خبرگزاری فارس - سید اسد رجبی: مجسمه‌سازی، تندیس‌گری یا پیکرتراشی هنر همگذاری یا ریخت دادن به اشیا است و ممکن است در هر اندازه یا با هر صالحی یا تکنیکی انجام گیرد.
به فراورده‌های این هنر تندیس، پیکره یا مجسمه گفته میشود. هر پیکر سه بعدی که به منظور دارا بودن یک بیان هنری آفریده شده را می‌توان تندیس نامید البته نباید فراموش کرد که هر شکل‌دادنی مجسمه‌سازی نیست بلکه باید در ورای آن، یک فکر، خلاقیت یا یک نوآوری وجود داشته باشد.
یونانیان، خدایان متعدد خود را به صورت تندیس در معابد خود قرار می‌دادند و آنها را پرستش می‌کردند. تندیس های سنگی و برنزی بیشماری نیز از قهرمانان خود در میدان‌ها و معابر عمومی می‌گذاشتند.
مصریان عقیده داشتند که روح هر انسانی پس از مرگ به این جهان برمی‌گردد و برای اینکه آن روح سرگردان نشود تندیس هایی از سنگ یا برنز یا چوب یا گچ می‌ساختند و در مکان‌های امنی قرار می‌دادند و چون آن تندیس ها کاملاً شبیه اشخاصی که مرده بودند ساخته می‌شد به عقیدهٔ آنان روح به آسانی می‌توانست در آنها جای گیرد. افزون بر آن مصریان نیز خدایان خود را به صورت موجوداتی در سنگ یا برنز مجسم می‌کردند و در معابدشان قرار می‌دادند.
اما اینها در حالی است که ایرانیان که در تمام رشته‌های هنری تزئین سنگتراشی، منبت‌کاری و غیره مهارت فوق‌العاده به خرج داده‌اند در فن مجسمه‌سازی علاقهٔ زیاد از خود نشان نداده‌اند و این بی‌علاقه‌گی به ساخت مجسمه، در برخی ادوار تاریخی پیش از اسلام و در دوران اسلامی همچنان ادامه داشته‌است.
در ایران و به طور مشخص در شهر تهران مسؤولیت نصب مجسمه‌های شهری به عهده شهرداری تهران و سازمان زیباسازی شهر تهران است.
از آنجایی که درخصوص نحوه ساخت و انتخاب مجسمه ها و فرآیند آن و حتی قیمت ساخت هر مجسمه سوالات زیادی وجود داشت به سراغ مجتبی موسوی معاون سازمان زیباسازی شهر تهران رفتیم و از وی سوالاتی پرسیدیم که در زیر مشروح مصاحبه را می‌خوانید.
فارس: یکی از اقدامات اصلی سازمان زیباسازی موضوع ساخت مجسمه هاست ما امروز در تهران چند مجسمه داریم آیا آماری وجود دارد؟
موسوی: مجسمه هایی که بتوانیم ادعا کنیم اینها مجسمه های دائمی تثبیت شده در شهر تهران هستند آمار شان حدود ۸۰۰ مورد است اما در دو دهه اخیر فعالیت های زیادی در حوزه مجسمه‌سازی با رویکردهای متنوع انجام شده است از جمله این که در موارد زیادی ما آثار هنری را به صورت موقت استفاده کرده‌ایم و به فضای شهری اضافه کردیم.
این موقتی بودن به مناسبت‌های مختلف بوده است برای مثال در مراسمات مذهبی و یا مناسبت های ملی فرض بفرمایید ایام ماه محرم و صفر، ایام دهه فجر یا ایام نوروز ما یک سری مجسمه به شهر اضافه کردیم و اگر تعداد این ها را هم در نظر بگیریم تا الان بیش از ۲۰۰۰ اثر هنری به عنوان اثر حجمی در سطح شهر تهران تا الان نمایش داده شده است.
فارس: آیا اینها را به لحاظ تفکیک از نظر جنس و نوع ساخت آماری دارید برنزی ها چه تعدادی هستند سنگی ها چه تعدادی هستند؟
موسوی: بله این بیش از ۸۰۰ اثری که خدمتتان گفتم که به عنوان مجسمه های دائمی تهران هستند به لحاظ نوع و جنس ساخت مشخص شده است مجسمه‌ها بخشی برنزی، بخشی سنگی و بخشی آهنی هستند. البته معدود مجسمه‌ها فایبرگلاسی هستند.
