به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، حجت عابدی اصل - مقوله پژوهش در راستای تربیت نیروی متخصص و همچنین مهارت آموزی و کارآفرینی قشر جوان کشور از رویکرد های دانشگاه ها و مراکز علمی است. از طرفی تاکیدات مقام معظم رهبری بر علم و فناوری و پژوهش در توصیه های 7 گانه بیانیه گام دوم انقلاب نشان از اهمیت موضوع پیشرفت های علمی و پژوهش محور بودن شاخه های مختلف در سطوح تعلیم و تربیت دارد در این رابطه برای بررسی وضعیت و همچنین ارایه راهکارهایی برای بهبود پژوهش در کشور این موضوع را به عنوان سوژه قرار دادیم.
برای اینکه درباره وضعیت پژوهش بیشتر بدانیم، از اساتید دانشگاهی و یک نماینده از طرف دانشجویان دعوت کردیم تا به خبرگزاری فارس بیایند و بیشتر از مقوله پژوهش بگویند.
محمد حسین یادگاری عضوهیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و رئیس سابق جهاد دانشگاهی ، محمد مهدی نژاد نوری معاون پژوهشی اسبق وزارت علوم ، رضا زنگنه معاون پژوهشی دانشگاه فنی و حرفه ای و علی مرتضی قلی رتبه سوم علوم انسانی در کنکور سال 97 مهمانان ما بودند که به خبرگزاری فارس آمدند و درباره چگونگی بهبود وضعیت پژوهش صحبت کردند.
آنچه در گفت‌وگوی ما با محمد مهدی نژاد نوری، محمد حسین یادگاری و علی مرتضی قلی می‌خوانید:
* فعالیت های پژوهشی باید برای رفع نیاز جامعه صورت گیرد
* نباید تولید مقاله تنها محور ارتقاء اساتید باشد
* باید شتاب بالا در پژوهش و نوآوری علمی داشته باشیم
* باید روحیه جهادی را گسترش دهیم
* از ابتدای تربیت نیروی انسانی باید پژوهش مدنظر قرار گیرد
* باید انگیزه تولید علم با محوریت پژوهش ایجاد شود
* در حوزه پژوهش ضعف پایبندی مسئولان ارشد به قوانین و برنامه ها است
* امروز بین دانشگاه و فضای کسب و کار یک خلاء بزرگ وجود دارد
* برای افزایش بهره‌وری از پژوهش باید زیرساخت‌های اولیه آماده شود
* باید برای هریک از دانشگاه‌ها یک مأموریت درنظر گرفت
* کشور ایران رتبه 10علمی و پژوهشی دنیا را دارد
* باید خودباوری در همه مسئولان کشور ایجاد شود
* متناسب با برنامه توسعه کشور باید نیاز ها مشخص و بر روی آن کار شود
* فعالیت های پژوهشی باید برای رفع نیاز جامعه صورت گیرد
فارس: نخستین سوالمان را با معاون پژوهشی اسبق وزارت علوم آغاز می کنیم ، برای بهبود وضعیت پژوهش در مراکز علمی و دانشگاه ها چه اقدامی باید انجام شود؟
مهدی نژاد نوری: بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری به عقیده من آنچه که باید در همه فعالیت های علمی و تحقیقاتی دنبال شود مقوله علم نافع مرجع ساز است، به طوری که فعالیت های پژوهشی باید برای رفع نیاز جامعه صورت گیرد و در واقع در پژوهش باید به مرحله ای برسیم که محل رجوع دیگر کشورها شویم و به عنوان منبع از ما یاد کنند، به این معنی که تحولی در دانش ایجاد کنیم تا همه مراکز علمی به ما رجوع کنند به طوری که وقتی اثر وجودی علم در عمل مشخص شود بدون شک جلب توجه می کند.
* نباید تولید مقاله تنها محور ارتقاء اساتید باشد
زنگنه : من معتقدم باید در دانشگاه های ما تحول ایجاد شود به طوری که با محوریت کارآفرینی به دانشگاه نسل چهارم تبدیل شوند از آنجایی که بنده 30 سال سابقه خدمت در آموزش عالی را دارم و مدت زمان زیادی را در صنایع حضور داشتم باید بگویم به طور مثال نباید تولید مقاله تنها محور ارتقاء اساتید باشد که متاسفانه در حال حاضر مقالات دانشگاهی محور اصلی ارزیابی اعضای هیأت علمی است. باید پژوهش های بنیادی برای اساتید از برنامه های اصلی در نظر گرفته شود که بتوان از نتایج آن در بهبود و رفع مشکلات اقتصادی، اجتماعی، علمی و غیره استفاده کرد.
