به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بهره‌وری در کشور یکی از مقولاتی است که همیشه مورد توجه مسئولان و برنامه ریزان است اما بنا به آمار و عملکرد تاکنون نتایج موفقی نداشته است. بهره‌وری به زبان ساده یعنی آنکه از ظرفیت‌های موجود بتوان حداکثر نتیجه و عملکرد را داشت. دسته‌بندی‌ها و زوایایی برای آن برشمرده شده از منظر اثر بخشی و کارایی قابل تقسیم است. از آنجایی که بهره‌وری تابعی از رشد اقتصادی تلقی می‌شود هرگاه این رشد مثبت بوده بهره‌وری نیز متاثر از آن عمل کرده و هر جا منفی شده بهره‌وری نیز تبعیت کرده است.
اساسا به دلیل آنکه رشد اقتصادی کشور ناشی از سرمایه است و مولفه‌هایی از این جنس بیشترین سهم را دارند بهره‌وری ناشی از فعالیت نیروی انسانی به خوبی دیده نمی‌شود. سال‌هاست در برنامه‌های توسعه‌ای بهره‌وری هدف گذاری کمی و کیفی شده اما همچنان در روی همان پاشنه می‌چرخد نتیجه وضعیت موجود است.
در حال حاضر طبق قانون برنامه ششم توسعه مباحثی ترسیم شده که سازمان ملی بهره‌وری به دنبال اجرای آن در مساحت دستگاه‌های اجرایی است. تلاش برای همراه کردن دستگاهها و تهیه دستورالعمل گام به گام برای رسیدن به مبانی چرخه مدیریت بهره‌وری و برنامه عملیاتی از جمله اقداماتی است همه را امیدوار نگه می‌دارد. نارسایی‌ها و نواقصی هم وجود دارد که باید فکری به حال آن شود. در همین باره فاطمه پهلوانی رئیس سازمان ملی بهره‌وری با تایید نواقص قوانین و اصلاح نگاه مدیران دولتی و شرکت‌ها به این مقوله در گفت‌وگو با فارس به تشریح اقدامات انجام شده در راستای اجرای برنامه ششم توسعه پرداخته است.
فارس: یکی از مفادی که مربوط به بهره‌وری می‌شود به ماده ۵ قانون برنامه ششم توسعه باز می‌گردد. طبق این ماده دستگاه‌های اجرایی مکلفند چرخه مدیریت بهره‌وری را با هماهنگی سازمان ملی بهره‌وری در سال اول اجرای برنامه تهیه کنند. این موضوع به کجا رسید؟
پهلوانی: در مورد اجرای ماده ۵ قانون برنامه ششم، سازمان ملی بهره‌وری تکلیفی ندارد و هر چه تعریف شده برای دستگاه‌های اجرایی و نیروهای مسلح است که مکلفند چرخه مدیریت بهره‌وری با رویکرد رشد اقتصادی را با هماهنگی و تأیید سازمان ملی بهره‌وری ایجاد کنند. سازمان عملاً نقش تنظیم‌گری و نظارتی دارد که در قانون تصریح شده است
اقداماتی که دستگاهها انجام می‌دهند طبیعتاً باید به سازمان می‌آمد تا با رویکرد تشویق فعالیت‌های بخش خصوصی برنامه عملیاتی تدوین می‌شد. بعد از یک مدت مشاهده کردیم متأسفانه در دستگاه‌های اجرایی سردرگمی وجود دارد. اساساً بهره‌وری نیازمند یکسری سازوکارهای زیربنایی در سیستم دستگاهها است.
استقرار چرخه بهره‌وری مسأله ساده‌ای نیست و اشکال در متن قانون است. گویی یک چرخه فیزیکی بوده که می‌توان ظرف یک هفته تا ۱۰ روز مستقر کرد و دستگاهها ظرف ۶ ماه نیز برنامه عملیاتی آن را ارائه کنند. استقرار چرخه مدیریت بهره‌وری پروسه زمان‌بر و حداقل ۲ ساله است و بعد اقدامات کلیدی که قرار است دستگاهها انجام بدهند تا بهره‌وری در بُعد اقتصادی افزایش پیدا کند و تازه مبانی را استخراج کنند و کار وارد فاز عملیاتی شود. پروسه‌ای که ممکن است تا آخر برنامه ششم زمان ببرد.