فارس: آیا مجسمه ها در تهران شناسنامه ای دارند و این شناسنامه حاوی چه اطلاعاتی است.
موسوی: تمام آثار مشخصاتشان و شناسنامه شان در آرشیوهای سازمان زیباسازی موجود است و در واقع به غیر از این که زیر هر مجسمه پلاکی نصب شده که حاوی اطلاعات به خصوصی است بلکه در آرشیو ما هم مشخص است که پرتره فلان شخصیت یا شهید یا پیکره یک شخصیت یا یک مجسمه انتزاعی که در جایی نصب شده چگونه ساخته شده است ابعاد و ارتفاعش چقدر است.کدام هنرمند ساخته است سال ساخت و سال نسبت به چه زمانی است این مشخصات موجود است.
فارس: مردم برایشان جذاب است که بدانند اصلاً ابتدا به ساکن اگر قرار باشد یک مجسمه در تهران نصب شود چه پروسه را طی می‌کند شامل طراحی و سفارش ساخت. این که در کجا ساخته می شود و این که چگونه تعیین بودجه می شود؟
موسوی: ما در سازمان زیباسازی متولی موضوع هنرهای شهری در تهران هستیم هنرهای شهری عمدتا در دو دسته طبقه بندی می شوند دسته اول آثار حجمی و مجسمه‌های شهری و دسته دوم آثار تصویری و دیوارنگاره ها یا نقاشی های دیواری هر دوی این ها در واقع شورای هنری تخصصی خود را دارند و باید بگویم که سیاستگذاری و نیازسنجی و بررسی وضعیت موجود و آسیب شناسی و بررسی برنامه های پیش بینی شده همه در ذیل این ادارات تخصصی انجام میشود.
در شوراهای تخصصی هنری سیاست‌گذاری‌ها انجام میشود و بعد از آن برنامه‌ریزی موردنظر به اجرا در می آید در واقع یک موضوعی را که می‌خواهیم در تهران اجرا کنیم ابتدا فراخوانی برای آن می زنیم و از علاقه‌مندان و افراد حرفه‌ای در آن رشته ها دعوت به ارائه طرح میشود و آنها طرح‌هایشان را ارائه می‌کنند بعد از آن شورای هنری ما طرح ها را بررسی می کند و طرح تایید شده بر اساس یک برنامه ریزی اجرایی شروع به ساخت میشود طرح اگر مجسمه باشد آن طرح و مجسمه در کارگاه ساخته شده و بعد از ساخته شدن نصب می شود و اگر هم نقاشی دیواری باشد که طبیعتاً در پای دیوار در کارگاه موقت اجرا می شود.
فارس: وقتی هنرمند به شما طرح خود را ارائه می کند آیا درباره جنس کار ابعاد آن به شما چیزی می گوید درباره هزینه ها صحبت می کنند
موسوی: اگر ایده و طرح مورد پذیرش قرار بگیرد مرحله بعدی این است که جلساتی با هنرمند برگزار میشود و در این جلسات در قالب کارگروه اجرایی با هنرمند صحبت می شود هنرمند پیشنهادات اجرایی خود را ارائه می‌کند و بعد از بحث و بررسی و مذاکره یک نتیجه از آن بیرون می آید که بر اساس نتیجه کار ساخت مجسمه آغاز می شود.
فارس: به صورت سالانه آیا برای ساخت مجسمه ها در تهران بودجه‌ای در نظر گرفته میشود یا خیر. یعنی می دانید چه تعداد مجسمه قرار است در یک سال ساخته شود.
موسوی: بله این موضوع مشخص است و برنامه‌هایی که از گذشته و سال قبل برای هر سال بعد تهیه میشود بودجه برایش تخصیص پیدا می‌کند و متناسب آن ما در طول سال فعالیت‌هایی را انجام می‌دهیم و بعضی از این فعالیت ها نظیر برگزاری سمپوزیوم های مختلف یک تقویم سالانه ای دارد که بر اساس آن اجرا میشود.
