به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، موضوع اشتغال همواره یکی از مسائل اساسی در کشور بوده است و در سال‌های اخیر تشدید موج بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به حساسیت‌های اشتغال در کشور افزوده است، دلایل عمده این مشکل، عدم تناسب بین رشته‌های دانشگاهی و ظرفیت پذیرش آنها و اولویت‌‌های بازار کار و نبود مهارت کافی متناسب با بازار کار در دانشجویان و فارغ‌التحصیلان عنوان می‌شود.

آمارهایی که می‌گویند از هر 3 نفر تحصیل‌کرده دانشگاهی در ایران ۱ نفر بیکار است زنگ خطر را درباره اشتغال دانشگاهیان به صدا درآورد و مسؤولان کشور را بیش از پیش در مقام چاره‌اندیشی قرار داد و ضرورت پایش وضعیت دانش‌آموختگان دانشگاهی و اطلاع‌رسانی درباره وضعیت اشتغال هر یک از رشته‌ها و مهارت‌های موردنیاز جامعه با هدف کاهش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان بیش از پیش احساس شد.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان متولی آموزش کشور برنامه‌هایی را برای پایش وضعیت دانش‌آموختگان دانشگاهی در دست اجرا قرار داده است که درباره این برنامه‌ها با محمد سعید سیف مدیر ارتباط با صنعت این وزارت‌خانه گفت‌وگو کرده‌ایم.

*میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی احصا شد

فارس: در آمارهای اعلام شده که از هر 3 نفر تحصیل‌کرده دانشگاهی در ایران 1 نفر بیکار است به طوری که نرخ بیکاری  تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی از مرز ۳۵ درصد هم عبور کرده است. طبق آخرین اعلام وزیر کار در ماه گذشته، اگرچه نرخ بیکاری جوانان در کشور کاهش یافته، اما روند رو به رشد بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی در سال‌های 95 تا 97 را  شاهد هستیم به طوری که تعداد آنان از 1.4 به 1.7 میلیون نفر رسیده است. در حال حاضر، وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی در کشور چگونه رصد می‌شود؟

سیف: تاکنون در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه‌ها تنها موضوع موردنظر و مورد تمرکز، آمار مقالات دانشجویان و اساتید بوده است که خوشبختانه اکنون در معاونت پژوهش و فناوری این وزارتخانه آمارهای جدید دیگری هم احصاء شده است.

آمار فارغ‌التحصیلان شاغل یکی از این آمارها است که تحت عنوان پروژه «رصد اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی» انجام شده است که از طریق نتایج این طرح، دانشگاه‌ها مطلع می‌شوند که چقدر از دانشجویان‌ و فارغ‌التحصیلان آنها شاغل شده‌اند و رصد این اطلاعات  می‌تواند در کاهش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی موثر باشد.

اهداف کلی این طرح شامل فرهنگ‌سازی رصد وضعیت دانش آموختگان در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، ایجاد نظام مناسب اطلاع رسانی به ذینفعان درباره وضعیت اشتغال هر یک از رشته های دانشگاهی برای‌ آگاهی بخشی به متقاضیان آموزش عالی، رصد مستمر ظرفیت‌های محیطی و شرایط بازار کار منطقه‌ای، ترسیم وضعیت کلی اشتغال و بیکاری فارغ التحصیلان آموزش عالی در رشته ها و مقاطع زمانی مختلف و ایجاد ارتباط منسجم بین دانشگاه‌ها و جامعه فارغ التحصیلان برای هم افزایی فعالیت های دانشگاه ها با جامعه است.

این پایش برای سال 97 انجام شده است و مقدمات لازم برای اجرا در سال 98 هم انجام شده که در نتیجه پایش را برای سال 98 هم انجام می‌دهیم.

برای کسب این اطلاعات، از ۲ روش استفاده شده تا تصویری شفاف از وضعیت اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های کشور ارائه شود.

در روش اول، دانشگاه‌ها به طور مستقل با فارغ التحصیل ارتباط می‌گیرند و پیمایش وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه خود را انجام می‌دهند، در نتیجه جمع آوری اطلاعات این طرح مبتنی بر خوداظهاری است؛ به این معنی که از طرف دانشجو و وزارت علوم با دانشجو تماس گرفته می‌شود و سؤالاتی درباره وضعیت اشتغال پس از فارغ‌التحصیلی پرسیده می‌شود و با پاسخ‌های افراد، اطلاعات گردآوری شده است.