فارس: سال گذشته چه عملکردی از سوی دستگاهها و سازمان ملی بهره‌وری برای بهره‌وری وجود داشت و نتیجه چه شد؟
پهلوانی: اواخر سال ۹۶ که چند ماه از ابلاغ برنامه گذشته بود مشاهده کردیم که وضعیت دستگاهها بلاتکلیف است. سازمان به این نتیجه رسید که آستین بالا بزند و کمک ویژه‌تری به دستگاهها بکند. راهنمای اجرایی برای ماده ۵ قانون برنامه ششم به صورت گام به گام نوشته شد (دستورالعمل فرایندی). که دستگاهها بدانند اجرای چرخه بهره‌وری یعنی چه؟ اصلاً نمی‌دانستند به چه معنا است. باید می‌رفتند مشاوره می‌گرفتند که به سلیقه خودش کار انجام دهد و دست آخر خروجی یکپارچه برای دولت و مجلس نخواهد داشت. از ۹۷/۰۸/۰۱ راهنمای اجرایی بند الف ماده ۵ قانون برنامه ششم توسعه مربوط به استقرار چرخه مدیریت بهره‌وری نوشته و توسط رئیس سازمان امور اداری و استخدامی به دستگاهها ابلاغ شد از آن روز تا الان ۷ ماه گذشته و مثل مدیر پروژه و ناظر ارشد با تک به تک دستگاهها جلسات آموزشی و رفع اشکال برگزار شد تا بر اساس ۱۰ گام اجرایی طبق دستورالعمل کار پیش برود. گام اول تشکیل کمیته‌های بهره‌وری در دستگاهها است حتی در ساختار دستگاهها چیزی تحت عنوان بهره‌وری وجود ندارد و هر دستگاه بهره‌وری به حوزه‌های مختلف سپرده شده است.
کاربرگ‌های مختلف ارسال شده و در ۲ تا ۳ ماه آینده گام ۵ و ۶ دستورالعمل انجام می‌شود و بعد اقدامات کلیدی که می‌توانند مبنای برنامه عملیاتی را بدهند تازه احصا خواهد شد. این واقعیت روی زمین است که باید انجام شود. سازمان با تمام توان بالا سر کار ایستاده و از روشی که جلو می‌رود نیز دفاع می‌کند. قانون‌گذار وقتی قانون می‌نویسد ممکن است الزامات اجرایی را دقیق مدنظر قرار ندهد و این ضعف در کار مشخص می‌شود.
فارس: بنابراین برنامه عملیاتی فعلاً در کار نیست.
پهلوانی: گام ۵ و ۶ دستورالعمل که در ۳ ماه آینده انجام شود به اقداماتی می‌رسیم که مبنای تهیه برنامه عملیاتی برای چرخه مدیریت بهره‌وری است. امیدواریم تا پایان تابستان برنامه عملیاتی دستگاهها با کمک ما تهیه شود. بعد به تصویب هیأت وزیران برسد و در دستور کار دستگاهها برای اجرا قرار خواهد گرفت.
فارس: چه موانعی در این مسیر وجود دارد؟
پهلوانی: مشکل دیگری که وجود دارد ضعف در قانون‌گذاری است. در قانون برنامه سوم حکم قانونی برای بهره‌وری داشتیم. شاخص کمی نداشت، دستاورد خوبی وجود داشت که ۲۰ درصد رشد اقتصادی از محل بهره‌وری باشد. در قوانین برنامه چهارم و پنجم حکم با شاخص کمی گذاشته شد و این بار یک سوم رشد از محل بهره‌وری باشد. در قانون برنامه چهارم 20 درصد و در قانون برنامه پنجم صفر یا منفی نیم‌درصد سهم بهره‌وری داشتیم.
در برنامه‌های متعدد هدف‌گذاری و تقسیم کار خوبی شده است اما باز هم نقص بزرگ داریم که مربوط به هزینه اجرای چرخه بهره‌وری است. سهم بهره‌وی در بودجه کدام دستگاه دیده شده است؟
تلاش کردیم در بودجه ۹۸ این موضوع گنجانده شود که بخشی از درآمد شرکت‌های دولتی صرف اجرای طرح‌های بهره‌وری شود که به نتیجه نرسید. چالش بعدی تأمین اعتبار اجرای اقدامات بهره‌وری برای احصا امور است.
