به گزارش مشرق، برای دهه شصتی‌ها، کتاب معنای دیگری داشت، کودکی‌مان هم با کودکی بچه‌های این دوره و زمانه فرق می‌کرد. مدرسه که می‌رفتیم حتما یا در کتابخانه مدرسه عضو بودیم یا در یک شعبه کانون پرورش فکری، تابستان هم که دیگر برایمان جزء اولویت‌ها بود که حتما کانون برویم و کتاب جدیدی را بخوانیم، فیلم جدیدی ببینیم تا وقت‌مان بی‌هدف نگذرد. امروز اما شرایط جور دیگری شده است. کانون همچنان سرپاست، اما بچه‌های امروزی ترجیح می‌دهند وقت‌شان را با فضای مجازی بگذرانند، البته شاید به‌قول بعضی منتقدان این مساله دلیلش این باشد که کانون مانند همان دهه ۶۰ و ۷۰ نیست. بهانه نوشتن این گزارش، صحبت‌هایی بود که از گوشه و کنار شنیدیم که انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دیگر کتابی چاپ نمی‌کند و فروشگاهش دوسال‌ونیم است که تعطیل شده، مطمئنا این خبر، برای کسانی که با کتاب‌های کانون و فضای آنجا آشنا هستند، خبری تلخ است. همین خبرهای حاشیه‌ای باعث شد این موضوع را پیگیری و کم و کیف آن را بررسی کنیم که این موضوع صحت دارد یا نه؟ به سراغ فرهاد حسن‌زاده، نویسنده کودک و نوجوان و مصطفی رحماندوست رفتیم. رحماندوست که به‌تازگی عضو هیات‌مدیره کانون شده است در گفت‌وگوی کوتاهی اشاره کرد فعلا درحال رصد فعالیت‌های کانون هستند و نمی‌شود نظراتی کلی درمورد آن مطرح کرد. از طرف دیگر به‌سراغ حامد رهنما، مدیرکل روابط‌عمومی کانون رفتیم و برایمان از کم و کیف فعالیت‌های این نهاد فرهنگی گفت.
تاریخچه انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
پیش از تولید کتاب توسط کانون، ناشر تخصصی برای کتاب کودک در ایران وجود نداشت. برخی ناشران در آن زمان به‌طور پراکنده کار می‌کردند، ولی بیشتر این کتب کیفیتی پایین داشتند و دارای معیارهای آموزشی مدرن (نظیر سن، ترجمه، گرافیک، تصویرگری و... ) نبودند. غالب کتاب‌های فانتزی برای کودکان پیش از کانون تنها یک خط داستانی داشتند که آغاز داستان با «روزی روزگاری» شروع می‌شد و توجه کمی به پیچیدگی متن برای کودکان، سطح زبان یا احساس و روانشناسی کودکان و نوجوانان می‌شد. مثلا اشعار انتقادی اجتماعی مانند موش و گربه یا داستان‌های جالب ولی اندرزگویانه ملانصرالدین، چنددین دهه، تنها قصه‌هایی بودند که توسط والدین برای کودکان به‌عنوان کتاب‌های مناسب خوانده می‌شد. تصویرگری‌های کتب کودک هم پیش از کانون بسیار ضعیف بودند. بالاخره بعد از تاسیس کانون پرورشی در سال ۱۳۴۴، انتشارات کانون در زمستان ۱۳۴۵ راه افتاد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت کانون و انتشاراتش ادامه پیدا کرد نویسندگانی همچون نادر ابراهیمی، احمدرضا احمدی، هوشنگ مرادی‌کرمانی، فرهاد حسن‌زاده و منوچهر احترامی از جمله افرادی بودند که در سال‌های بعد از انقلاب کتاب چاپ کردند و دو دهه درخشان را در این نهاد رقم زدند. در دهه ۶۰ و بعد از آن ۷۰، کانون به نهادی تبدیل شد که هر جایی صحبت از ادبیات کودک و نوجوان می‌آمد، اسم کانون برده می‌شد و نوعی رقابت را در عرصه کودک ایجاد کرد.
