خبرگزاری فارس ـ گروه آموزش و پرورش: چند سالی است که موضوع مدرسه محوری در برنامه‌های مسؤولان آموزش و پرورش مطرح می شود ولی اولیای مدارس گلایه می‌کردند که این موضوع در عمل اجرایی نمی شد؛ این روند ادامه داشت تا اینکه برنامه ویژه مدرسه مطرح شد.

سید محمد بطحایی وزیر سابق آموزش و پرورش به برنامه ویژه مدرسه خیلی امیدوار بود و این طرح قرار بود اتفاق جدیدی در مدارس رقم بزند اما اینکه چقدر توانست به آنچه مدنظر طراحان آن دست یابد و اینکه چقدر مدیران مدارس توانستند از آن بهره برداری کنند، نکته دیگری است.

در این راستا به سراغ طراح اصلی ایده «برنامه ویژه مدرسه» رفتیم تا با این طرح بیشتر آشنا شویم.

محمود امانی طهرانی مشاور علمی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مولف کتاب راهنمای عمل برنامه ویژه مدرسه (بوم) است که البته پیش از این مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های ابتدایی و متوسطه نظری بود.

وی می‌گوید: تا کنون با هیچ خبرنگاری درباره «بوم» گفت‌وگویی نداشتم؛ اما سخنرانی‌ها و دوره‌های آموزشی فراوانی درباره برنامه ویژه مدارس داشته‌ام؛  این مصاحبه اولین مصاحبه بنده درباره «بوم» است.

* فارس: درباره طرح برنامه ویژه مدرسه(بوم) وزیر سابق آموزش و پرورش، سرپرست پیشین این وزارتخانه و وزیر آموزش و پرورش تأکید داشته و دارند اما این سؤال مطرح است که بوم چیست و قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ 

بوم یا برنامه ویژه مدرسه یعنی اینکه مدیریت مدرسه، شورای مدرسه و معلمان مدرسه اجازه دارند و می‌توانند برای زمان معینی از آموزش رسمی مدرسه، خودشان موضوع، محتوا، ارائه دهنده و معلم انتخاب کنند همچنین مواد آموزشی تولید کنند، آموزش دهند، ارزشیابی کنند، کارنامه ارائه دهند و به طور کامل یک برنامه درسی را طراحی و اجرا کنند.

این در واقع یک فضای جدیدی است که در نظام آموزش و پرورش ما به این شکل وجود نداشته است؛ در این برنامه نه تنها این اجازه به مدرسه داده شده است بلکه از مدرسه خواسته شده است که وارد این فاز شود و این کار را انجام دهد.

اما بوم از کجا متولد شد؟ بوم از دید من 3 خاستگاه دارد؛ اولی خاستگاه علمی است؛ یعنی در نظام دانش رشته برنامه‌ریزی درسی، جزو بدیهیات این رشته است که برنامه درسی دارای سه سطح است: برنامه درسی ملی، برنامه درسی استانی و برنامه درسی سطح مدرسه‌ای.

بوم در سطح مدرسه قرار می‌گیرد؛ ما عمده کتاب‌های درسی کشورمان در سطح برنامه ملی است، کتاب‌های استان شناسی در سطح برنامه استانی و «بوم»، سطح عملیاتی نشده‌ای بود که  اینک دارد محقق می‌شود. پس اولین خاستگاه برنامه ویژه مدرسه، خاستگاه علمی است که دانش برنامه درسی به ما حکم می‌کند که سطح باید در برنامه شما وجود داشته باشد.

خواستگاه دوم ، بحث نیاز اجتماعی است؛ جامعه و اجتماع از آموزش و پرورش و از مدرسه‌، یک کارکردهایی را طلب می‌کند که خیلی‌هایش مربوط به پیوند یک مدرسه با بافت محیطی خود است؛ به عبارت دیگر این شعار سند تحول بنیادین آموزش و پرورش «مدرسه در خدمت محله و محله در خدمت مدرسه» در چنین بستری امکان تحقق پیدا می‌کند.

به عنوان مثال یک محله یا شهر کوچک تصمیم می گیرد که یک طرح توسعه ای را اجرا کند مثلاً اگر بخواهیم در محله خودمان میزان مصرف ظروف یکبار مصرف را کنترل کنیم یا احترام به یکدیگر را در محله بالا ببریم یا محله بسیار تمیزی داشته باشیم؛ در این مقیاس‌ها هر طرحی را بچینید، مدرسه بخشی از اجرای این طرح است. به عبارت دیگر مدرسه می‌تواند ایفای نقش فعال کند.

