به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، انتشار یک خبر کوتاه در یکی از شبکه‌های اجتماعی، در چشم بر هم زدنی در شهر یا حتی در کل کشور پراکنده می‌شود، به هر جا که می‌روی همه از یک خبر واحد صحبت می‌کنند، همین خبر نقل محافل زنانه و مردانه است و حتی در تاکسی‌ها، سوپرمارکت‌ها و ادارات درباره آن صحبت می‌شود.
بعد از هر سلام و علیک دوستانه‌ای جمله‌ای از این خبر را می‌شنوی و حتی شاید درباره‌اش تحلیل‌های مردمی و نقدهایی هم در محافل اجتماعی به گوش برسد.
چند روزی می‌گذرد تا متوجه می‌شوی مسؤولان فلان کشور هدفی داشتند و قصدشان این بوده تا اذهان مردم دنیا را به سمت آن هدف بکشانند و این کار را به راحتی از طریق رسانه انجام داده‌اند.
این کار یک اقدام تصادفی نیست بلکه یک دانش است، دانش شناخت ذهن انسان‌ها که کاربردهای مختلفی در زمینه‌های گوناگون دارد و یکی از کاربردهای آن هم می‌تواند همین شناخت ذهن مخاطبان رسانه‌ها برای تاثیرگذاری بر ذهن افراد باشد.
«علوم شناختی»؛ مطالعه علمی ذهن است، دانشی که پیچیده‌ترین سوالات بشر درباره شناخت و کارکرد را بررسی کرده و پاسخ می‌دهد.
این دانش شاخه‌ای میان‌رشته‌ای است که از رشته‌های مختلفی مانند روان‌شناسی، فلسفه، ذهن، عصب‌شناسی، زبان‌شناسی، انسان‌شناسی، علوم رایانه و هوش مصنوعی تشکیل شده است و به بررسی ماهیت فعالیت‌های ذهنی مانند تفکر، طبقه‌بندی و فرایندهایی که انجام این فعالیت‌ها را ممکن می‌کند می‌پردازد.
به گفته کارشناسان علوم شناختی در پیشرفت و موفقیت رسانه‌ها نیز می‌تواند کاربردهای بسیاری داشته باشد.
در این رابطه با محمد فتحی‌نیا مدیرکل مطالعات رسانه و ارتباطات مرکز تحقیقات که عضو کمیته علمی نخستین کنفرانس ملی علوم شناختی و رسانه هم هست، به گفت‌وگو نشستیم.
* آنچه در گفت‌وگوی ما با فتحی‌نیا می‌خوانید:
* کارکردهای مختلف علوم شناختی در زمینه های گوناگون
* تاثیرات علوم شناختی بر پیشرفت رسانه ها
* وجود یک ابهام ذاتی در رشته جدید علوم شناختی
* لمس اثرات علوم شناختی در زندگی روزمره
* دهه‌های آینده دنیا متعلق به دانش علوم شناختی است
* عدم برنامه‌ریزی مشخص رسانه‌ها برای بهره‌گیری از دانش علوم شناختی
* ایجاد موج ترویج علوم شناختی در میان مردم از طریق برگزاری کنفرانس علوم شناختی و رسانه
* ضرورت همگرا شدن نهادها و محققان حوزه های مختلف برای پیشرفت علوم شناخت
* علوم شناختی در هر زمینه‌ای کارکردهای متفاوتی دارد
فارس: در ابتدا بفرمایید به طور کلی علوم شناختی چیست؟
فتحی‌نیا: علوم شناختی در واقع یکی از حوزه‌های چهارگانه علوم همگرا و یک حوزه بین‌رشته‌ای است که می‌توانیم بگوییم از تلفیق حوزه‌های مختلف مانند زبان‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه ذهن و حوزه‌های مختلفی که از منظر شناخت مغز و ذهن و مکانیسم عمل مغز و ذهن و کارکردهای مختلفی که می‌تواند داشته باشد به حوزه های مختلف نگاه می کند و طبیعتا با توجه به منظر هر حوزه می‌تواند کاربردها و رویکردهای مختلفی داشته باشد.