فارس: با توجه به اینکه در بودجه سال ۹۸ تلاش‌ها به نتیجه نرسیده، سهم بهره‌وری از رشد در سال ۹۷ چقدر بوده است؟
پهلوانی: تلاش زیادی از سوی دستگاهها در حال انجام است. باید از سال‌های قبل در نظام اداری و حکمرانی پایه خوبی برای بهره‌وری شکل می‌گرفت. در سال ۹۶؛ رشد اقتصادی مثبت بوده، سهم بهره‌وری نیز خوب بوده است. در مجموع رشد شاخص کل عوامل تولید در این سال با نفت ۲ و بدون نفت ۲.۸ درصد بود. در سال ۹۷؛ با توجه به اینکه رشد اقتصادی منفی است عوامل بهره‌وری و سرمایه نیز وضعیت بهره‌وری مناسب ندارد.
*بهره وری زمانی معنی دارد که وابسته به نفت نباشد
فارس: آمار و اطلاعات رشد اقتصادی سال ۹۷ را دارید؟
پهلوانی: با مکاتبات مکرر از بانک مرکزی آمار رشد اقتصادی ۹ ماهه ۹۷ را گرفته‌ایم. وضعیت بهره‌وری خوب نیست. رشد اقتصادی منفی است. با فروش نفت بهره‌وری بالا و پایین می‌رود این یعنی آنکه اصلاً بهره‌وری نداریم. بهره‌وری زمانی معنی دارد که وابسته به نهاده بالایی مثل نفت نباشد. این یعنی بهره‌وری سرمایه است. باید توجه کنیم چه اقدامی در این سال‌ها نیفتاده که آنقدر وضع بهره‌وری خراب است.
امسال اتفاق مثبتی در حال رخ دادن است و تعهد با شرافت کردیم که پای این کار بایستیم. این کار باقیات و صالحات است. درک مفهوم بهره‌وری باید میان مدیران شکل بگیرد و سازوکارهایی باید داشته باشیم که تضمین کند بهره‌وری شاخص مستقل در اقتصاد کشور باشد و نه وابسته.
فارس: امیدواریم دستگاهها بهره‌وری را جدی بگیرند.
پهلوانی: حرکت دستگاهها مثبت است. سال گذشته امیدوار بودیم اما راضی‌کننده نبود. حتی از این تشویقی و تنبیهی استفاده خواهد شد. دستگاه‌هایی که همکاری نکنند در لیست قرمزی که به رئیس جمهور ارسال می‌کنیم قرار می‌گیرند.
فارس: الان لیست قرمز دارید؟
پهلوانی: بله داریم، دستگاه‌هایی که ضعیف عمل کنند در لیست قرمز قرار می‌گیرند.
فارس: کدام دستگاهها هستند؟
پهلوانی: چون هنوز برای رئیس جمهور ارسال نشده اجازه بدهید که اسمی برده نشود.
*دستگاه‌هایی که در بهره‌وری فعالیت ندارد تأثیر آن را در تخصیص‌های بودجه می‌بیند
فارس: با لیست قرمز چه اتفاقی قرار است بیفتد، ابزار بازدارنده چیست؟
پهلوانی: در درجه اول پیگیری و تذکر شخص رئیس جمهور به دستگاهها و بعد از آن در بودجه‌ریزی عملیاتی مدنظر قرار می‌گیرد. دستگاهی که در بهره‌وری فعالیت ندارد تأثیر آن را در تخصیص‌های بودجه می‌بیند. چون به تصویب نرسیده نباید حکم داد. اطمینان داشته باشید عزم جدی در دولت وجود دارد و امیدواریم سازوکار تشویق و تنبیه خوبی در دستگاهها بگذاریم. به شدت دستگاه‌هایی که همکاری نمی‌کنند کم شده‌اند و الان حدود ۴ تا ۵ دستگاه هستند. دستگاه‌های زیربنایی فعالیت‌های خوبی داشتند، امیدواریم دستگاه‌های فرابخشی نیز فعالیت و همکاری کنند.
فارس: در رابطه با بند «ب» ماده ۵ قانون برنامه ششم نیز اقداماتی صورت گرفته است.
پهلوانی: بند «ب» ارزیابی عملکرد بهره‌وری دستگاهها است. «برنامه جامع اصلاح نظام اداری برنامه دوم» که در اواسط ماه اجرای آن هستیم، تفاهم‌نامه‌ها از سوی سازمان اداری و استخدامی با دستگاهها بسته شده است. بسته نهم آن مربوط به سنجش بهره‌وری دستگاه‌های اجرایی است و گزارش اول آن و رتبه‌بندی دستگاهها تا یک یا دو ماه آینده انجام می‌شود. در خرداد ماه گزارش اول دستگا‌ها می‌آید.
انتهای پیام/