هر سال ۵ هزار درخت صنوبر ۱۰ ساله از جنگل‌های کشور برای تولید ۱۰۰ میلیون ورق کاغذ A 4 قطع می‌شود تا ۲۰۰ هزار پایان‌نامه دانشجویی در ۵ نسخه چاپ شوند؛ اما از امسال وضع تغییر می‌کند.
طبق اعلام وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از سال آینده چاپ کاغذی پایان نامه‌ها ممنوع است.
هر سال ۵هزار درخت صنوبر کمتر قطع می‌شود
بنا بر آمار رسمی سالانه حدود ۲۰۰ هزار پایان نامه در ۵ نسخه در کشور تهیه می‌شود که تهیه هر عدد پایان نامه به طور متوسط به صفحه کاغذ نیاز دارد و با این حساب پیش بینی می شود با حذف کاغذی پایان نامه ها سالانه ۱۰۰ میلیون ورق کاغذ A4 در کشور صرفه‌جویی و از قطع سالانه ۵ هزار درخت صنوبر ۱۰ ساله از جنگل‌های کشور جلوگیری شود.
اگرچه تمامی ابعاد این طرح نشان می‌دهد که بیشترین کمک را به محیط زیست و حتی به اقتصاد کشور در شرایط فعلی خواهد کرد اما برخی هم نسبت به آن ابهاماتی دارند، از جمله این که برای مثال برخی داوران اعلام می‌کنند که برای داوری پایاننامهها، نیاز به نسخه کاغذ دارند تا اصلاحات را در آن یادداشت کنند و بتوانند آن را راحت‌تر مطالعه کنند و دانشجویان از این بابت نگرانی دارند که شاید کاغذی نبودن پایان نامه در فرایند ارزیابی اثرگذار باشد و در نهایت روی نظر داوران تاثیر خود را نشان دهد.
دردسر نگهداری نسخ کاغذی پایاننامهها پایان می‌یابد
علاوه بر ابعاد اقتصادی حذف کاغذی پایاننامهها یکی دیگر از موضوعات مهم در این طرح توجه به فضای نگهداری پایان نامه‌ها در دانشگاه و موسسات آموزش عالی بوده است در سال‌های گذشته خبرهایی از انباشت پایاننامهها در محیط های دانشگاهی منتشر شد که برخی از آنها از بی اهمیتی به آنها کنایه داشته است؛ این مشکلات در نتیجه نبود فضای کافی فیزیکی برای نگهداری پایان نامه ها ایجاد می شود این رو یکی از اهدافی که این طرح دنبال می‌کند رفع این مشکل است.
در اینکه استاد راهنما هم پایان‌نامه را نگه دارد شک داریم
حسینی یک دانشجوی دکتری درباره این تصمیم، گفت: هزینه زیادی در مقطع کارشناسی ارشد برای چاپ پایان نامه کاغذی کرده‌ایم که برای مقطع دکتری هم این هزینه قرار بود که تکرار شود.
وی گفت: در مقطع کارشناسی ارشد برای پایان‌نامه تقریبا ۱۵۰ صفحه‌ای ۴۰۰ هزار تومان هزینه کردم؛ دانشجو باید حدود ۵ تا ۶ نسخه از پایان‌نامه خود تهیه کند یک یا ۲ نسخه به کتابخانه مرکزی، یک نسخه به کتابخانه دانشگاه، یک نسخه به استاد راهنما، ۲ نسخه به دو استاد داور و یک نسخه به استاد مشاور ارائه دهد؛ در بسیاری مواقع این پایان‌نامه‌های کاغذی دور ریخته می‌شود، احتمال اینکه استاد راهنما پایان نامه را نگه دارد از سایران بیشتر است و با توجه به تعداد زیاد دانشجویان تازه مطمئن نیستیم او هم پایان نامه را نگه دارد، داوران و استاد مشاوره که بعید است اصلاً پایان‌نامه را نگه دارند بنابراین هزینه‌ای بود که به هدر می‌رفت از این رو حذف پایان‌نامه‌های کاغذی از نظر مالی به نفع دانشجو است.
شاید احساس کاغذ شانس استفاده از پژوهش‌های پایان‌نامه را بیشتر می‌کرد
عزیزی دانشجوی دیگری که ارشد را در یک دانشگاه دولتی گذرانده و می‌گوید که برای پایان نامه زحمت بسیاری کشیده، او درباره این تصمیم، گفت: نسبت به این تصمیم نظر مثبت و منفی داریم؛ زیرا برخی از افراد هنوز علاقه‌مند به خواندن کتاب‌های کاغذی هستند و اینکه نسخه‌ای از پایاننامهها به صورت کاغذی وجود داشته باشد احتمال مراجعه افراد به این پژوهش ها را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که احتمال استفاده از این پژوهش‌ها بیشتر شود.