مثلاً سالانه یا دو سالانه سمپوزیوم هایی داریم که سال یک بار برگزار میشود اما دوسالانه هایی هم داریم که طبیعتاً هر دو سال یکبار برگزار می شود و این ها همه برنامه ریزی هایی دارند هیچ سالی بدون برگزاری یک سمپوزیوم نیستیم یعنی امسال مجسمه‌سازی برگزار میشود سال بعد سمپوزیوم دیوارنگاره ها و سال بعدش که دومین سال است دوباره مجسمه‌سازی را داریم
هر سال در اسفند ماه ما رویداد بهارستان را داریم که به مناسبت پیشواز نوروز برگزار می شود که تا امروز ۴ دوره آن به صورت سالانه برگزار شده است همچنین ما ۸ دوره سمپوزیوم بین المللی مجسمه سازی تهران را برگزار کرده‌ایم و چهار دوره مجسمه‌سازی یادبود شهدا و دفاع مقدس داشته ایم.
فارس: یکی از نکاتی که برای مردم موضوعیت دارد این است که اولاً یک مجسمه اگر قرار است در جایی از تهران نصب شود بر اساس چه معیار و چه ضوابطی آن محل آن انتخاب میشود و آن مجسمه چگونه انتخاب میشود.
موسوی: طبیعتا این انتخاب احتیاج به یک مطالعه و بررسی قبلی دارد بسته به این که مشخصات آن مکان چه باشد برایش تصمیم گیری مشخصی میشود و حتی درباره این که آن مکان مناسب نصب چه جور مجسمه‌ای است هم مورد بررسی قرار می گیرد اصلاً این که آن مکان قابلیت نصب مجسمه دارد یا خیر هم مورد بررسی قرار می گیرد و اگر مشخص شود که آن مکان قابلیت نصب مجسمه را دارد تازه باید بررسی شود که از چه جنس مجسمه ای و در چه ابعادی.
طبیعتاً نام گذاری ها در انتخاب مجسمه و مکان نصب آن اهمیت دارد که به فرض اگر یک خیابانی به اسم یک شخصیتی باشد اگر محل مناسبی برای نصب این مجسمه داشته باشد مجسمه آن شخصیت نسبت به سایر کارها اولویت پیدا می‌کند و ساخته می شود در پارک ها که مردم به قصد تفریح و تفرج می آیند نوع دیگری از برنامه ریزی‌ها به اجرا در می آید البته در مورد مکان های متفاوت نوع مجسمه تفاوت پیدا می‌کند البته این اتفاق مجموعه فعالیت مجسمه سازی نیاز به مطالعه و بررسی دارد و باید یک نیازسنجی کامل صورت گیرد.
فارس: آیا تا به حال این اتفاق افتاده که یک مجسمه در جایی نصب شود اسم خیابان تغییر کند و نیاز باشد مجسمه که چند سال قبل نصب شده از آنجا برداشته شود.
موسوی: ببینید این مورد را به طور خاص من حضور ذهن ندارم اما اینکه ما مجسمه هایی را در تهران جابجا می کنیم و ناگزیر از جابجایی آن شده ایم بله این موضوع اتفاق افتاده است زمانی وجود دارد که مکان نصب مجسمه دستخوش تغییر شده است و مجسمه از جایی به جای دیگر برده شده است و تشخیص داده شده است که آن مجسمه مناسب آن مکان نیست به همین دلیل مجبور به جابجایی محل نصب مجسمه شده ایم.
برخی موارد هم برنامه‌ریزی باعث شده که جای مجسمه ها را تغییر دهیم مثالش این که برخی از مجسمه ها به صورت چرخشی در بخش‌های مختلفی از شهر به نمایش گذاشته میشود تا در مناطق مختلف مردم آن مجسمه را ببینند البته مجسمه‌هایی که شاخصه یک مکان خاص هستند از این امر مستثنی هستند.
فارس: برای مخاطبان جالب است که بدانند آیا سازمان زیباسازی فقط تا ساخت و نصب یک مجسمه مسئولیت دارد یا بعد از آن نگه داشتن مجسمه هم به عهده سازمان زیباسازی است و برای این موضوع اقدام می شود.