* باید مرجعیت علمی جهان را از آن خود کنیم
یادگاری: مقوله پژوهش از اهمیت بسیار بالایی برخورد است که در این رابطه باید به جایی برسیم که مشکلات مراکز علمی و دانشگاهی برای رسیدن به فعالیت‌های پژوهشی رفع شود، به طوری که ما دیگر شاهد آن نباشیم که پایان‌نامه‌های تولیدشده توسط قشر دانشگاهی در کتابخانه‌ها خاک بخورد. یکی از رسالت‌های دانشگاه‌ها و مراکز علمی موضوع تبیین منویات مقام معظم رهبری است که باید به تربیت دانشمندان برتر جهانی بپردازیم. در واقع باید مرجعیت علمی جهان را از آن خود کرده و با توجه به اندیشه‌های رهبری، تمام ظرفیت و کوشش خود را در این راه استفاده کنیم.
* فرصت مطالعاتی باید در کشور باشد نه خارج
مرتضی قلی: متاسفانه بسیاری از پژوهش هایی که در حال حاضر در سطح کشور انجام می شود کارآمد نیستند و تنها برای کسب امتیاز و رتبه صورت می گیرد به طور مثال علوم انسانی در کشورهای مختلف مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد اما در ایران اینگونه نیست، در واقع امروز اجازه تولید علم را به خانواده نمی دهند تا برای مسائل متنوع جامعه ، خودشان راه حل مسأله را پیدا کنند. موقعیت جامعه امروزی ما ایجاب می کند مسأله مهم علمی کشور رفع دغدغه های مردمی باشد و باید همه اساتید دانشگاهی بدانند که مسائل مختلف سطح کشور ما به ذهن جامعه شناسان غربی نمی رسد که بخواهند راهکار بدهند پس در نتیجه فرصت مطالعاتی باید در کشور باشد نه خارج.
* باید شتاب بالا در پژوهش و نوآوری علمی داشته باشیم
فارس: چگونه می توان در حوزه پژوهش پیشرفت کرد راهکارهای آن را توضیح دهید؟
مهدی نژاد نوری: به نقل از مقام معظم رهبری کارها باید سال ها و ادامه دار باشد تا به مرحله یا نقطه مطلوب برسیم. به عقیده من در پژوهش باید به علم نافع مرجع ساز که عصاره همه ادبیات است دست پیدا کنیم که رسیدن به آن چند بخش دارد، در مرحله نخست باید پژوهش‌های ما هدفمند شود یعنی با مطالعه آینده پژوهی به توانمندی و قدرت کاربردی برسیم اما دومین بخش اجرای کیفی پژوهش است که نباید هر کسی به آن بپردازد چراکه اگر به دستاورد نرسد باعث سرخوردگی خواهد شد. سومین بخش این است که پشتیبانی مناسب از پژوهش و فعالیت های پژوهش محور انجام شود و بخش چهارم این که باید پژوهش را با کاربردی شدن به نظریه بنیادی تبدیل کرد.
* باید روحیه جهادی را گسترش دهیم
زنگنه: باید 90 درصد منابع به تعداد طرح های کلان مانند انرژی ، آب ، هوافضا و کشاورزی در قالب فعالیت های پژوهشی دنبال شود باید قرارگاه جهادی، علمی و ساختاری راه اندازی شود تا بر روی طرح ها متمرکز شده و بعد با ظرفیت توزیع و اجرا شود که این کار با کمک پژوهش امکان پذیر است در حال حاضر ما در دوران آرامش نیستیم و دشمن به شدت در حال تزریق ناامیدی است، در چنین شرایطی نمی توانیم زمان را از دست بدهیم، باید به سرعت پژوهش را تقویت کنیم تا فرایندسازی در همه امورات اجرایی شود، از طرفی باید بگویم باید روحیه جهادی را گسترش دهیم چراکه اگر جان خود را در حوزه پژوهش از دست بدهیم ارزشمند است.
* از ابتدای تربیت نیروی انسانی باید پژوهش مدنظر قرار گیرد
یادگاری: برای رسیدن به اینکه دانشگاه‌های پژوهش‌محور داشته باشیم باید به چهار بخش توجه شود که می‌توان به منابع، تقسیم کار، الزامات و نحوه مسیر پژوهشی اشاره کرد. در واقع ما باید برای پژوهش‌محور شدن مراکز علمی خود به جایی برسیم که مشکلات بر سر راه این موضوع رفع شود و پژوهش بتواند اشتغال کشور را برطرف کند. ریل‌گذاری کارآموزشی و پژوهشی در کشور باید تغییر کند، به طوری که باید زیرساخت‌ها و ساختار فعالیت پژوهشی با تغییر و تحول بنیادی روبه‌رو شده و از ابتدای تربیت نیروی انسانی باید پژوهش مدنظر قرار گیرد.