* کارکرد علوم شناختی در زمینه کار رسانه ها
فارس: کارکرد علوم شناختی را در زمینه کار رسانه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فتحی‌نیا: در حوزه رسانه به نظر می‌رسد که بحث نحوه پردازش پیام‌های رسانه‌ای توسط مغز و مکانیسم به یاد سپاری و یادآوری و پردازش پیام‌ها در ذهن می‌تواند موضوع محوری برای علوم شناختی باشد و این رشته از این منظر کاربردهای مختلفی دارد.
می‌توان پیام‌هایی را طراحی کرد تا مغزهای موردنظر را با توجه به اهدافی که آن پیام‌ها دارد در واقع بررسی و پردازش کرد و می‌توان با روش‌های مختلفی که وجود دارد نحوه پردازش مخاطبان از پیام ها را بررسی کرد.
فارس: رسانه هم قطعا می‌تواند در ترویج علوم شناختی مؤثر باشد، رسانه چطور می‌تواند این کار را انجام دهد؟
فتحی‌نیا: طبیعتا علوم شناختی یک حوزه جدید است و رسانه می‌تواند در معرفی این حوزه به مدیران و مخاطبان و دست اندرکاران و مسؤولان کمک کند.
ما راجع به سلامت گوش، حلق و بینی در رسانه صحبت های کارشناسی انجام می دهیم اما راجع به سلامت مغز در برنامه های رسانه کمتر صحبت شده است
ما راجع به سلامت بخش‌های مختلف بدن برنامه‌هایی در حوزه ارتباطات و سلامت داریم ولی کمتر راجع به سلامت مغز صحبت می‌کنیم، از این منظر رسانه ها می‌توانند مؤثر باشند و به طور کل در معرفی این حوزه بین رشته ای چه در میان مسؤولان و چه عموم مردم جلب حمایت و کمک کنند.
اینکه ما بخواهیم این حوزه را به حوزه نخبگانی معرفی کرده و تعاملاتی را ایجاد کنیم یا اینکه بخواهیم علوم شناختی را به عموم مردم معرفی کرده و کاربردهایی که در تمام حوزه ها بخصوص حوزه سلامت بخصوص سلامت مغز مردم دارد را تشریح کنیم با کمک رسانه امکان‌پذیر است.
* رسانه‌ها برنامه‌های مشخصی برای بهره‌گیری از دانش علوم شناختی ندارند
فارس: این کار در رسانه‌های ما انجام شده است، یعنی به نظر شما رسانه‌ها تاکنون در این حوزه موفق بوده‌اند؟
فتحی‌نیا: به نظرم نمی‌آید که رسانه ها برنامه مشخصی برای این موضوع داشته باشند چون به هر حال این حوزه جدید است و بخصوص ارتباط آن با بخش رسانه جدیدتر از خود علم است، با توجه به بین رشته ای بودن این رشته، ما یک ابهام ذاتی در حوزه علوم شناختی داریم که این ابهام در حوزه رسانه بیشتر هم هست زیرا این حوزه جدید است و هنوز رسانه ها برنامه و سیاست مشخصی در این زمینه ندارند، از این منظر به نظرم نمی‌آید که رسانه ها در این حوزه موفق بوده باشند.
به دلیل جدید بودن حوزه علوم شناختی ابهاماتی در این حوزه وجود دارد که در ارتباط متقابل علوم شناختی با رسانه نیز این ابهام دیده می‌شود
البته برگزاری کنفرانس‌هایی نظیر کنفرانس علوم شناختی و رسانه می‌تواند در پیشرفت ارتباط میان علوم شناختی و رسانه و همچنین تاثیر علوم شناختی در برنامه‌های رسانه‌ها و ترویج این رشته موثر باشد تا کارکردهای علوم شناختی در جامعه معرفی شده و بین رسانه ها نیز نهادینه شود.