ایفای نقش فعال از طریق این است که مدرسه اجازه داشته باشد تا نسبت به خاستگاه و محله، کنش و واکنش داشته باشد.

مثال دیگر این که ممکن است مردم یک محله بگویند ما می‌خواهم هویت خود را به نسل بعد منتقل کنیم؛ این محله هویت دارد، تاریخ دارد، جغرافیا دارد، مشاهیری دارد، شهید دارد، دانشمند دارد، مدرسه ماندگار دارد، بیمارستان قدیمی دارد،  ساختمان تاریخی دارد؛ همه اینها بخشی از هویت محلی ماست که باید منتقل شود.

 یک قدم جلوتر می رویم.  یک محله ممکن است برای آینده خود چشم اندازی تدارک دیده باشد.مثلا کسی که  در رباط کریم زندگی می‌کند، باید چشم انداز روشنی داشته باشد که مایل است در 30 سال آینده رباط کریم چه مشخصاتی داشته باشد. به عنوان مثال می‌خواهیم آدم بیکار نداشته باشیم پس باید سراغ مدرسه بیاییم که اگر چه کار کنیم، در آینده آدم بیکار نخواهیم داشت؛ این بافت زنده می شود یعنی مدرسه بخشی از این بدن است که پیوندش گرفته است.

پس دومین خاستگاه برنامه ویژه مدرسه این است که با این جامعه پیرامونی، داد و ستد قوی سازمان یافته پیدا کند و این ارتباط نظام مند و مستمر باشد نه قائم به فرد.

سومین خاستگاه بوم، مبانی قانونی است؛ در اسناد تحولی ما براساس توجه به خاستگاه اول و دوم، در بند 5 -5 سند تحول بنیادین، در بند 2 -13 برنامه درسی ملی، در سیاست‌های ابلاغی، در بسیاری از بخش های مبانی نظری تحول بنیادین به این موضوع تأکید کردند که شما باید بخشی از برنامه درسی را در اختیار مدرسه بگذارید.

در جمع بندی این خاستگاه قانونی و دو خاستگاه قبلی، شورای عالی آموزش و پرورش در جلسه ۹۲۶،  نهم اسفند 94، این عبارت «برنامه ویژه مدرسه» را به جدول دروس دوره دوم متوسطه وارد کرد. 

کلمه «برنامه» یعنی یک برنامه درسی است؛ کلمه «ویژه» یعنی ویژه این مدرسه است و کلمه «مدرسه» یعنی سطح مدرسه است. به طور جالبی سرواژه‌های برنامه ویژه مدرسه، «بوم» شد که خودش واژه معناداری است.

از اینجا به بعد شورای عالی آموزش و پرورش تعیین تکلیف کرد که باید شیوه نامه بنویسیم و این شیوه نامه را وزیر به مدیران مدارس ابلاغ کند.

* فارس: پس در سال 94 برنامه ویژه مدرسه تصویب شد و شما در سال 95 شیوه نامه آن را آماده کردید؟

بله در اسفند 94 تصویب شد و من در سال 95 متن اولیه شیوه نامه را نوشتم. حدود 11 صفحه بود؛ مدت‌ها در سیستم گشت تا نهایی شود.

تا به تابستان 97 رسیدیم یعنی دو سال طول کشید و در این مدت مقداری زیادی روی آن اجرای آزمایشی داشتیم؛ با مدیران زیادی در قالب کارگاه‌های آموزشی همفکری و مشورت داشتیم تا سرانجام به وضعیت نهایی ابلاغ شده رسید.

* فارس: به عبارت دیگر از نظر کارشناسان استفاده کردید؟

بله، جلسات متعددی با حضور معاونت‌های آموزشی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و تعدادی از مدیران مدارس برگزار و یک دوره آموزش مدیران مدرسه به قصد اجرای آزمایشی این کار نیز اجرا شد.

* فارس: در چه تعداد مدرسه؟

حدود 28 مدیر از سراسر کشور بودند؛ از هر استان قرار بود یک مدیر باشد که البته چند نفر غایب بودند و اجرای آزمایشی شد.