موسوی: مجسمه ها وقتی نصب می شوند به شهرداری آن منطقه تحویل داده میشود به لحاظ روالی که در ساختار اداری وجود دارد اما اینکه رسیدگی به آن مجسمه بکنیم یا نکنیم این رسیدگی را تا پایان سازمان زیباسازی به عهده دارد و ما به عنوان مسئول و متولی این امر بعد از آن که مجسمه را نصب میکنیم فعالیتمان تمام نمی‌شود و ممکن است آن مجسمه نیاز به مرمت داشته باشد برای همین آن مجسمه را مرمت می کنیم در واقع همانطور که گفتم حتی اگر لازم باشد مجسمه را جابجا میکنیم و کار به عهده خود ما است ولی از آنجایی که هر مجسمه که در تهران نصب میکنیم به هر حال در یکی از مناطق شهرداری قرار دارد ما آن اثر را بعد از نصب تحویل شهرداری آن منطقه می دهیم.
فارس: خاطرم هست که چند ماه قبل خبر داده بودید مبنی بر مرمت مجموعه میدان رازی و مجسمه های آن میخواهم بدانیم مرمت به طور کلی یک روال و برنامه‌ریزی منطقی دارد یا هر زمانی که به شما اعلام می شود یک مجسمه نیاز به مرمت دارد آن را مرمت می‌کنید.
موسوی: رسیدگی به مجسمه طبیعتا به طور خاص دوره زمانی خاصی دارد در شرایط آب و هوایی عادی مثلا ممکن است بعضی از مجسمه‌ها هر ۱۰ سال یک بار نیاز به مرمت داشته باشند این مرامت می‌تواند خیلی سطحی باشد و لزوماً قرار نیست کار خاصی روی مجسمه انجام شود برخی موارد هم پیش می‌آید که مجسمه ها در معرض آسیب قرار می‌گیرند یا آسیب انسانی یا آسیب های ناشی از عوامل طبیعی ولی به هر حال پیش از موعد مجسمه نیاز به مرمت پیدا می‌کند حتی ممکن است کسی به قصد تخریب بیاید یک بخشی از مجسمه را از بین ببرد که برمی‌گردد به گزارش گیری ما از مناطق شهرداری تهران.
البته ما در برخی موارد همکارانمان هم با گشت زنی ها و بازدیدهایی که دارند گاها به مشکلات موجود برای یک مجسمه پی می‌برند و همین امر باعث می شود که ما خودمان برای مرمت دست به کار شویم ما مجسمه هایی که این اتفاق برایشان می‌افتد و نیاز مبرم دارند را مرمت می کنیم.
فارس: یعنی شما در سازمان زیباسازی اکیپ‌های بررسی و نظارت بر مجسمه ها دارید
موسوی: بله ما این اکیپ را داریم و خود همکارانمان در ادارات تخصصی نسبت به این موضوع حساس بوده و هرگونه خبری که راجع به یک اثر هنری به ما برسد را بررسی می‌کنند و اقدامی که لازم باشد را انجام می‌دهند.
فارس: چند سال گذشته متاسفانه اتفاق بد و نادری در شهر تهران افتاد و تعدادی از مجسمه‌های شهر تهران سرقت شده آیا برای بقیه مجسمه‌های تهران بک آپ و پشتیبانی در نظر گرفته شده است که اگر یک مجسمه به هر دلیلی سرقت شده یا گم شد یا از بین رفت بشود نظیر آن را ساخت؟
موسوی: طبیعتاً برای همه مجسمه ها امکان پشتیبانی گیری و وجود یک نمونه وجود ندارد چون بعضی از مجسمه ها مدلسازی شان و اجرای نهایی شان در واقع یک بار اتفاق می‌افتد مثل بسیاری از مجسمه‌های انتزاعی ما یا مجسمه هایی که آهنی و استیل و مواردی از این دست هستند و ساخته می شوند و همان یک نسخه وجود دارد از آن.
اما برای برخی از مجسمه‌ها مثل پیکره‌ها و پرتره‌ها این امکان وجود دارد که پشتیبانی وجود داشته باشد اما برای مثال مجسمه های سنگی که با تراش ساخته می‌شوند امکان نسخه پشتیبان گیری نداریم برای مثال ما از مجسمه فردوسی واقع در میدان فردوسی یک نسخه داریم چون یک مجسمه سنگ تراشیده بوده و امکان وجود نسخه پشتیبان ندارد. ولی از آن طرف در واقع آثاری که مثل پرتره‌های همین سمپوزیوم‌های دو سالانه از یک جنس دیگری ساخته می شوند و در پروسه تبدیل به برنز یا یک ماده دیگر می‌شوند از این ها معمولاً یک نمونه و مدل وجود دارد که طبیعی است آن هم هنرمند تا زمانی که امکان نگهداری اش را دارد نگه می‌دارد.