* ابهام حوزه علوم شناختی و رسانه
فارس: گفتید در حوزه علوم شناختی به دلیل جدید بودن این رشته یک ابهام ذاتی وجود دارد، که این ابهام در ارتباط متقابل علوم شناختی و رسانه هم دیده می‌شود، درباره این ابهام توضیح دهید؟
فتحی‌نیا: در حوزه رسانه هنوز ما راجع به اینکه علوم شناختی چه کمکی می‌تواند به رسانه کند و به طور مشخص چه کاربردهایی دارد و چه کارکردهایی می تواند داشته باشد، اتفاق نظر نداریم.
آنچه وجود دارد بیشتر در حوزه نورومارکتینگ و در بحث‌های تجاری است و اینکه علوم شناختی در حوزه تبلیغات چه کارکردی می‌تواند داشته باشد، اما برای رسانه هایی که در حوزه رسانه های صوتی و تصویری طبق تعریف مشخص کارکردهای غیر از تبلیغات مانند کارکرد فرهنگ سازی و آموزش قائل هستند، هنوز درباره کمک علوم شناختی به حوزه رسانه اتفاق نظری وجود ندارد.
فارس: این مساله برای پیشرفت ما در این حوزه مشکل‌ساز نیست؟
فتحی‌نیا: ما در ابتدای راه هستیم و در این حوزه نسبت به کشورهای دیگر ضعیف‌تر عمل کرده‌ایم، غیر از پروژه‌های محدودی که در مراکز علوم شناختی کار می‌کنند، اتفاق خاصی نیفتاده است، به خصوص در حوزه رسانه همچنان در ابتدای راه هستیم.
* ضرورت همگرا شدن نهادها و محققان حوزه‌های مختلف برای پیشرفت علوم شناختی
فارس: با توجه به اینکه علوم شناختی یک دانش جمعی است و نیاز به همگرایی بین نهادها و همکاری اساتید حوزه های مختلف با یکدیگر دارد، آیا ما می‌توانیم در این حوزه موفق باشیم؟
فتحی نیا: به هر حال این حوزه یک حوزه بین رشته ای است و برای پیشرفت نیاز به همگرایی دارد در تمام دنیا هم اینگونه است و در ایران هم طبیعتا به همین شکل باید باشد.
* مرزهای ارتباط حوزه‌های مختلف با علوم شناختی هنوز مشخص نشده است
فارس: از نظر شما ما در ایران تاکنون توانسته ایم در بحث همگرا کردن حوزه ها برای پیشرفت علوم شناختی موفق باشیم؟
فتحی نیا: همانطور که در رابطه با ارتباط رسانه ها با علوم شناختی گفتیم به نظرم نمی آید که در حوزه های دیگر هم این ارتباط متقابل شکل گرفته باشد، این حوزه آنقدر که باید شناخته شده نیست و هنوز مرزها در این حوزه شفاف نشده است، به طوری که افراد محقق و مسؤول در کشورمان به اندازه کافی کنار هم ننشسته اند و درباره این موضوع و اینکه به هر حال این حوزه چه کمکی می تواند به موضوعات مختلف کند، بحث نکرده اند.
* دهه‌های آینده متعلق به علوم شناختی است
می‌توان گفت در حال حاضر در حال تکرار کلیاتی هستیم که راجع به مفید بودن و انقلابی بودن و ضروری بودن این دانش است و اینکه دهه های آینده دهه علوم شناختی خواهد بود. البته برای شروع همین کار لازم است اما جزئیات و کاربردهای مختلف این دانش در حوزه های مختلف بررسی نشده و آنچه در این حوزه اتفاق افتاده به چند دانشکده محدود بوده و هنوز تعاملی که باید بین حوزه های مختلف باشد شکل نگرفته البته اینها اقتضائات شروع کار هست و به نظرم اتفاقی که باید بیفتد نیفتاده است.