* فارس: نتیجه اجرای آزمایشی چگونه بود؟

 بوم در ایران به صورت موردی و خودجوش، به نوعی سال‌هاست که اجرا می شود، گرچه نامش بوم نبوده است. یعنی بر اساس ابتکارات و احساس نیاز شخصی مدیران و معلمان اجرا می‌شده و اکنون این امکان فراهم شده که رسمیت پیدا کند.

در مرحله نهایی این کار، جناب آقای بطحایی وزیر وقت آموزش و پرورش، زمان شگفت آوری را گذاشتند و چندین جلسه و ساعت، نشستند و مو به مو شیوه نامه را خواندند چرا که برای اولین بار بود که می خواست یک بخشنامه از سوی وزیر مستقیما به مدیران مدرسه ابلاغ شود.

شیوه‌نامه‌ای که من نوشته بودم، مفصل بود اما شیوه‌نامه نهایی مختصرتر شد و در 27 شهریور سال 97 به همه مدارس کشور ابلاغ شد.

در این شیوه‌نامه نوشته شده است این برنامه در مدارس دوره دوم ابتدایی و مدارس دوره اول متوسطه سراسر کشور اجرا می شود و نکته دوم این که به مدارس سه سال فرصت داده شده است که تا به سطحی که در بخشنامه هست یعنی 60 ساعت، برسند. 

* فارس: منظور از 3 سال این است که ممکن در بعضی از مدارس فعلاً اجرا نشود؟

خیر، یعنی اینکه در برخی مدارس ممکن است بخشی از ساعت پیش‌بینی شده، اجرا شود. 

اما اهمیت ابلاغ این شیوه نامه چیست؟ اگر در تاریخ آموزش و پرورش بررسی کنید، برنامه ویژه مدرسه همیشه مطالبه بوده است ولی هیچگاه تبدیل به بستر عملیاتی اجرایی ملموس در کف مدرسه نشده بود.

* فارس: در برنامه بوم چه چیزی باید وجود داشته باشد؟ منظورم این است که محتوا چگونه آماده می شود؟

محتوای برنامه ویژه مدرسه از نظر من از 3 جنس است؛ یک جنس، محتواهایی هستند که یک موضوع مناسب و جذاب آموزشی را ارائه می دهند؛ این موضوع ها در ساحت های ششگانه تربیت (تربیت اخلاقی، اعتقادی و عبادی، تربیت علمی و فناوری، تربیت اجتماعی و سیاسی، تربیت هنری و زیبایی شناخت، تربیت اقتصادی و حرفه ای، تربیت زیستی و بدنی) وجود دارد؛ مثلا درباره یک موضوع علمی یا دینی یا اجتماعی یا ورزشی یا شغلی و ... محتوایی تدارک دیده می شود و به دانش آموزان ارائه می‌گردد.

مقوله دیگر، مهارت‌هاست. خیلی از مهارت در بوم قابلیت ارائه دارد. مثلا مهارت‌های شغلی، مهارت‌های ورزشی، مهارت‌های تحصیلی از جمله اینهاست؛ تمرین تمرکز، تمرین خواندن همراه با درک و فهم، تمرین یادداشت برداری، تمرین نوشتن گزارش، مهارت‌های مربوط به یادگیری و مدیریت یادگیری، مهارت‌های برنامه‌ریزی زمان، مهارت‌های زندگی، مهارت کار با نرم افزار، مهارت‌های رسانه‌ای، مهارت‌های مربوط به کارآفرینی، مهارت‌های هنری، هنرهای دستی و ....

مقوله سوم، مقوله های میدانی است.

* فارس: مثل برگزاری اردوها؟

بله اما نه هر اردویی؛ اردویی که همراه با برنامه آموزشی باشد؛ به عنوان مثال اگر بچه ها را 3 روز مشهد می‌بریم، ممکن است در این اردوی مشهد یک کلاس دو ساعته به نام زندگی و زمانه امام رضا(علیه السلام) داشته باشیم یعنی محتوا، آموزش و ارزیابی دارد. این دو ساعت برنامه ویژه مدرسه است.

مقوله میدانی خیلی گسترده است؛ بازدید آموزشی از آثار مذهبی، طبیعی، تاریخی ، مراکزعلمی، صنعتی، موزه ها و یادمان ها از جمله آنها هستند.