به گفته وی، البته وقتی پایاننامهها به صورت کاغذی در دانشگاه نگهداری می‌شد مراجعه کننده برای استفاده از پایان‌نامه باید به ساختمان دانشگاه مراجعه می‌کرد و باید حتماً مراجعه حضوری بود. اکنون که قرار است پژوهش ها به صورت الکترونیکی ثبت شود باید مراجعه به منابع الکترونیکی آسان باشد، مزیت پایان‌نامه‌های الکترونیکی این است که دانشجو می‌تواند مانند دیگر مطالب الکترونیکی یا مطالبی که در اینترنت پیدا می‌کند از پژوهش‌های دانشگاهی هم استفاده کند اما به شرط اینکه امکان دسترسی به گونه‌ای آسان برای همه فراهم باشد.
این دانشجو گفت: گفته می‌شود که قرار است پژوهش ها در ایرانداک گردآوری شوند که امیدوارم شرایط دسترسی آسان باشد.
اساتید و داوران به تدریج خود را با پایان‌نامه‌های الکترونیکی عادت می‌دهند
رمضانعلی صادق‌زاده، استاد تمام دانشگاه خواجه نصیر در رشته مخابرات و برق گفت: به دلیل اثرات حفظ محیط زیست و کاهش مصرف کاغذ با الکترونیکی کردن اغلب فرایندها موافق هستیم که پایاننامهها یکی از این موارد است.
وی ادامه داد: هر چقدر بتوانیم کمتر از کاغذ استفاده کنیم برای کشور بهتر است و این صرفه‌جویی علاوه بر اثرات زیست محیطی در اقتصاد کشور هم اثرگذار خواهد بود.
صادق‌زاده خاطر نشان کرد: البته داوران برایشان راحت‌تر است که از پایان‌نامه کاغذی استفاده کنند و اصلاحات را در آن بنویسند یا استاد راهنما علاقه دارد پایان‌نامه کاغذی داشته باشد و آن را بخواند، اما با این حال با توجه به اینکه مزایای الکترونیکی شدن نسبت به غیرالکترونیکی بیشتر است، اساتید و داوران هم باید به تدریج خود را با این روش عادت دهند و از این رو از الکترونیکی شدن پایاننامهها استقبال می‌کنیم.
الان هم دانشجو در صورت تمایل خود نسخه کاغذی را چاپ می‌کند
محمد سلیمانی عضو هیأت علمی و استاد رشته مخابرات و برق دانشگاه علم و صنعت در این باره اظهار داشت: در حال حاضر هم کم و بیش همین روش اجرا می‌شود؛ به این معنی که دانشجوها نسخه الکترونیکی می‌فرستند و داوران بررسی می‌کنند.
وی گفت: چاپ کاغذی پایاننامهها واقعا ضرورتی ندارد و اکنون هم دانشجو بسته به علاقه خود نسخه کاغذی را چاپ می‌کند.
سلیمانی تاکید کرد: البته در بحث الکترونیکی شدن پایان‌نامه، موضوع جمع‌آوری و گردآوری پایاننامهها بسیار ضروری است که کار تکراری انجام نشود و پژوهش‌ها قابل جستجو و دسترسی باشند و همچنین امکان بررسی برای جلوگیری از تقلب فراهم باشد.
بیشتر کاغذ در مراحل تدوین پایان نامه مصرف می‌شود
مسعود برومند معاون پژوهشی و فناوری وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره به خبرنگار فارس، گفت: گاهی ممکن است یک یا دو نسخه کاغذی لازم باشد که دانشجو می‌تواند تهیه کند و به داور ارائه دهد و مشکلی در این باره نیست؛ اما بیشتر مصرف کاغذ مربوط به مراحل تدوین پایان نامه بود که به داوران داده و پس از خواندن پاره می‌شود.
منتظر ابعاد دیگر مدیریت سبز در نظام آموزش عالی باشیم
با توجه به نظر مساعد به اساتید، مسئولان و دانشجویان نسبت به حذف کاغذی پایاننامهها این طرح مسیر سختی را برای اجرا پیش‌رو ندارد.
تجربه الکترونیکی کردن بسیاری از امور در سال‌های اخیر در کشور وجود داشته و به نوعی بیشتر آحاد جامعه کشور در این چالش وارد شده اند.
مدیریت سبز از جمله پروژه‌هایی است که از سال های اخیر در دستور کار وزارت علوم تحقیقات و فناوری قرار گرفته و بسیاری از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی مدیریت سبز را در دستور کار قرار دهند و در آن زمینه اقداماتی ترتیب داده‌اند.
پس از حذف کاغذی پایان نامه ها در راستای اجرای مدیریت سبز، حذف تدریجی ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف در دانشگاه‌ها از دیگر اقدامات توصیه شده وزارت علوم است که در سال‌های آینده بیشتر درباره آن خواهیم شنید.