* باید انگیزه تولید علم با محوریت پژوهش ایجاد شود
مرتضی قلی: به عقیده من باید انگیزه تولید علم با محوریت پژوهش ایجاد شود که در این رابطه کار خوبی صورت نگرفته است و نتایج آن هم در پایان نامه دانشجویان مشاهده می کنیم . امروز همه دانشجویان به جای فعالیت پژوهشی در تهیه پایان نامه به خرید آن روی آورده اند که یکی از علت های آن این موضوع است که دانشجویان می‌دانند تحقیق و پژوهش برای ارائه به اساتید و دانشگاه برای آنها سودی ندارد، در واقع تا زمانی که تحقیقات دانشجویان در سطح جامعه تاثیر گذار نباشد فعالیت های علمی ـ پژوهشی کاربردی نخواهد داشت پس باید به صورت هدفمند موضوعاتی که دانشجویان مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهند در بخش های مختلف کشور مورد استفاده قرار گیرد اما اگر قرار باشد در کتابخانه برای نایش باشد بیهوده است.
* در حوزه پژوهش ضعف پایبندی مسئولان ارشد به قوانین و برنامه ها است
فارس: چه مسیری را برای پیشرفت پژوهش پیشنهاد می کنید؟ ضعف در فعالیت پژوهشی چیست؟
مهدی نژاد نوری: در مرحله نخست باید نظارت ارزیابی و اصلاح قوانین صورت گیرد و همچنین برای شروع فعالیت پژوهشی مواردی مانند یادگیری در عمل،اصلاح اشتباهات در تصمیم گیری و اندازه گیری پیشرفت لازم است. مقام معظم رهبری در سال 96 در مشهد مقدس درباره پژوهش گفتند: یکی از ایرادات در حوزه پژوهش ضعف پایبندی مسئولان ارشد به قوانین و برنامه ها است که در نخستین نکته باید پایبندی به مقررات ارتقاء یابد دومین نکته رویکرد جهادی تقویت شود به این معنی که انجام تکلیف اداری تا سر حد توان ، انجام تکلیف جهادی تا در حد جان. از طرفی نکته سوم بحث شایسته سالاری است که افراد به نظام اعتقاد داشته باشند نه اینکه به صورت باند سالاری در حوزه پژوهش وارد شوند اما در نکته چهارم باید حرکت پرشتاب در جهش نوآوری پژوهشی داشته باشیم که در غیر این صورت فاصله با کشور های توسعه یافته کاهش پیدا نمی کند.
* امروز بین دانشگاه و فضای کسب و کار یک خلاء بزرگ وجود دارد
زنگنه: نخستین مطلب در بیانیه گام دوم انقلاب که مقام معظم رهبری اعلام کردند مقوله علم ، پژوهش و فناوری است که در توصیه 7 گانه خود مطرح کردندکه برای ما به عنوان یک رسالت عظیم تاریخی است و باید فعالیت در این حوزه را با سرعت و قدرت بیشتری دنبال کنیم اما امروز بین دانشگاه و فضای کسب و کار یک خلاء بزرگ وجود دارد به طوری که صنعت پیشرو تر از دانشگاه است به این معنی که بدون استفاده از تخصص علمی افراد صنایع بدون هدف پژوهشی فعالیت می کنند که این موضوع دردناک است.از طرفی یکی دیگر از ایرادها در مهارت پژوهشی دانشجویان در ارتباط با صنعت است که بسیاری از مراکز علمی و دانشگاه ها به طور نمادین دانشجویان را وارد صنعت کرده و بدون آموزش می مانند که نتیجه ای هم ندارد و به شدت دانشجویان بعد از فارغ التحصیلی ناتوان بوده و در ماموریت خود شکست می خورند.
