جعفر مهراد مؤسس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری و استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، گفت: استناد یکی از شاخص های سنجش و اندازه گیری است. پر استناد بودن نویسنده نشانه ای از دستیابی به دستاوردهای مهم علمی است. تعداد دفعات استناد به آثار علمی یک پژوهشگر، نفوذ و تاثیر وی را در عرصه های علمی نشان می دهد و عدم استناد به آثار یک نویسنده به این معنی است که نتایج مطالعات و پژوهش های وی که عمدتا در قالب مقاله های علمی منتشر می شود اثر بخش نیست و در توسعه  و پیشرفت دانش حوزه سهم ناچیزی دارد. برعکس، اگر نویسنده ای صدها بار مورد استناد قرار گیرد این احتمال  وجود دارد پژوهش هایی که او انجام داده است، از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. مگر اینکه، آثاری را که وی دست به انتشار آن ها می زند به عنوان رفرانس های خود قلمداد کند که به این خود استنادی گفته می شود.

وی افزود: در روزهای اخیر، مطلبی در PLoS Biology منتشر شده است که در آن، بررسی های خود استنادی میان ۱۰۰ هزار پژوهشگر پراستناد را نشان می دهد که بعضی از این نویسندگان پر استناد، بیشتر به آثار خود و نویسندگانی که در تحقیقات علمی با یکدیگر همکاری می کنند، استناد می دهند. در این بین، خود استنادی Oleg Mikhailov که در رشته شیمی تجربه تحقیق  می کند سخت تامل برانگیز است. این نویسنده بین سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸ تعداد ۹۸ استناد دریافت کرده است که بیش از ۹۴ درصد استنادها از خود یا از نویسندگان همکار این پژوهشگر است.

مهراد خاطرنشان کرد: داده های موجود در این بررسی جنسیت پژوهشگران را به روشنی مشخص نمی کند. بسیاری از نویسندگان تنها به ارائه نخستین حرف اول نام خود بسنده کرده اند.  در بین تعداد ۲۵ نویسنده پر استناد، که تمام این نویسندگان بیش از ۶۵ درصد استنادها را از درون سازمان خود دریافت کرده اند،  تنها یک نفر نویسنده زن است.

* آمریکا،  ژاپن، روسیه، ایران و بریتانیا درصدر پژوهشگران خوداستناد

وی با بیان اینکه در مجموع، ۲۵۲ نویسنده در بین ۱۰۰ هزار پژوهشگر پراستناد، حداقل ۵۰ درصد استنادها را از خود یا از نویسندگان همکار خود دریافت کرده اند، گفت: در بین این نویسندگان، تعداد ۴۴ پژوهشگر به ایالات متحده آمریکا تعلق دارد که این کشور را در صدر جدول نویسندگان خود استناد قرار داده است. ژاپن، روسیه، ایران و بریتانیا به ترتیب با ۲۰، ۱۸، ۱۴ و ۱۲ نویسنده در مرتبه های بعدی قرار دارند.

مؤسس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری ادامه داد: سپس، ایتالیا با ۱۱، چین و آلمان هر کدام با ۱۰، کره جنوبی با ۸، اسپانیا و استرالیا هر کدام با ۷، هند، جمهوری چک و کانادا هر کدام با ۶، مصر، ترکیه و فرانسه هر کدام با ۵، و رژیم صهیونیستی و تایوان هر کدام با ۴ نویسنده پر استناد که حداقل ۵۰ درصد استنادهای آنان خود استنادی بوده یا توسط نویسندگان همکار صورت گرفته است، در رتبه های بعدی دیده می شوند.

وی گفت: گرچه نویسندگان آمریکا از نظر میزان خود استنادی پر تعداد هستند،  اما محاسبه درصد میانه خود استنادی در مقاله های این پایگاه، جایگاه کشورها را متفاوت نشان می دهد. درصد میانه خود استنادی در بین ۲۰ کشور به ترتیب اوکراین ۳۱/۷ درصد، ایران ۲۷/۹ درصد، روسیه و رومانی هر کدام ۲۳/۷ درصد، جمهوری چک ۲۰/۳ درصد، لهستان و اسلووانی هر کدام ۱۹/۹ درصد،  پرتغال ۱۹/۷ درصد، اسلوواکی ۱۹/۶ درصد، مصر ۱۸/۵درصد، شیلی ۱۹/۲ درصد، تایلند و بلغارستان هر کدام ۱۸/۹ درصد، برزیل ۱۸/۷ درصد، پاکستان ۱۸/۶ درصد، قبرس ۱۷/۶ درصد، مجارستان  ۱۷/۵ درصد، مکزیک ۱۷/۴ درصد و عربستان سعودی ۱۷/۳ درصد است.

* رشته فیزیک دارای بیشترین نویسندگان پر استناد

به گفته مهراد، وقتی به رشته های پژوهشی نگاه می کنیم دیده می‌شود که در رشته فیزیک بیشترین نویسندگان پر استناد حداقل ۵۰ درصد استنادها را از خود یا از نویسندگان همکار خود دریافت کرده اند.

وی با بیان اینکه نرخ بالای خود استنادی الزاما دلالت بر خود شیفتگی علمی ندارد، گفت: مقالات فیزیک معمولا توسط چندین نویسنده نوشته می شود که در نهایت منجر به نرخ بالای خود استنادی می شود. بنابراین، خود استنادی الزاما دلالت بر پژوهش های علمی ضعیف ندارد.

مؤسس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری خاطرنشان کرد: اگر نویسنده ای در رشته خود هم اثر بخش و هم مولد باشد می توان استدلال کرد که این نویسندگان نه تنها به آثار پیشین خود استناد می کنند، بلکه نتیجه تحقیقات آنان توسط سایر نویسندگان نیز مورد استناد قرار می گیرد. اما، وقتی درصد بالای استناد همواره از سوی خود نویسنده صورت گیرد، برجستگی یا برتری او  به طور تصنعی  و به مقدار زیاد افزایش می‌یابد. بسیاری از دانشگاه ها به استناد به عنوان نشانه ای از اثر بخشی و تاثیر نویسنده اعتماد و از داده های استنادی برای ارتقاء و پرداخت پاداش استفاده می کنند.

انتهای پیام/