سلامت جنسی از جمله موضوعات مهم عرصۀ بهداشتی فردی و اجتماعی است که متأسفانه در کشور ما، به‌دلیل تابو‌انگاری، کمتر به آن پرداخته می‌شود و آگاهی‌رسانی دربارۀ آن اندک و محدود بوده است.
سلامت جنسی از جمله موضوعات مهم عرصۀ بهداشتی فردی و اجتماعی است که متأسفانه در کشور ما، به‌دلیل تابو انگاری، کمتر به آن پرداخته می‌شود و آگاهی‌رسانی دربارۀ آن اندک و محدود بوده است.
از این رو، با دکتر سعید آراسته متخصص اورولوژی دربارۀ اختلالات عملکرد جنسی مردان و علل و درمان‌های آنها به گفت و گو نشستیم.
منظور از اختلال عملکرد جنسی در مردان چیست؟
تعریف اختلال عملکرد جنسی این است که فرد، دچار اختلال نعوظ باشد که این اختلال می‌تواند به‌صورت نداشتن نعوظ یا پایین بودن کیفیت نعوظ طی سه ماه متوالی باشد. اگر کسی این شرایط را داشته باشد، می‌توان گفت که اختلال عملکرد جنسی یا اختلال نعوظ دارد. البته، اختلال عملکرد جنسی در آقایان شیوع قابل توجهی دارد و با افزایش سن نیز شیوع آن بیشتر می‌شود. همچنین، بعضی از شرایط جسمی و روانی نیز با افزایش شیوع اختلال عملکرد جنسی مرتبط اند. بنابراین، اختلال عملکرد جنسی یک وضعیت پیچیده است و طیفی از بیماری‌ها ممکن است در این روند دخالت داشته باشند.
اختلال در عملکرد جنسی آقایان معمولاً ناشی از چه عللی است؟
برای پاسخ دادن به این پرسش ابتدا باید به عوامل مؤثر در فیزیولوژی عملکرد جنسی مردان توجه کنیم. مجموعه‌ای از عوامل مختلف عصبی، عروقی، هورمونی و روانی دست به دست هم می‌دهند تا فرد بتواند به یک نعوظ یا عملکرد جنسی سالم برسد. اگر به هر نحوی، در هر سطحی و به هر علتی در این چرخۀ پیچیده اشکال یا اختلالی ایجاد شود، می‌تواند به اختلال عملکرد جنسی با شدت‌های مختلف منجر شود.
با توجه به تجربیات شما و نتایج مطالعات انجام‌شده در این زمینه، شایع‌ترین علت اختلال عملکرد جنسی آقایان چیست؟
شاید بر اساس دسته‌بندی سنی بهتر بتوان به این پرسش پاسخ داد. البته، همان‌طور که گفتم، این تقسیم‌بندی قطعی نیست و خیلی از افراد ممکن است ترکیبی از عوامل را داشته باشند یا به مشکلی که فکر می کنیم در گروه سنی‌شان شایع نیست، مبتلا شوند. به‌طور کلی، در مردان جوان‌تر (زیر ۴۰ سال) مسائل روانی و فکری نقش پررنگ‌تری در بروز اختلال عملکرد جنسی دارند. البته این به این معنا نیست که بقیه عوامل نقش ندارند، بلکه اختلال ناشی از عوامل روحی و روانی در این گروه سنی شیوع بیشتری دارد. در سنین بالای ۴۰ سال نقش عوامل جسمی در اختلال عملکرد جنسی بیشتر است. ارزش دسته‌بندی بر اساس سن، این است که یک تقریبی در ذهن ایجاد می کند که کدام یک از این شرایط ممکن است در هر فرد مطرح شود، بنابراین، در همان برخورد اولیه با بیماران می‌توان یک استنباط تخمینی و البته نه دقیق داشت.