تعطیلی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صحت ندارد
محمود پوروهاب که امسال به‌عنوان سرداور بخش شعر کودک و نوجوان جشنواره قلم زرین حضور داشت در نشست خبری این جشنواره انتقادات زیادی را درحوزه کتاب‌های کودک و نوجوان مطرح کرد و گفت: «متاسفانه این روزها شاهدیم که بسیاری از جشنواره‌ها تعطیل شده است، اما باید علت این تعطیلی بیان شود. فروشگاه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که بزرگ‌ترین ناشر کودک و نوجوان شمرده می‌شود، دو سال و نیم است که تعطیل شده و کتاب منتشر نمی‌کنند. ما حتی امسال در جشنواره قلم زرین یک کتاب هم از کانون نداشتیم. درحالی‌که طی سال‌های گذشته حجم بالایی از کتاب‌ها برای انتشارات مدرسه و کانون بود. اما امسال متاسفانه یک کتاب هم نبود. ناشران اهتمام ندارند و کارهای خوبی تولید نمی‌شود. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و حوزه هنری کم‌کار شده‌اند.»
به سراغ حامد رهنما، مدیرکل روابط‌عمومی کانون پرورشی فکر کودکان و نوجوانان رفتیم تا از وضعیت فعلی انتشارات کانون مطلع شویم. او درباره این تعطیلی‌ها گفت: «در سال ۹۷، تعداد کتاب‌های چاپ اول کانون، ۲۳ عنوان بود و تجدید چاپ‌ها هم ۱۳۸ عنوان که جمعا بیش از ۱۵۰ عنوان کتاب در سال ۹۷ منتشر کرده است. قاعده تجدید چاپی‌ها به این صورت است که هم به تعداد فروش نگاه می‌کنیم و هم نظراتی که از سوی امور استان‌های (مراکز فرهنگی هنری ثابت و کتابخانه‌های سیار) کانون در سراسر کشور نسبت به استقبال بچه‌ها از کتاب‌ها می‌دهند. می‌دانید که محور فعالیت کانون پرورش فکری در مراکز فرهنگی هنری تمامی استان‌ها، کتاب است. پس این قاعده که اعلام شده ما دیگر کتاب چاپ نمی‌کنیم، نادرست است. در سال ۹۸، ما ۱۶ عنوان تجدیدچاپی داشتیم به‌اضافه ۲۰ عنوان کتاب صوتی که ۱۰ عنوان کتاب کودک و ۱۰ عنوان کتاب‌های نوجوان بودند. درحال‌حاضر ۹۲ عنوان کتاب چاپ اول با موضوع‌های پژوهشی، شعر، داستان، رمان تالیف و ترجمه، محیط‌زیست، مباحث نظری و... در مرحله تولید قرار دارد و ۳۵ عنوان هم کتاب تجدیدچاپی در دست انتشار است.»
وی همچنین گفت: «درباره فروشگاه‌ها این صحبت درست نیست که دوسال‌ونیم تعطیل شده باشند. تعطیلی چند ماهه فروشگاه ما به دو دلیل بود، یک دلیل به این برمی‌گشت که بعضی از این فروشگاه‌ها، با جایی که فروشگاه را به آنها به معنای پیمانکار بهره‌بردار، واگذار کرده بودیم، قراردادش به اتمام رسیده بود و قرارداد جدید زمان می‌برد. بعضی دیگر هم به‌خاطر تغییر دکور و شیوه ارائه محصولات به مخاطب تعطیل شد، مثل فروشگاه‌های خیابان خالد اسلامبولی (وزرا) و شهرک‌غرب که قرار است تا پایان همین ماه بازگشایی شوند. بعضی از فروشگاه‌ها هم که اصلا تعطیل نشده‌اند، مثل فروشگاه حجاب و جم. در استان‌ها هم همین اتفاق افتاد، برخی فروشگاه‌ها به‌خاطر انبارگردانی و تغییر دکور، چند ماهی در سال گذشته تعطیل بودند و بعد هم شروع به کار کردند. یعنی این تایم دوسال‌ونیم صحت ندارد.»