* ایجاد موج ترویج علوم شناختی در میان مردم از طریق برگزاری کنفرانس علوم شناختی و رسانه
فارس: به عنوان عضو کمیته علمی کنفرانس ملی علوم شناختی و رسانه که قرار است مهرماه برگزار شود، به نظر شما آیا برگزاری چنین کنفرانس‌هایی می تواند سبب شود تا این همگرایی رخ دهد؟
فتحی نیا: بله، به نظر من برگزاری چنین کنفرانس‌هایی به ارتباط میان حوزه‌های مختلف با حوزه علوم شناختی و همگرایی بین محققان و مسؤولان مرتبط با این حوزه کمک می کند، به هر حال یک پای این کنفرانس، رسانه است و برگزاری چنین کنفرانسی یک موج ایجاد می‌کند که رشته علوم شناختی از طریق رسانه‌ها به مردم معرفی شود و مردم با کاربردهای این حوزه در زندگی روزمره‌شان آشنا شوند بنابراین برگزاری چنین کنفرانس‌هایی در ترویج و تبدیل آن به یک موضوع موثر مفید خواهد بود.
* کاربردهای مختلف علوم شناختی؛ از کاربردهای نظامی تا پزشکی
فارس: در حال حاضر در این دانش نسبت به دیگر کشورهای جهان خیلی عقب هستیم؟
فتحی‌نیا: خود این حوزه یک حوزه جدید است و اینگونه نیست که بتوانیم بگوییم سالیان سال است که این حوزه شکل گرفته، مساله ای که وجود دارد این است که فعالیت های این حوزه مثلا کاربردهای نظامی یا حتی کاربردهای پزشکی خیلی در معرض عموم قرار نگرفته است، در همه دنیا رشته علوم شناختی یک رشته میان‌رشته‌ای است، البته ما در ابتدای راه هستیم ولی باید با همگرایی بین مسؤولان نهادها و محققان این حوزه بتوانیم به پیشرفت برسیم، هنوز همگرایی در این حوزه وجود ندارد و اتفاق خاصی نیفتاده شاید به دلیل این است که آن طور که باید این حوزه شناخته نشده است.
پیشرفت علوم شناختی قطعا در زندگی مردم تاثیرگذار و قابل لمس است و افرادی که بیشترین بهره را از این پیشرفت می‌برند قطعا مردم هستند
البته در سازمان صداوسیما کارهایی صورت گرفته و اقداماتی انجام داده‌اند به طور مثال یک آزمایشگاه فنی تأسیس شده است که برنامه‌های این سازمان را با استفاده از رویکردها و روش ها و دستگاه‌هایی که در حوزه علوم شناختی رایج است بررسی می‌کند؛ اما آنچه باید شکل بگیرد هنوز شکل نگرفته و علتش هم این است که طبیعتا ما در ابتدای راه هستیم.
* لمس اثرات علوم شناختی در زندگی روزمره
فارس: بنابراین با توجه به کاربردهایی که بیان کردید پیشرفت علوم شناختی می تواند در زندگی مردم تاثیرگذار باشد و مردم این پیشرفت را می توانند مانند نانو فناوری یا رشته های دیگر در زندگی‌شان لمس کنند.
فتحی نیا: حتما به همین صورت خواهد بود، به هر حال حوزه علوم شناختی ضمن اینکه بین رشته ای است داعیه تأثیر و کاربرد در زمینه های مختلف زندگی را هم دارد و افرادی که بیشترین بهره را از پیشرفت دانش علوم شناختی می‌برند قطعا مردم هستند به خصوص در بخش سلامت، مردم قطعا از پیشرفت علوم شناختی سود می‌برند.
انتهای پیام/