نکته مهم در بوم این است که مدرسه باید در مقام طراحی ایده های خودش برآید و اگر وارد این فاز، یعنی طراحی شد، آن رشد مدنظر ما انجام شده است؛ در برنامه ویژه مدرسه، مدیر، معلمان، حتی اولیای دانش‌آموزان تبدیل به چشمان جستجوگر می‌شوند و به دنبال طرح‌ها و برنامه‌های خوب برای دانش‌آموزان هستند که مثلا ایده ها می توانند موضوع موقعیت یادگیری مفید برای دانش آموزان باشد.

در این حالت مدرسه تبدیل به محیط زنده می شود و کنش و واکنش با بافت پیرامونی خود پیدا می کند.

 در این شیوه نامه نکته بسیار مهم و کلیدی دیگر، اعتماد به مدیریت مدرسه است. این شیوه نامه به مدیر مدرسه می گوید که شما صلاحیت دارید موضوع انتخاب کنید، محتوا تولید کنید، برای میزان زمانش تصمیم بگیرید، به ارائه کننده اجازه اجرا دهید، و نهایتا آن ارزیابی و گزارش کار را ارسال کنید.

در برنامه ویژه مدرسه، زمان اجرای هر برنامه در دست مدیریت و شورای مدرسه است. حتی ممکن است روز جمعه برای اجرای یک برنامه در نظر گرفته شود. مجری برنامه نیز همینطور، مثلا از افراد ذی‌صلاح بیرون از مدرسه و یا یکی از اولیای دانش‌آموزان که در زمینه ای متبحر است، برای برنامه ویژه مدرسه می‌توان انتخاب نمود.

* فارس: در برنامه ویژه مدرسه از معلمان چه انتظاری می‌رود؟

انتظار می‌رود هر معلمی در عین اینکه مسؤولیت تدریس کتاب‌ درسی خود را برعهده دارد، 2 هفته از تدریس خودش را خالی کند و برای این دو هفته یک پیشنهاد جدید بدهد یا ممکن است برنامه جدیدی ارائه نکند اما تحت مدیریت خودش، فردی را بیاورد و برنامه‌ای را ارائه دهد.

* فارس: آیا در مدارس باید الزاماً هفته ای دو ساعت برنامه ویژه باشد یا می‌توان تجمیع کرد؟

نه الزامی نیست؛ مدیر اختیار دارد که این دو ساعت را با توجه به برنامه‌اش اجرا کند، مثلا تجمیع کند. 

* فارس: مدیران و معلمان را برای این کار چه کسی باید آموزش دهد؟

برای این کار چند مسیر داریم که یک مسیر بر اساس متن شیوه نامه است که اگر کامل خوانده و درک شود، می توان استفاده کرد و در کنار آن، کتاب راهنمای عمل برنامه ویژه مدرسه است که از بسیاری جهات یک تولید ویژه به شمار می‌آید. چون از سویی یک کتاب آکادمیک است و از سوی دیگر کاملا عملی است. در واقع جمع بین علم و عمل است.

بخش عمده‌ای از این کتاب، تجربه زیستی شخص من و همکارانم است چون بنده خودم با این برنامه ویژه مدرسه، یک دوره طولانی کاری از زندگی‌ام را گذراندم.

فصل اول کتاب، ارائه دهنده یک تصویر کلان از موضوع است؛ فصل دوم یک بحث مبسوط تئوریک و چارچوب نظری، فصل سوم، کاملا تکنیکی است و خلق یک برنامه ویژه مدرسه را قدم به قدم آموزش می‌دهد و فصل چهارم، شامل ۳۹ نمونه است.

سومین منبع، فیلم‌های آموزشی است که فیلم‌های فراوانی روی سینا روبیک، روی سایت دفتر تألیف و در بخش‌های متعددی مثلاً در سایت آموزش و پرورش استان اصفهان قرار دادیم؛ یک مجموعه آموزشی ویدیویی هم دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی به صورت رسمی آماده کرده است؛ علاوه بر این در تمام کشور، مدرسین برنامه ویژه مدرسه تربیت کردیم و تمام مدیران کل، مدیران آموزشی و مدیران پژوهشی آموزش دیدند و بدنه کشور از این موضوع آگاه شده است.