رهنما با اشاره به شیوه‌های توزیع کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گفت: «یک اتفاق دیگر که در سال ۹۷ افتاد و ما در سال ۹۸ نیز آن را ادامه دادیم، اصلاح شیوه و توزیع پخش کتاب‌های کانون بود، یعنی بازنگری‌ای در نظام توزیع کتاب‌های کانون انجام دادیم. در سال‌های گذشته، خیلی‌ها اعتراض داشتند که کتاب‌های کانون، فقط در فروشگاه‌های خود کانون عرضه می‌شود و در فروشگاه‌هایی مثل شهرکتاب‌ها یا فروشگاه‌های معتبر فرهنگی توزیع نمی‌شود. سال ۹۷ و ۹۸ با هر پخش کننده‌ای یا هر کسی که می‌خواست کتاب‌های کانون را در فروشگاهش داشته باشد و در کل می‌خواست با ما همکاری کند، همکاری متقابل داشتیم. الان در شهرکتاب‌های تهران و استان‌های دیگر، کتاب‌های کانون وجود دارد، اما قبل از سال ۹۷ چنین چیزی نبود. این کار باعث شد هم تعداد مخاطبان ما بیشتر شود، هم فروش بیشتری داشته باشیم و دسترسی به محصولات کانون راحت‌تر انجام گیرد. در آن ایامی که فروشگاه‌های ما در دوره‌ای کوتاه تعطیل شدند، مجموعه بازرگانی کانون، شماره تلفنی را در فضای مجازی و سایت‌مان اعلام کرد و هر خانواده‌ای که کتاب می‌خواست ما از طریق پست برایشان ارسال می‌کردیم.»
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به فعالیت و حضور نویسنده‌ها در کانون اشاره کرد و گفت: «درمورد نویسنده‌هایی که با کانون همکاری می‌کنند هم باید بگویم ما با مصطفی رحماندوست، علی خدایی، فرهاد حسن‌زاده، محمدرضا بایرامی، منیره هاشمی، سپیده خلیلی، مریم اسلامی و خیلی‌های دیگر کار می‌کنیم. درمورد اینکه بعضی‌ها می‌گویند کانون از روزهای اوجش فاصله گرفته هم باید بگویم، من در مجموعه‌های مختلف فرهنگی فعالیت داشتم، این نکته قبل از اینکه خودم به کانون بیایم در ذهنم بود، الان که در کانون هستم، می‌بینم، همان فعالیت‌هایی که در گذشته بوده، الان پرقدرت‌تر در حال انجام است چه در حوزه تولید چه در فیلم و انیمیشن یا فعالیت‌هایی که ناب و منحصربه‌فرد و فقط برای کانون است، مثل کتابخانه‌های سیار کانون.»
رهنما درمورد انتقادات نسبت به کم‌رنگ شدن فعالیت‌های کانون گفت: «شاید یکی از دلایلی که آن زمان فعالیت کانون به‌چشم می‌آمد و پیش‌رو بود، این باشد که آن زمان مراکز فرهنگی دیگری در کشور فعالیت نداشتند، ولی الان می‌بینیم که در حوزه نشر، تولیدات سینمایی، آموزش، مجموعه‌های خصوصی و دولتی زیادی وجود دارند که در حال فعالیتند. اما الان که ما در کانون در حال فعالیت هستیم، بیش از هزار مرکز در کل کشور دارد. هم از لحاظ تعداد مراکز نسبت به سال‌های گذشته و هم از لحاظ مخاطب رشد داشته‌ایم هم از لحاظ محتوایی که در کانون بوده است و بعضی از جشنواره‌هایی که در کانون برگزار می‌شود واقعا جشنواره‌های معتبری است. مثل همین جشنواره قصه‌گویی که ما برگزار می‌کنیم. این اتفاق‌ها نشان می‌دهد کانون هنوز فعالیت خودش را به‌قوت قبل انجام می‌دهد و این نکته تنها دلیلش همین است که در گذشته مجموعه‌هایی نبودند که چنین فعالیت‌هایی را انجام دهند ولی الان تعداد آنها زیاد شده و برای همین حس می‌شود که فعالیت کانون کم شده است. درحالی‌که وقتی الان آمار و گزارش‌ها را رصد می‌کنیم می‌بینیم که هم در داخل و هم در بعد بین‌المللی رشد داشته‌ایم. در همین دو سالی هم که آقای فاضل نظری به‌عنوان مدیرعامل به کانون آمده‌اند، شورای کتابی را تشکیل داده‌اند و در این شورا موارد را برای چاپ بررسی می‌کنند. ایشان روی کتاب‌های صوتی تاکید کرده و از طرف دیگر نیز با تصویرگران و نویسندگان و شاعران هم جلسه دارند و همین‌ها باعث می‌شود که امیدوار باشیم سال ۹۸ از لحاظ کمی و کیفی رشد داشته باشیم.»