همچنین سامانه‌ای به نام مپفا مخفف مدیریت پژوهش و فناوری ایران هم برای ارسال و دریافت آمار و اطلاعات از دانشگاه‌ها راه‌اندازی شد که این سامانه همه فعالان علمی و پژوهشی از جمله دانشجویان و اعضای هیات علمی را در بر می‌گیرد و خروجی این سامانه اطلاعات جامع کمی و کیفی از وضعیت آموزش و پژوهش است.

اطلاعات این طرح از راه دیگری هم استخراج شده است، به این ترتیب با هماهنگی با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، موسسه برنامه ریزی آموزش عالی، براساس اطلاعات ثبتی، اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های کشور را رشد کرده است.

با تجمیع این اطلاعات، داده‌هایی از وضعیت کلی اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه‌های کشور به تفکیک دانشگاه، رشته و مقطع تحصیلی بدست آمده است. 

طبق این آمار، میانگین درصد اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی براساس مقطع تحصیلی مشخص شده است. این آمار به ۲ صورت آمار دانشگاه‌ها و آمار ثبتی احصاء شده است. میانگین کل اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی طبق آمار دانشگاه‌ها و  آمار ثبتی نزدیک به هم و به ترتیب ۶۱ و ۶۲ درصد است.

آمار اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی براساس آمار دانشگاه‌ها به تفکیک مقطع هم به ترتیب در دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، ۴۹ درصد، ۵۲ درصد و ۸۲ درصد است.

آمار اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی براساس آمار ثبتی هم به تفکیک مقطع به ترتیب در دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری، ۵۳ درصد، ۶۱ درصد و ۷۳ درصد است.

این آمار نشان می‌دهد که برخلاف دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد که آمار دانشگاه‌ها از فارغ‌التحصیلان شاغل کمتر از آمار ثبتی است، در مقطع دکتری آمار دانشگاه‌ها از فارغ‌التحصیلان شاغل بیشتر از آمار ثبتی احصا شده است.

* نرخ اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران پایین است

فارس:‌  آمار بدست آمده وضعیت اشتغال و بیکاری فارغ التحصیلان و دانش‌آموختگان دانشگاهی را چگونه نشان می‌دهد؟ در چه مقاطعی بیشترین میزان شاغلان و بیکاران دیده می‌شود؟

سیف: متناسب نبودن رشته‌های دانشگاهی با نیازهای جامعه و نبود مهارت‌های کاربردی در دانشجویان از دلایل عمده بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور است. به همین دلیل در اسناد بالادستی متعددی بر پایش مستمر و ساماندهی وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان و دانش‌آموختگان دانشگاهی تاکید شده است اما آمارهای موجود درباره اشتغال فارغ‌التحصیلان نشان می‌دهد که نرخ اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران پایین است.

در ایران حدود ۴ میلیون دانشجو در دانشگاه کشور تحصیل می کنند که ۳۷ درصد در مراکز علمی و کاربردی، ۱۸ درصد در دانشگاه‌های پیام نور، ۵ درصد در دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ۷ درصد در دانشگاه فنی و حرفه‌ای، ۲۱ درصد در دانشگاه آزاد اسلامی و ۱۲ درصد در موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی مشغول تحصیل هستند.

بیشتر دانشجویان به ترتیب در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، کاردانی، دکترای تخصصی و دکترای حرفه‌ای مشغول تحصیل هستند.

*بیشترین بیکاری در کدام مقاطع تحصیلی است؟

آمار مرکز آمار ایران درباره نرخ اشتغال و بیکاری فارغ التحصیلان و دانش‌آموختگان دانشگاهی آمار احصاء شده دارد که این آمار درصد بیکاری را هم به تفکیک مدرک تحصیلی  نشان می‌دهد. در این آمار نرخ بیکاری برای فارغ التحصیلان کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی به ترتیب ۱۳ درصد، ۲۰ درصد، ۱۵ درصد و ۲ درصد است. یعنی فارغ التحصیلان دکتری تخصصی بیشترین میزان بیکاری را دارند که البته تعداد آنها در مقایسه با دیگر مقاطع کمتر است.

جمعیت فارغ التحصیل یا افراد در حال تحصیل در تمام دوره‌های دانشگاهی ۱۲ میلیون نفر است که ۵۶ درصد ۷ میلیون نفر معادل  آماده برای کار هستند که از این تعداد حدود ۸۰ درصد معادل ۵ میلیون نفر شاغل و  ۱۹ درصد معادل یک میلیون نفر بیکار هستند.

براساس این آمار، بیشترین جذب فارغ التحصیلان در بخش خدمات است و بخش عمده ای از فارغ‌التحصیلان که نمی‌توانند جذب بخش خدمات شوند، بیکار می‌مانند. این دسته از فارغ التحصیلان به دلیل نداشتن  مهارت‌های لازم بیکار‌ می‌مانند. پس از خدمات، دو بخش صنعت و کشاورزی بیشترین سهم را در اشتغال دارند و هر یک به ترتیب با ۱۵ درصد، ۳۲ درصد و ۵۲ درصد بیشترین اشتغال را رقم زده‌اند.