* برای افزایش بهره‌وری از پژوهش باید زیرساخت‌های اولیه آماده شود
یادگاری: یکی از مسائل تازه اهمیت در حوزه پژوهش، اشراف به ظرفیت کشور است که مقام معظم رهبری این موضوع را در بیانیه گام دوم انقلاب تأکید کردند که در این رابطه باید بگویم توسعه دانشگاه‌ها و فعالیت‌های علمی آنها باید بر محور پژوهش قرار گیرد، در واقع به گفته رهبری باید هدفگذاری و برنامه‌ریزی دقیق و همچنین زمانبندی درستی برای پژوهش‌محور شدن دانشگاه‌ها انجام شود. به طوری که مقوله‌هایی مانند جنبش نرم‌افزاری، تولید علم، مسیر پیشرفت علم و فعالیت‌های پژوهشی باید به صورت یکسان به عنوان پیشرفت و عدالت در دانشگاه‌ها اجرا شود. برای افزایش بهره‌وری از پژوهش باید زیرساخت‌های اولیه آماده شود که در این رابطه شورای عالی انقلاب فرهنگی نقشه جامع علمی کشور را بر مبنای سیاست علم کشور، راهبرد کلان و اقدامات ملی در خروجی سند لحاظ کرده است.
* باید برای هریک از دانشگاه‌ها یک مأموریت درنظر گرفت
مرتضی قلی: باید پژوهش در کشور ماموریت محور و در حوزه های خاص انجام شود و همچنین دانشگاه ها نیز باید موظف شوند تا پایان نامه های فارغ التحصیلان خود را در اختیار نهادهای اجرایی قرار دهد تا بتوان با استفاده از تحقیقات علمی و میدانی دانشجویان بسیاری از مشکلات کشور رفع شود.در حال حاضر کشور ما نیازمند پیشرفت علمی است که در این رابطه باید زیرساخت‌های آن بر مبنای پژوهش تغییر کند که مهمترین آن، پژوهش در علم و فناوری است، به طوری که بر حسب نوع نیاز، عملکرد دانشگاه‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد. معتقدم باید برای هریک از دانشگاه‌ها یک مأموریت درنظر گرفت تا براساس آن، فعالیت‌های خود را هدفمند دنبال کند، همچنین شورای عالی انقلاب فرهنگی باید نظام آموزش و پرورش را تغییر دهد، چرا که مقوله پژوهش در سند تحول نظام آموزش و پرورش دیده شده است.
* بسیاری از افراد دغدغه پژوهش ندارند
آیا می توان با پژوهش به کشور توسعه یافته تبدیل شویم موتور محرک برای ارتقاء دستاوردهای علمی و فناوری چیست؟
مهدی نژاد نوری: بله ، توانمند سازی علم مخاطبان پژوهش و همچنین توسعه همکاری بین المللی نقش محوری در ارتقاء علمی دارد از طرفی باید بگویم باید آئین ارتقاء و ترفیع تغییر یافته و جبهه قدرت مند راه اندازی شود چراکه در حال حاضر بسیاری از افراد دغدغه پژوهش ندارند همچنین نظام پاداش و تشویق باید اصلاح شود زیرا از نظر ساختاری وضعیت مناسبی نداریم اگر کاری انجام می شود براساس اولویت شخصی هر بخش اتفاق می افتد نکته مهم این است که سالی 60 ترلیون برای نظام آموزش عالی هزینه می شود اما باز ما با ناهنجاری اجتماعی رو به رو هستیم از طرفی باید بگویم در تدوین و اجرا دچار مشکل هستیم زیرا برنامه خوب ضامن اجرای خوب نیست پس باید ساختار مناسب داشته باشیم.این در حالی است که سهم معاونت علمی ریاست جمهوری از پیشرفت علمی بسیار کم است اما اعلام می کنند90 هزار میلیارد در سال 97 شرکت های دانش بنیان کار کردند که متاسفانه اینگونه نیست.همچنین نکته مهم این است که چه کسی هدایت و ارتباط دانش و صنعت را برعهده دارد؟ من معتقدم با ستاد فرهنگ و علم نمی توان حاکم علمی شد . در حال حاضر از لحاظ ساختاری بحث هدایت و راهوری علمی کشور نیاز به هدایت دارد چرا که به دلیل عدم ساختار مناسب هزینه زیادی می دهیم.
* کشور ایران رتبه 10علمی و پژوهشی دنیا را دارد
زنگنه: بله ، در حال حاضر به عقیده من بهترین مدل تاسیس رشته های مهارتی هستند که همراه با پژوهش بوده و دستاوردهای مختلفی را بوجود می آورند از طرفی نباید حتما از درون پژوهش های کاربردی مقاله استخراج شود بلکه باید محصول تولید شود هیچ عیبی ندارد که از پژوهش کالا و خدمات تولید کنیم متاسفانه در حوزه پژوهش کاسبی راه افتاده است بسیاری از شرکت ها از افراد پول می گیرند و مقاله های آنها را منتشر می کنند که به هیچ عنوان برای کشور نتایج مطلوبی ندارد پس ما باید بر کیفیت و کاربردی بودن پژوهش حرکت کنیم اکنون نزدیک به 90 درصد مقالات علوم انسانی ما به خارج ارسال نمی شود. کشور ایران رتبه 10علمی و پژوهشی دنیا را دارد که الان دیگ وقت کاربردی شدن مقالات است که باعث افزایش آمار تولید و همچنین رفع نیاز جامعه شود در حال حاضر نتیجه تولید مقالات چه می شود باید آنها منشأ تاثیر بر جامعه شوند این در حالی است که حلقه مفقوده پژوهش تجربی و رفع نیاز است که تا کنون ما به دنبال کمی سازی بوده ایم در حال حاضر دارای 3 میلیون و 600 هزار دانشجو هستیم که متاسفانه آنها کوچکترین تجربه پژوهشی ندارند که در این رابطه باید قوانین حاکمیتی در آموزش تغییر کند.