فرهاد حسن‌زاده: برای بهبود شرایط فعلا صبر کنید
درباره عملکرد انتشارات کانون باید بگویم بعد از تغییراتی که در مدیریت کانون داده شد و آمدن مدیرعامل جدید، مقداری فعالیت‌ها متوقف شد، به این علت که با شکل و شمایل بهتر و متفاوت‌تری کار را شروع کنند. خبر دارم مدتی است که کار شروع شده است.
ببینید در کل، سایه دولت و بودجه دولتی و مدیرانی که انتخاب می‌شوند، همه و همه باعث می‌شود که آن ثبات فعالیت و مدیریت در کار نباشد و هر دفعه با تغییر یک مدیر و معاون، سیاست‌ها تغییر می‌کند. نکته دیگر اینکه زمانی که این کانون به‌وجود آمد، یکه و تنها بود و رقیبی در سطح ملی نداشت و می‌توانست خیلی از نقاط خالی را پر کند و به قولی الگوسازی کند، یعنی هر کتابی که منتشر می‌شد، معیارشان کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
طی این سال‌ها که مدیران زیادی آمدند و رفتند، کانون وجهه خودش را از دست داد و یک‌سری بی‌اعتماد شدند، به‌خاطر کارهای بی‌کیفیت و رعایت نکردن استانداردهای لازم، جاهایی سلب اعتماد شد و الان کانون رقیب پیدا کرده است. برخی از ناشران خصوصی با عملکرد خوبی که داشتند، توانستند با مخاطب ارتباط خوبی پیدا کنند و این مساله موقعیت کانون را به‌خطر انداخته است.
درباره کیفیت کتاب‌های کانون باید بگویم در این یک سال‌ونیم که مدیریت تغییر کرده است، اثری ندیده‌ام. اما قبل از شروع به کار تیم جدید که آثار را رصد می‌کردم می‌دیدم که آثار افت کرده‌اند. کانون به‌لحاظ چاپ و گرافیک قبلا حرف اول را می‌زد، ولی در این سال‌ها افت داشته است. مثلا در برخی کتاب‌های کودک می‌بینیم که می‌خواستند صرفه‌جویی کنند، فضاهای سفید در صفحات کتاب‌های کودک را حذف کردند و دلیل‌شان این است که حیف و میل بود. درحالی‌که همان سفیدی‌ها در این کتاب‌ها، یک معیار خوب بود و بچه‌ها به آن توجه داشتند. نمی‌شود به این کتاب‌ها یک نگاه اقتصادی داشت، بلکه باید یک نگاه زیباشناسانه داشت. فکر می‌کنم که در چند سال گذشته این آفت را داشتیم.
البته این را هم در مورد توقف یک سال و نیم فعالیت‌های کانون بگویم که بیشتر برای این بود که بعد منجر به اتفاقات خوبی شود. مثلا یکی از همین اتفاق‌ها، کمک گرفتن از نویسندگان و کارشناسان نخبه حوزه کودک و نوجوان بود. شوراهای مختلف تشکیل شده است که در حوزه کودک و نوجوان، در بخش‌های مختلف مثل شعر و رمان که همه از نویسندگان شاخص حوزه کودک و نوجوان هستند و همین نقطه امیدی است که می‌توانیم به آن دل ببندیم که اتفاق‌های خوب در راه باشد. می‌دانم در بخش فروش هم تحولاتی ایجاد شده است و به بخش خصوصی واگذار شده و باید دید که چه خواهد شد.
کانون به اوج برمی‌گردد یا نه؟
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، فعالیتش زیرمجموعه وزارت آموزش و پرورش است، وزارتخانه‌ای که خودش هزاران مشکل دارد و شاید به‌خاطر همین مساله است که توجه به کانون هم کمتر در اولویت‌های این وزارتخانه قرار می‌گیرد. با این وجود بودجه‌ای که برای کانون در سال ۹۷ درنظر گرفته شده بود، رقم ۱۶۳ میلیارد و صد میلیون تومان بود و در سال ۹۸ این رقم فقط ۳۰ میلیون تومان افزایش داشته است. با توجه به مشکلات اقتصادی که دستگاه‌های فرهنگی نیز با آن درگیر شدند باید دید که در سال پیش رو وضعیت فعالیت‌های آن چگونه خواهد شد.
*فرهیختگان