*پراشتغال‌ترین و کم‌اشتغال‌ترین رشته‌های دانشگاهی

فارس: براساس آمار اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاهی، بیکاری در چه رشته‌هایی کمتر و بیشتر است؟

سیف: آمار اشتغال در رشته‌های دانشگاهی هم در این طرح احصا شده که مهندسی مکانیک با ۵۹.۷ درصد و الهیات و معارف اسلامی با ۱۲ درصد به ترتیب بیشترین و کمترین میزان اشتغال در رشته‌های دانشگاهی را داشته‌اند. در مجموع هم به ترتیب رشته‌های مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی برق، زبان انگلیسی، حقوق، مهندسی شیمی، مهندسی معماری، حسابداری، ریاضی، ادبیات ‌فارسی، اقتصاد، فیزیک، الهیات و معارف اسلامی بیشترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند.

در مجموع در رشته‌های مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی برق و زبان انگلیسی بیش از ۵۰ درصد میزان اشتغال و در رشته‌های  حقوق، مهندسی شیمی، مهندسی معماری، حسابداری، ریاضی، ادبیات ‌فارسی، اقتصاد، فیزیک، الهیات و معارف اسلامی کمتر از ۵۰ درصد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان ثبت شده است.

*کنترل توسعه کمی و کیفی نظام آموزشی و مهارت‌ آموزی به دانشجو متناسب با بازار، رویکرد جهانی است

فارس: صاحب‌نظران بر پایین بودن نرخ اشتغال در جامعه دانش‌آموختگان کشور اتفاق نظر دارند و یکی از دلایل آن را عدم تناسب بین رشته‌های دانشگاهی و ظرفیت پذیرش آنها و اولویت‌‌های بازار کار و نبود مهارت کافی متناسب با بازار کار در دانشجویان و فارغ‌التحصیلان می‌دانند؛ از سوی دیگر ‌معتقدند که این دلیل باعث می‌شود حتی افراد دارای مهارت هم به دلیل اشباع  بازار کار برخی رشته‌ها، نتوانند  شغل متناسب با رشته تحصیلی خود را بیابند، این موضوع در کشورهای دیگر چگونه حل شده است؟

سیف: بررسی مطالعه نمونه‌های خارجی نشان می‌دهد که رشد صنعتی در بسیاری است از کشورهای موفق در گرو برقراری ارتباط تنگاتنگ بین موسسات آموزش عالی و مراکز اشتغال و بازار بوده است. به این معنی که تحولات بازار جهانی نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها باید برای جذب دانش آموختگان خود در بازار، تلاش بیشتری کنند و نیروی انسانی را مطابق با نیازهای جامعه تربیت کنند.

از سوی دیگر امروزه در اغلب کشورهای پیشرفته می‌بینیم که تعداد دانشگاه‌ها کمتر از ۵۰۰ دانشگاه است؛ به طوری که در کشور آمریکا با ۳۲۳ نفر میلیون جمعیت 3 هزار دانشگاه وجود دارد اما ۵۹ دانشگاه ایالت آمریکا جز ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان هستند. یعنی ۶۰ درصد برترین دانشگاه جهان در آمریکا واقع شده‌اند. در عین حال در همین کشور تاکید بسیاری بر توسعه آموزی‌های مهارتی در دانشگاه‌ها می‌شود و چندین مرکز برای منطبق کردن آموزش‌های دانشگاهی با نیازهای کار در این کشور تاسیس شده‌اند و فعالیت دارند.

از این رو، ساماندهی توسعه کمی دانشگاه‌های کشور در کنار بهبود کیفی آنها در دستور کار جدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفته است تا به مرور در مسیر کاهش نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی گام برداریم که  تجربه‌های جهانی هم ضرورت این اقدامات را اثبات می‌کند.

برای تحقق این هدف هم، یک نظام برای پایش وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان در دانشگاه‌ها ایجاد شده که به طور مستمر وضعیت اشتغال را در هر رشته و مقطع پایش می‌کند و برای تصمیم‌گیری‌های مدیران گزارش‌های مدیریتی آماده می‌‌کند.

علاوه بر این، مهارت‌آموزی به دانشجویان در دانشگاه‌ها بیش از پیش در دستور کار قرار گرفته است و همچنین بار محتواهای مهارتی در برنامه‌های درسی و آموزشی هم در حال افزایش است.

انتهای پیام/