نقطۀ آغاز روند تشخیص اختلالات عملکرد جنسی مردان کجاست؟
وقتی که آقایی با شکایت دربارۀ عملکرد جنسی خود به ما مراجعه می‌کند، نخستین و مهم‌ترین گام در مسیر تشخیص و درمان اختلال، گرفتن یک شرح حال دقیق از او است. مهم است بدانیم که فرد از نظر شرایط سلامت عمومی در چه حدی است. طبیعتاً بیماری‌های سیستمیک و فراگیر ممکن است سیستم تناسلی را هم تحت تأثیر قرار دهند. اتفاقاً آسیب‌پذیری عملکرد جنسی از بیماری‌های سیستمیک، اگر نسبت به دیگر بخش‌های بدن بیشتر نباشد، کمتر نیست. برای نمونه، اختلال در خونرسانی به نقاط مختلف بدن در اثر بیماری فشار خون یا دیابت، که از جمله بیماری‌های شایع در کشور ما هستند، در خونرسانی به آلت تناسلی نیز اثر می‌گذارد و چون آلت تناسلی رگ‌های نسبتاً کوچک‌تری دارد، آسیب‌پذیری آن در برابر کاهش خونرسانی بیشتر است. در واقع همان‌طور که رگ‌های بقیه سیستم‌های بدن، از جمله قلب و مغز، ممکن است از بیماری‌های مختلف، سیستمیک و فراگیر جسمی آسیب ببینند، سیستم عملکرد جنسی هم ممکن است آسیب ببیند و اتفاقاً ممکن است آسیب آن زودتر و یا بیشتر هم باشد.
در گرفتن شرح حال از مراجعه‌کننده توجه به عوامل روانی چه جایگاهی دارد؟
در کنار وضعیت سلامت جسمی و سابقۀ ابتلا به بیماری‌های مؤثر، حتماً باید به عوامل روانی نیز توجه شود. برای نمونه، حتماً باید مدت ابتلای فرد به اختلال عملکرد جنسی پرسیده شود، زیرا اگر به‌صورت تقریباً ناگهانی دچار اختلال عملکرد جنسی شده باشد، نقش فاکتورهای روحی و روانی و فکری بیشتر مطرح می‌شود. نکتۀ مهم دیگر در این زمینه، تصور افراد دربارۀ عملکرد جنسی‌شان است. برای نمونه، برخی فکر می‌کنند ممکن است در شرایط دیگری عملکرد بهتری داشته باشند، مثلاً قبلاً ازدواج دیگری داشتند و فکر می‌کنند که عملکردشان در آن ارتباط بهتر بوده است. بنابراین، در این شرایط ممکن است به‌خاطر اشکال در روابط بین فردی، عملکرد جنسی آقا مهار شود و به‌صورت اختلال در عملکرد جنسی دیده شود. یا مثلاً بعضی افراد خواسته‌هایی از عملکرد جنسی دارند که متناسب با واقعیت است و رویاها و فانتزی‌های ذهنی دارند که تحقق سلامت جنسی از جمله موضوعات مهم عرصۀ بهداشتی فردی و اجتماعی است که متأسفانه در کشور ما، به‌دلیل تابو انگاری، کمتر به آن پرداخته می‌شود و آگاهی‌رسانی دربارۀ آن اندک و محدود بوده است. از این رو، با دکتر سعید آراسته متخصص اورولوژی و عضو تیم تخصصی کلینیک سلامت جنسی مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا دربارۀ اختلالات عملکرد جنسی مردان و علل و درمان‌های آنها به گفت و گو نشستیم.