* باید خودباوری در همه مسئولان کشور ایجاد شود
یادگاری: طبق چشم‌انداز علمی در افق 1404 باید کشور از لحاظ پژوهشی و علمی در نقطه ممتازی قرار بگیرد که در این رابطه باید بگویم تفکرات توحیدی می‌تواند در پیشرفت و اثرگذاری در حوزه پژوهش بسیار تأثیرگذار باشد. در واقع فرهنگ ایرانی - اسلامی و استفاده از الگوی دینی در تربیت انسان‌های صالح نقش مستقیم دارد.برای بهبود وضعیت پژوهش باید نظام آموزش عالی درمان شود که درمان آن با جزیره‌ای کار کردن اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید خودباوری در همه مسئولان کشور ایجاد شود و مقوله‌های درون‌گرایی و برون‌گرایی را کنار گذاشته و به منویات مقام معظم رهبری باور داشته باشند. در مرحله اول باید طراحی موضوع شود و دستگاه‌هایی مانند قوه اجرایی، مقننه و قضائیه باید در پشتیبانی از حوزه علمی و پژوهشی مشارکت کند. در واقع باید قرارگاه فرهنگی نظام با محوریت شورای عالی فرهنگی شکل بگیرد. برای رسیدن به پژوهش علمی باید طرح تحول زیرساخت‌ها صورت گیرد. متأسفانه در حال حاضر اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها از نقشه جامع علمی کشور اطلاعی ندارند که باید در این رابطه از طریق دانشگاه‌ها و رسانه‌ها مطلع شوند. من معتقدم آموزش عالی زمانی اثرگذار است که بتواند مشکلات کشور را حل کند که برای رسیدن به این مقوله باید زیرساخت‌ها تغییر کند و با برنامه‌ریزی و قدرت اجرایی و همچنین نظارت و ارزیابی به بهره لازم در حوزه پژوهش برسیم، به طوری که باید برنامه‌ریزی ما به صورت درصدی برای دانشگاه‌ها انجام شود.
* متناسب با برنامه توسعه کشور باید نیاز ها مشخص و بر روی آن کار شود
مرتضی قلی: به جای آنکه اساتید دانشگاهی در قالب فرصت مطالعاتی به کشور های خارجی بروند در داخل کشور وارد صنایع شوند از طرفی دیگر نیز استانداری ها با صاحبان مشاغل و صنعت مذاکره کنند و با طرح موضوع با ایجاد استارت آپ گامی برای جهش علمی و پژوهشی بردارند به عقیده من تا زمانی که صاحبان مشاغل در پذیرش دانشگاه ها ترغیب نشوند در پژوهش محوری موفق نمی شویم از آنجایی که بازار کار ما فقط دولت نیست باید بگویم متناسب با برنامه توسعه کشور باید نیاز ها مشخص و بر روی آن کار شود در حال حاضر به نقل از محمد مهدی نژاد نوری معاون پژوهشی اسبق وزارت علوم اکنون بیشترین بیکاران کشور دانش آموختگان مهندسی فناوری اطلاعات هستند که نشان از این موضوع دارد که بدون سنجش و نیاز کشور نیروی متخصص تربیت می شود. در حال حاضر در زمان رکود روحیه کارآفرینی می تواند به پژوهش و رونق تولید کمک کند. معتقدم وزیر علوم باید به آموزش مهارتی و ترویج و گسترش پژوهش فکر کند.
میزگرد ما در نوبت نخست با اساتید و نماینده دانشجویان به پایان رسید اما ادامه این میزگرد با حضور مسئولان دانشگاهی در هفته های آینده ادامه خواهد داشت. در این رابطه اگر در حوزه پژوهش سوالی دارید برای ما در قسمت فارس من عنوان کنید تا از اساتید دانشگاهی بپرسیم.
انتهای پیام/