* فارس: این طرح از مهر 97 اجرا شد و ما اکنون مهر 98 هستیم و یک سال گذشته است، چه بازخوردهایی در این یک سال داشته است؟

در هنگام اجرای یک طرح تحولی معمولا سه مرحله اتفاق می‌افتد. در اولین مرحله که مرحله پاگشایی است، هر کسی سعی می‌کند، کارهایی را که قبلا  انجام می‌داده، به این کار تحولی وصل کند؛ مثلا قبلا به مناسبت روز آتش‌نشان از یک آتش‌نشان دعوت می‌شد که به مدرسه بیاید، با ابلاغ شیوه نامه بوم ممکن است همین را به منزله اجرای بوم تلقی کنند.

ما در این مرحله به تمام این برنامه ها لبخند می‌زنیم؛ یعنی می‌گوییم چون این مرحله، فاز پاگشایی است و تازه در مدرسه آغاز شده است، همین سطح اجرا نیز در این مرحله راضی کننده است.

 اما فاز دوم، اجرای حرفه‌ای است. در این مرحله مدرسه دست به کار ایده پردازی، طراحی و تدوین برنامه درسی و اجرای آن بر می‌آید.  در این مرحله مدرسه، نیازها و امکانات خودش را می‌سنجد، برنامه‌ریزی می‌کند، معلمان، اولیای دانش‌آموزان و دانش‌آموزان را آموزش می‌دهد؛ محتوا تولید می‌کند و ارزیابی می‌نماید. 

در اولین سال اجرا، بر خلاف اینکه انتظار نداشتم که عده‌ای از مدارس وارد فاز اجرای حرفه‌ای شوند، برخی مدارس به چنین سطحی وارد شدند. 

* فارس: آیا آماری دارید؟

خیر آماری نداریم. اما در بازدیدها با این موارد مواجه شدیم؛ مثلا وقتی از یک مدیر پرسیدیم که شما پارسال چه کردید؟ از اقداماتش می‌گوید؛ می‌پرسم «مدرسان برنامه ویژه مدرسه شما چه کسانی بودند؟» می‌گوید «برخی معلمان، تعدادی از اولیای دانش‌آموزان و بعضی از دانش‌آموزان آموزش دهنده بودند».

این موضوع نشان می‌دهد این مدیر وارد فاز اجرایی شده است؛ مدیری است که همه صورتجلسات را منظم نوشته است؛ برای تک تک جلسات ابلاغ و گواهینامه صادر کرده است؛ نمایشگاه از آثار بچه‌ها برگزار کرده است این‌ها شواهدی از اجرای حرفه‌ای برنامه است. 

اما مرحله سوم، رسیدن به دوران برگشت ناپذیری است یعنی اگر کسی بخواهد اختیار اجرای برنامه ویژه مدرسه را از مدرسه بگیرد، مدیر نپذیرد و بگوید اینجا جایی است که مدیر واقعا مدیریت می‌کند. این جمله را از زبان خیلی از مدیران بعد از اجرای این برنامه شنیدم «انگار تازه مدیر بودن را داریم تجربه می کنیم».

* فارس: چه چیزهایی برنامه ویژه مدرسه را تهدید می‌کند؟

چند تهدید وجود دارد؛ یک تهدید جدی، تقلیل این کار است یعنی وارد فاز حرفه‌ای نشویم یعنی در مدرسه کار جدی اتفاق نمی‌افتد، فقط ظاهرسازی می‌کنیم و گزارش می‌نویسیم.

دومین تهدید، تحریف است یعنی ذات این برنامه که از جوشیدن از درون مدرسه است، را بگیریم و با کار بیرونی‌ها جایگزین کنیم یعنی استان یا وزارتخانه بگوید من برنامه‌ریزی می‌کنم؛ به عبارت دیگر مدرسه به خرید پخته‌ها بپردازد نه اینکه در مدرسه پخت و پز کند.

تهدید سوم، تعطیلی است یعنی با تغییر آدم‌ها، این طرح به تدریج به فراموشی سپرده و تعطیل شود.

* فارس: آیا برنامه ویژه مدرسه در کارنامه لحاظ می‌شود؟

در شیوه‌نامه آمده است که برنامه ویژه مدارس قطعا باید ارزیابی شود اما درباره شیوه ارزیابی و نحوه انعکاس به خانواده جزو اختیارات مدیریت مدرسه است؛ یک مدرسه ممکن است کارنامه‌ای مفصل در نظر بگیرد و مدرسه دیگر، آیتمی در کارنامه کنونی قرار دهد؛ اصل کار باید قطعا انجام شود ولی چگونگی کار با مدیر است.