آیا سلامت عمومی و سبک زندگی هم می‌تواند بر عملکرد جنسی آقایان اثرگذار باشد؟
بله، سلامت جنسی نیز همانند دیگر بخش‌های بدن وابسته به سلامت عمومی است. همان‌طور که برای حفظ سلامت عمومی بدن، داشتن فعالیت بدنی مناسب، یعنی دست‌کم روزی نیم ساعت تا ۴۰ دقیقه، حداقل ۴ تا ۵ روز در هفته ضروری است، برای داشتن عملکرد جنسی مناسب هم این میزان فعالیت بدنی لازم است. در واقع داشتن عملکرد جنسی خوب مستلزم انجام منظم فعالیت‌های هوازی است. سبک زندگی ناسالم و عاداتی مثل مصرف دخانیات و نوشیدن الکل نیز باعث اختلال در عملکرد جنسی می‌شوند. برخی فکر می‌کنند چون دود قلیان از آب رد می‌شود، خیلی مضر نیست، ولی واقعیت این است که یک بار مصرف قلیان معادل مصرف دست‌کم ۱۴۰ تا ۱۵۰ نخ سیگار است. دود، نیکوتین و مواد مضری که در دخانیات وجود دارند، فقط به قلب و عروق و ریه آسیب نمی‌زند. از آنجا که رگ‌های مربوط به خونرسانی سیستم تناسلی کوچک‌ترند و قطر کمتری دارند، آسیب‌پذیرترند و مصرف دخانیات می‌تواند موجب آسیب جدی به عروق دستگاه تناسلی شود. مصرف زیاد الکل نیز تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) را دچار اختلال می‌کند و از این راه می‌تواند باعث اختلال در عملکرد جنسی آقایان شود.
مثل هر شرایط دیگر پزشکی، باید معاینه فیزیکی (جسمی) انجام شود. علائم حیاتی و فشارخون حتماً باید کنترل شود. گاهی فرد پس از مراجعه به علت مشکل جنسی تازه متوجه می‌شود که فشار خون بالا دارد
آیا شرایط شغلی و محیطی نیز می‌توانند باعث اختلال در عملکرد جنسی شوند؟
برخی از مردانی که مشاغل خاصی دارند، مثل صنایع مرتبط با فلزات سنگین، صنایع باتری‌سازی، رنگ‌سازی و جوشکاری، ممکن است در معرض آلودگی‌های ناشی از محیط کار باشند. به آلودگی‌های شغلی و محیطی chemical disrupture می‌گویند (بر هم زننده‌های واکنش‌های شیمیایی که باید به‌صورت طبیعی در بدن اتفاق بیفتند). گاهی در مردانی که طولانی مدت در معرض این آلودگی‌ها بوده‌اند یا در معرض میزان زیادی از آلاینده‌ها قرار داشته‌اند، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- بیضه دچار ایراد می‌شود. یعنی آن تحریکی که در حالت طبیعی باید هیپوفیز انجام دهد که بیضه‌ها بتوانند تستوسترون بسازند، اتفاق نیفتد و در نتیجه، ترشح هورمون جنسی مردانه تستوسترون و به تبع آن، عملکرد جنسی کاهش می‌یابد. بنابراین، رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار و پایبندی افراد به ضوابط ایمنی بسیار مهم است.
به‌جز گرفتن یک شرح حال دقیق از مراجعه‌کننده چه اقدامات و ارزیابی‌های دیگری برای رسیدن به یک تشخیص دقیق و درست لازم است؟
مثل هر شرایط دیگر پزشکی، باید معاینه فیزیکی (جسمی) انجام شود. علائم حیاتی و فشارخون حتماً باید کنترل شود. گاهی فرد پس از مراجعه به علت مشکل جنسی تازه متوجه می‌شود که فشار خون بالا دارد. به‌طور خاص دستگاه تناسلی فرد مراجعه‌کننده باید به دقت معاینه شود. شرایط بیضه‌ها باید از نظر محل قرار گرفتن، اندازه و قوام ارزیابی شود و آلت تناسلی نیز باید معاینه شود. معاینۀ سیستم عصبی (نورولوژی) نیز اهمیت دارد، چون همان‌طور که گفته شد سلسله وقایعی در سیستم عصبی رخ می‌دهد که به داشتن عملکرد جنسی طبیعی می‌انجامد. بنابراین کسانی که در معرض بیماری‌های نورولوژیک هستند، هم به دلیل خود بیماری و هم به دلیل داروهای مصرفی، استعداد ویژه‌ای برای اختلال در عملکرد جنسی دارند. داروهای مختلفی که فرد به دلیل بیماری‌هایی مثل تشنج، فشارخون، سرطان و غیره استفاده می‌کند، نیز ممکن است روی دستگاه جنسی فرد تأثیر داشته باشند. پس از این مراحل، ممکن است آزمایش خون برای ارزیابی سلامت عمومی (سطح چربی و قند خون) و ارزیابی سطوح هورمونی آندروژن‌ها درخواست شود. اگر هم در معاینه به وجود اختلال یا عامل دیگری شک کردیم، اقدامات تشخیصی لازم برای بررسی آن را هم درخواست می‌کنیم. معمولاً با همین مراحل، یعنی گرفتن شرح حال، معاینه و انجام آزمایش‌های معمول، به تشخیص می‌رسیم، اما در مواردی هم ممکن است بررسی‌های تکمیلی، مثل سونوگرافی و عکسبرداری و غیره هم لازم باشد.