فارس: یعنی این نسخه های پشتیبان دست خود هنرمندان است و توسط آنها نگهداری می شود
موسوی: بله. چون مدل اصلی محسوب میشود متعلق به هنرمندان و طبیعتاً هنرمند صاحب آن است و ما نمی‌توانیم بگوییم که به ما بدهید تا ما نگهداریش کنیم ما نسخه نهایی را خریداری می کنیم تا ابد آن نمونه اصلی ماندگار نیست اما امکانش هست که اگر برای مجسمه نصب شده اتفاقی افتاد بتوان به مدل اصلی مراجعه کرد و نمونه آن را ساخت در مورد همین مجسمه های سرقت شده هم ما چنین شانسی داشتیم که اغلب آن مجسمه ها مدل گچی‌شان وجود داشت و موفق شدیم آنها را بازسازی کنیم و جایگزین شان کنیم.
فارس: الان سازمان زیباسازی با چند هنرمند فعال در عرصه مجسمه سازی فعالیت می‌کند
موسوی: تعداد دقیقی وجود ندارد اما می‌توانم بگویم که شاید بالغ بر ۷۰۰ تا ۸۰۰ هنرمند مجسمه ساز جوان و پیشکسوت با ما همکاری دارند برخی‌شان دانشجویان سال آخر دانشگاه هستند و با ما در ارتباط هستند و ما با آنها همکاری داریم البته همه اینها همیشه طرح های پذیرفته شده ندارند چون باید طرح های ارائه شده توسط شورای هنری پذیرفته شود اما در مجموع خوشبختانه چند سال اخیر تعداد هنرمندان فعال و حرفه ای در این حوزه زیاد شده است و به لحاظ آماری بیش از گذشته هنرمند در این حوزه داریم یعنی ۱۰ سال قبل آمار ما این تعداد از هنرمند نبود و تعداد خیلی خیلی کمتر از این هنرمند فعال در شاخه‌های مختلف مجسمه سازی داشتیم.
فارس: یک ماه و نیم پیش تقریبا مجسمه آقای جمشید مشایخی ساخته شد و در محل سکونتشان در خیابان منتهی به سکونتشان نصب شد اما متاسفانه آن نسخه نصب شده در ابتدا کیفیت لازم را نداشت و چهره‌اش شبیه چهره آقای مشایخی نبود و رفت و برگشتی داشت تا اصلاحاتی شود این از کجا نشأت می گیرد چنین اتفاقی آیا نظارت دقیق وجود نداشته یا برخلاف طرح اولیه ساخت آن اشتباه بود.
فارس: این اتفاقات علی رغم اینکه باید از کانال سازمان زیباسازی انجام می گرفت اینگونه نبود و در مرحله اول سازمان زیباسازی نظارت بر ساخت این مجسمه نداشت و به دلیل ناآگاهی دوستانی که سفارش ساخت مجسمه داده بودند از این کانال عبور نکرده بود و شورای هنری ما در جریان نبود و از ما در سازمان زیباسازی هیچ نظرخواهی نشد. کما اینکه ما کمتر از دو هفته قبل از آن سردیسی از استاد محمد بهمن بیگی را نصب کرده بودیم و این کار حرفه ای بسیار درجه یک انجام شده بود.
متاسفانه معمولا وقتی شناخت کافی وجود نداشته باشد در یک سری از امور تخصصی و برخی کارها ساده انگاشته شود و فکر کنند که میشود راحت آن را انجام داد و آن را یک امر تخصصی نبینند کار اشتباه و غیر حرفه ای می شود و چنین اتفاقی رخ می دهد آن موضوع واقعاً یک مورد استثنا بود و از طرفی مجسمه سازی پیش می آید چه در ایران و چه در جای دنیا که یک پرتره از یک شخصیت ساخته میشود که شباهت صددرصدی با آن چیزی که مردم انتظار دارند اتفاق نمی‌افتد ممکن است در هر جای دنیا این اتفاق بیفتد ولی طبیعتاً اگر از مجرای خودش اقدام شود به آن شدت اختلاف نخواهد شد و تفاوت فاحش نمی‌بینیم.
فارس: تراکم مجسمه ها در کدام مناطق شهر تهران بیشتر است.
