به گزارش مشرق، دکتر موسی حقانی در مراسم رونمایی از کتاب «طلوعی در غروب» (ادبیات و موسیقی در آیین عزاداری زمینه‌خوانی) که در فرهنگسرای ولا برگزار شد طی سخنانی کوتاه اظهار نمود: عزاداری امام حسین(ع) از اهل بیت شروع شد؛ آنها هر ساله اقامه عزا می‌کردند و این مراسم ادامه یافت تا آنکه آل بویه در بغداد قدرت گرفت. در پی این امر شیعیان در سال اول جرئت یافتند به صورت علنی عزاداری برای امام حسین را برگزار کنند؛ در سال دوم عزاداری‌ها وسعت بیشتری یافتند، اما در سال سوم این مراسم مورد حمله قرار گرفت و در پی آن عده‌ای از شیعیان کشته شدند.
وی افزود: زمانی که صفویان در ایران قدرت گرفتند و مذهب شیعه را در ایران رسمیت بخشیدند، فرم‌های گوناگون عزاداری در ایران شکل گرفت تا اینکه قبل از تشکیل سلسله پهلوی، انگلستان رضاخان را مأمور کرد تا بساط عزاداری را در ایران جمع کند.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر ادامه داد: استعمار دید هر مبارزه‌ای که در مناطق شیعه‌نشین علیه استعمار صورت می‌گیرد با تمسک به عاشورا و امام حسین است؛ به همین دلیل در پی جمع‌آوری بساط مراسم عزاداری عاشورا بود.
وی با اشاره به جنگ‌های ایران و روس در دوره قاجار گفت: گنجه در 23 ماه رمضان به تصرف روس درآمد، اما ایران در سال بعد در روز عاشورا گنجه را از دست روس خارج کرد. در فهم رخدادهایی از این دست باید به این نکته توجه کرد که سربازان ایرانی در آن زمان نیز مانند دوره دفاع مقدس، قبل از جنگ مراسم عزاداری برگزار می‌کردند.
حقانی با اشاره به اینکه ضد انقلابیون غرب‌زده همانند اربابان غربی نیز بر این نکته اصرار دارند که برای حکومت بر ایران نیاز داریم شعائر دینی و باور به امام زمان را از بین ببریم گفت: تقریبا مصادف با حاکم شدن رضاخان اوج فعالیت مشکین بابا، مبدع سبک زمینه‌خوانی، بود و حوزه علمیه قم نیز توسط آیت‌الله حائری پایه‌گذاری شد و این روند ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۵۷ دودمان پهلوی را برهم زد.
وی افزود: در زمانی که اجداد ما به علت ممنوعیت عزاداری، در کنج خانه‌ها یا در مکان‌های دور در حال عزاداری بودند، مشکین بابا در حال سرودن شعر بود. آیت‌الله بافقی قبل از به قدرت رسیدن رضاخان با او دیدار داشت و گفت: نکند تو آن زندیقی هستی که در دوره آخر زمان از سمت قزوین بر می‌خیزد تا شعائر مذهبی را از بین ببرد.
حقانی با اشاره به اینکه همین شعائر حسینی انقلاب را به پیروزی رساند، گفت: محمدرضا پهلوی زمانی که اعتراضات مردم را در تاسوعا و عاشورا دید متوجه شد باید ایران را ترک کند.
وی افزود: حدود ده سال قبل به این نتیجه رسیدم که هیئات عزاداری در ایران خیلی مظلوم هستند و هیچ پژوهشگری تاریخچه آنها را نمی‌نویسد؛ به همین دلیل شروع به تحقیق کردم و چند مقاله درباره هیئت بنی‌فاطمه نوشتم و در ادامه تحقیقاتم با مشکین و سبک زمینه‌خوانی آشنا شدم و پی بردم علی عابدی در این زمینه تحقیقاتی دارد. پس از آشنایی با عابدی و در پی تعامل با ایشان، به این نتیجه رسیدیم که بهتر است ایشان تحقیقات خود را بسط دهد تا به کتاب تبدیل شود که ماحصل آن را امروز می بینید.