چه درمان‌هایی برای اختلال عملکرد جنسی آقایان وجود دارد؟
روش درمان با توجه به تشخیص قطعی (یا احتمالی) و بر اساس علتی که کشف می‌شود، به مراجعه‌کننده پیشنهاد می‌شود. گام اول، مثل هر بیماری دیگر، اصلاح سبک زندگی است، یعنی داشتن وزن مناسب، فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی درست و پرهیز از مصرف الکل و دخانیات. البته، همۀ اینها باید زیر نظر متخصص مربوط باشد.
اگر فرد برای کم کردن وزن رژیم غذایی نامناسبی را در پیش بگیرد یا برای ترک اعتیاد از روش‌های غیرعلمی استفاده کند، عوارض آن به‌مراتب بدتر خواهد بود. اما گذشته از اصلاح سبک زندگی که شاید به نوعی پیشگیری نیز باشد، بسته به علت بروز اختلال، ممکن است از مشاورۀ روانپزشکی وسکسولوژی، درمان دارویی، درمان با استفاده از وکیوم و در موارد اندک، از درمان جراحی استفاده کنیم.
از هر یک از این روش‌های درمانی در چه مواردی استفاده می‌شود و اثربخشی آنها چگونه است؟
خوشبختانه داروهای خوب و مؤثری برای انواع اختلالات جنسی وجود دارد و حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد افرادی که به علل جسمی و فیزیولوژیکی دچار اختلال عملکرد جنسی هستند، با مصرف داروهای مناسب (با توجه به شرایط هر فرد و با پروتکل‌های مختلف) مشکل‌شان برطرف می‌شود. در کنار درمان دارویی، ممکن است مشاوره‌های روانشناسی و مشاوره‌های سکسولوژی نیز لازم باشد. در مجموع، درمان دارویی و مشاوره در اغلب موارد مؤثر است. اما اگر اختلال عملکرد پیچیده باشد و به درمان‌های دارویی و مشاوره جواب نداده باشد ممکن است لازم شود از روش‌های کمکی مانند وکیوم استفاده شود. وکیوم وسیله‌ای است که با ایجاد مکش باعث می‌شود خون به عضو تناسلی کشیده شود و نعوظ مورد انتظار را ایجاد کند. در نهایت و در موارد بسیار پیچیده، ممکن است نیاز باشد جراحی برای ترمیم شریان و اصلاح خونرسانی یا پروتزگذاری انجام شود که البته بسیار نادر است. البته باید یادآوری کنم که بسته به علت بروز اختلال، هر روش درمانی‌ای ممکن است کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد و بنابراین، مراجعه‌کننده باید با دقت و صبوری مراحل درمان را طی کند.
در پایان اگر مایل‌اید به نکته‌ای اشاره کنید که در پرسش‌ها مطرح نشد، بفرمایید.
مایلم بر اهمیت تصور و نگرش افراد در زمینۀ مسائل جنسی تأکید کنم. در عملکرد جنسی، انگارۀ فرد از خود و طرف مقابل بسیار تعیین‌کننده است. نباید اجازه دهیم که فانتزی‌ها و خیالپردازی‌ها نگرش ما را شکل دهند، بلکه باید با واقع‌بینی به خودمان، توقعات‌مان و روابط‌مان نگاه کنیم. همچنین، دور ریختن باورهای نادرست و غیرعلمی و بالا بردن دانش دربارۀ عملکرد جنسی، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند نقشی تعیین‌کننده داشته باشند.