موسوی: ما در مناطق یک، دو، سه، شش، یازده و دوازده بیشترین تعداد مجسمه ها را داریم و در سایر مناطق کمتر تراکم مجسمه ها را داریم البته سعی شده در سال های اخیر در سایر مناطق هم نصب مجسمه افزایش پیدا کند.
البته یکی از دلایل تمرکز بیشتر مجسمه ها در این چند منطقه اشاره شده این است که این مناطق قدمت بیشتری دارند و عمر نصب مجسمه در آنها بیشتر بوده و وجود مراکز فرهنگی و هنری در این مناطق بیشتر بوده است و از قدیم تمرکز بر روی این فضاها بیشتر بوده است وزن لحاظ آماری باعث شده تا آمار بالاتری از نصب مجسمه ها را شاهد باشید.
فارس: به طور کلی میانگین قیمت ساخت مجسمه چقدر است
موسوی: وضعیت اقتصادی امروز کشور به سامان نیست و متلاطم است و هیچ چیزی قابل بررسی نیست و نمی‌شود قطعی چیزی گفت اما تا پیش از این وضعیت ما به یک ثبات و قیمت مشخصی برای ساخت یک مجسمه رسیده بودیم اگرچه اعتقاد من این بود که رقمی که به هنرمندان پرداخت می شود با قیمت های نرم جهانی فاصله دارد و پایین تر است اما به هر حال یک ثبات نسبی وجود داشت اما الان با توجه به شرایط اقتصادی مقداری تغییر کرده و متاسفانه به شرایط ثبات هنوز نرسیده تلاشمان این است که این تلاطم اقتصادی کم شود و با در نظر گرفتن وضعیت تورمی موجود بتوانیم به هنرمندان پول بدهیم تا هنرمندان هم با کیفیت بالاتری کار کنند اما به هر حال با وجود اینها چه قبل و چه بعد از آن نسبت به قیمت جهانی عدد کمتری به هنرمندان بخش پرداخت می کنیم.
فارس: قیمت متوسطی به ما می گویید؟
موسوی: بستگی دارد به نوع جنس مجسمه بسته به جنس و سایز فرق دارد مثلاً کدام هنرمند قرار است یک مجسمه را بسازد و سابقه آنها در چیست برای مثال همین پرتره هایی که برای هنرمندان ساخته میشود در ابعاد یک و نیم برابر ابعاد طبیعی است و حدود ۸۰ سانتی متر ارتفاع دارد و ۱۰۰ کیلو وزن آن است ما تا یک سال و نیم پیش حدود 30 تا ۳۵ میلیون برای آن پول می‌دادیم با در نظر گرفتن هزینه ها که حدود ۴۰ درصد آن سود بود اما الان برای همین مجسمه ها حدود 55 میلیون تا ۶۰ میلیون تومان پول می‌دهیم که این مبلغ خیلی زیاد شده اما سود هنرمند کاهش پیدا کرده است.
فارس: مجسمه سازی چقدر بر افزایش فرهنگ یک شهر و انسان های آن تاثیر گذار است
موسوی: شهر به طور کلی با مجسمه‌ها و معماری‌اش در واقع یک گره دارند و به هم وابسته و عجین شده‌اند و نمی شود از یکدیگر جدا شوند به نوعی شهری که آثار هنری نداشته باشد و مجسمه در آن نباشد یک شهر خالی و در واقع خشک و بی روح است و صنعتی می باشد.
فارس: آیا تا به حال شده است که بابت ساخت یک مجسمه یا نسبت به آن از طرف جایی به شما فشار وارد شود و گلگی کنند و بگویند چرا این مجسمه نصب شده است؟
موسوی: من در طول این سال‌های فعالیت خاطرات زیادی دارم شاید به زمانی خاطراتم را بنویسم ولی در این کار هم تحسین شده‌ایم و هم نقد شده‌ایم.
برای مثال ما یک مجسمه را از طریق هنرمندی که یک خانم هنرمند جوان بود و برای ما ساخته بود کار بسیار خوبی هم شده بود را در یک مکان نصب کردیم یک سری از افراد جامعه نسبت به آن واکنش نشان دادند و آنرا تفسیرهای متفاوتی کردند که البته آن تفسیر‌ها درست نبود و همین امر باعث شد تا آن مجسمه برداشته شد.
فارس: از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید از شما سپاسگزاریم.
انتهای پیام/