* فارس: در معدل دانش‌آموزان تأثیر دارد؟

در کارنامه به این معنا نمی‌آید که دانش‌آموز چه نمره‌ای گرفت یعنی نمره اینجا موضوعیت ندارد؛ بلکه این برنامه ارائه شد و دانش‌آموز، آن را گذراند. 

از هر نوع کار کمی کردن، نمایشی کردن و صوری کردن باید دوری کرد؛ به همین جهت است که ما در این برنامه نگفتیم که باید برنامه ها را قبل از اجرا به تصویب اداره برسانید.

آسیب‌هایی که ارزشیابی بر سر این کار می‌آورد، کم نیست؛ یک جمله در شروع این شیوه‌نامه است که بر کل شیوه‌نامه حاکم است و آن هم این است که «برنامه ویژه مدرسه را بر اساس اعتماد به مدرسه نوشتیم» چون اگر این اعتماد را بگیرید، همه چیز تعطیل می شود؛ نکند مدیر محتوای نامناسبی را ارائه دهد، نکند از ارائه دهنده نامناسبی استفاده کند، نکند ظاهرسازی کند.

* فارس: نمره، ضمانت برای اجرای آن است؟

نمره دادن ممکن است یک نفع کمی داشته باشد اما ضرر و آسیبش بیشتر است؛ فضای برنامه ویژه مدرسه نباید با اجبار و نمره تهدید شود.

* فارس: یک جوری برنامه ویژه مدرسه با فعالیت‌های پرورشی خلط می شود؟ و خیلی به برنامه ویژه مدرسه نزدیک است و این در حالیست که فعالیت‌های پرورشی خارج از برنامه درسی است؟

 برنامه ویژه مدرسه بستری برای احیای مربیان پرورشی است لذا شما می‌بینید که در شیوه‌نامه نام مربیان پرورشی پررنگ است. 

هر برنامه‌ای که در بستر بوم بیاید باید تبدیل به برنامه درسی شود؛ یعنی تا حالا این آتش‌نشان به مناسبت روز آتش‌نشان می‌آمد اما الان برنامه آموزشی دارد و طراحی برای آن انجام شده است.

مدرسه‌ای که بتواند برنامه ویژه مدرسه بنویسد در اجرای برنامه‌های درسی هم موفق عمل می‌کند؛ معلم حرفه‌ای باید بتواند برنامه آموزشی تدوین کند که اولین قدم طراحی آموزشی است.

* فارس: برنامه ویژه مدارس در سال تحصیلی 99ـ98 همچنان در دوره دوم ابتدایی و دوره متوسطه اول اجرا می‌شود؟

شیوه‌نامه تغییری نکرده است اما اگر مدارس دیگر هم بخواهند انجام دهند، مانعی ندارد اما اجباری نیست.

* فارس: آیا دو ساعت از ساعت مدرسه کم شدن، تغییری در برنامه درسی مدرسه می‌دهد؟ الان چه چیزی کم شده است که برنامه ویژه مدرسه جایگزین شده است؟

برنامه مدرسه در ابتدایی هفته‌ای 25 ساعت، در دوره اول متوسطه هم هفته‌ای ۳۰ ساعت بسته شده است و اینگونه نیست که ما 25 ساعت را 23 ساعت کرده باشیم بلکه اینطوری حساب کردیم که درس‌هایی که در طول 30 و چند هفته ارائه می‌شده است باید دو هفته‌اش گرفته شود و این در طول سال توزیع شود. 

مثلا اگر کتاب ریاضی در 33 هفته تدریس می شده است الان معلم باید شتاب تدریسش را طوری برنامه ریزی کند که دو هفته زودتر تمام کند.

* طبق صحبت های شما، نتیجه می‌گیریم که برنامه ویژه مدرسه بودجه نمی‌خواهد

درست است.

* حرف آخر

برخی می‌گفتند که باید محتوای کتاب‌ها را با اجرای این طرح کم کنید در حالی که اصلا اینگونه نیست و ما کتاب ها را 28 هفته بستیم اما ما اتفاقات احتمالی مانند تعطیلات غیر مترقبه را در نظر می‌گیریم و با طرح برنامه ویژه مدرسه، مشکلی برای آموزش پیش نمی‌آید.

انتهای پیام/