مشترکان پرمصرف و کم‌مصرف می‌توان به بحران قطعی برق در فصل گرم سال و محدودیت مصرف برق صنایع تولیدی پایان داد.
*یادداشت از: محمدعلی قدیری کارشناس انرژی
انتهای پیام/ب