وی در پایان خاطرنشان کرد: امیدوارم با معرفی این کتاب و حمایت نهادهای مسئول، آیین زمینه‌خوانی ترویج گردد تا با گسترش این سبک آیینی که براساس دستگاه موسیقی و شعر فاخر است از رشد قارچ‌گونه سبک‌های غیرمتعارف جلوگیری شود.
ذوالفقاری، زمینه‌خوان و پیرغلام، از سخنرانان دیگر برنامه بود که گفت: تا زمین و هستی وجود دارد عزاداری وجود دارد. نادرشاه افشار و رضاخان نتوانستند عزاداری را از بین ببرند و خداوند خواست مراسم عزاداری حفظ شود.
وی افزود: مشکین مبدع زمینه‌خوانی است، اما مشخص نیست عارف قزوینی که گفته می‌شود در ساخت و تنظیم آهنگ نوحه‌ها مشکین را همراهی می‌کرد، تا چه اندازه بر زمینه‌خوانی تأثیر داشت. درهرصورت آیین زمینه‌خوانی ظرفیت مقتل را بالاتر برد و درک تازه‌تر و رهیافت بهتری از مقتل برای عزادار ساخت.
ذوالفقاری ادامه داد: دومین ظرفیت زمینه‌خوانی این است که بین میاندار و مستمعین و شاعر مشارکت کامل ایجاد کرد.
از برنامه‌های پایانی این نشست، رونمایی از کتاب «طلوعی در غروب» و نیز تقدیر و تجلیل از بزرگان آیین زمینه‌خوانی بود. همچنین در بخش پایانی، یکی از این بزرگان به عباس‌خوانی پرداخت. یکی از ارکان اجرای آیین زمینه‌خوانی «عباس‌خوانی» است. آخرین و پیشکسوت‌ترین نوحه‌خوان آیین زمینه‌خوانی، پس از آنکه نوحه خود را می‌خواند، ابیاتی را از حضرت عباس(ع) و بعد از آن یکی از نوحه‌هایی را که مخصوص «عباس‌خوانی» است می‌خواند و دعا می‌کند.
گفتنی است کتاب «طلوعی در غروب» (ادبیات و موسیقی در آیین عزاداری زمینه‌خوانی) با هدف معرفی و احیای آیین زمینه‌خوانی، که در تهران و ری مرسوم بود، به کوشش علی عابدی تألیف و به همت پژوهشکده تاریخ معاصر در یک‌هزار شماره چاپ و منتشر شده است. پژوهشکده تاریخ معاصر با هدف آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با آیین زمینه‌خوانی، لوح فشردهای را ضمیمه کتاب کرده است که در آن، صوت سی نوحه به سبک زمینه‌خوانی آمده است. این سی نوحه را استاد میلاد کیایی نت‌نویسی کرده و علی عابدی، مؤلف کتاب، خوانده است. همچنین مجموعه عکس‌ها و دستخط آقارضا خوشنویس و نسخه‌ها و دستک‌های قدیمی نیز در کتاب چاپ شده است.
زمینه‌خوانی، خواندن نوحه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است و مداح با تسلط بر ردیف‌های آواز ایرانی نوحه‌ای را که شامل شرح حال کامل ائمه معصومین(ع) و یا شهدای کربلاست، می‌خواند. برای نخستین‌بار در اواخر دوره قاجار مرحوم حاج حسین بابا متخلص به «مشکین» به سرودن نوحه در دستگاه‌های موسیقی ایرانی اقدام کرد. چنان‌که گفته شد، نوحه زمینه‌خوانی شامل شرح حال کامل شخصیتی است که نوحه به آن می‌پردازد؛ بنابراین گاهی چند صفحه به یک نوحه اختصاص پیدا می‌کند. سبک سینه‌زنی زمینه‌خوانی ویژگی‌های خاص خود را دارد و برخلاف سینه‌زنی عام که عمدتا تک‌ضرب است، گاهی سه‌ضرب و گاهی پنج‌ضرب می‌شود.