مفهوم درد برای خیلی‌هایمان آشنا اما ناشناخته است. شاید هنوز بسیاری از ما نمی‌دانیم که «درد» در علوم پزشکی دارای یک تعریف، انواع و سابقه مستقل است. شاید هنوز نمی‌دانیم که «درد» هم پزشک متخصص، کلینیک و رشته دانشگاهی دارد.
دکتر مسعود هاشمی - عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضمن تعریف مفهوم درد و طبقه‌بندی شدت آن گفت: درد حسی ناخوشایند ناشی از آسیب یکی از بافت‌های بدن است که شدت آن از صفر تا ۱۰ متفاوت است. صفر که هیچ دردی نیست ۱ تا ۳ درد خفیف، ۴ تا ۷ درد متوسط و ۸ تا ۱۰ درد شدید است. همچنین از نظر طول زمان، درد به دو دسته حاد و مزمن تقسیم‌بندی می‌شود که زیر سه ماه درد حاد به حساب می‌آید.
وی با اشاره به انواع دردها تصریح کرد: یک دسته از دردها احشایی هستند که مربوط به نقاط شکم، معده و روده است. دردهای سرطانی، دردهای سوماتیک یا استخوانی و دردهای عصبی (مثل درد بعد از بیماری زونا، دردهای عصب سه قلو در ناحیه فک و دندان و دردهای مقعد و ناحیه تناسلی) از دیگر انواع دردها است.
رئیس کلینیک درد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه با اشاره به سابقه تاریخی شناسایی درد، بیان کرد: مسلما از ابتدای تاریخ بشریت درد وجود داشته، اما بشر در طول تاریخ شناخت چندانی به فیزیولوژی درد نداشته است. یک نقاشی از دکارت (فیلسوف و ریاضی‌دان فرانسوی عصر رنسانس)، باقی مانده که نمایانگر آن است که دکارت حدس زده که درد چیست؟. این نقاشی تصویر یک انسان است که جلوی انگشت شست پای او یک آتش روشن است و این آتش با یک طناب از داخل پا حرکت کرده و تا مغز کشیده شده و نهایتا در مغز یک زنگوله به صدا در آمده است و این شاید اولین برداشت انسان از درد بوده باشد.
حساسیت بالای پوست و استخوان به درد
هاشمی با تأکید بر اینکه سال‌ها طول کشید تا «درد» شناخته و ساز و کار آن توسط انسان درک شود، در پاسخ به این پرسش که کدام یک از اعضا یا بافت‌های بدن نسبت به درد حساسیت بیشتری دارند؛ گفت: بعضی بافت‌های حسی در ماهیچه‌ها، مفاصل و استخوان‌ها و همچنین پوست، درد را خیلی خوب می‌فهمند. چون تعداد گیرنده‌های حسی بسیاری زیادی در این نقاط وجود دارد. عصب‌های موجود دراین بافت‌ها درد را به نخاع منتقل می‌کنند و از آنجا درد از طریق سلول‌هایی به مغز منتقل می‌شود و در نهایت مغز نوع درد را تفسیر می‌کند و به عضوی از بدن دستور واکنش می‌دهد.
درد را باید تحمل کرد؟
رئیس انجمن درد در ادامه با بیان اینکه پزشکان در گذشته توجه زیادی به درد نداشتند و خیلی‌ها معتقد بودند که درد بعد از عمل جراحی را باید تحمل کرد، گفت: تا همین چند سال پیش در بیمارستان‌های درجه یک ایران در مواجهه با بیماری که بعد از عمل جراحی درد داشت، گفته می‌شد که «درد» بعد از عمل طبیعی است و بیمار باید تحمل کند. یا خانمی که زایمان می‌کرد و درد بسیاری زیادی تحمل می‌کرد، همه آن را عادی می‌دانستند، اما در دهه‌های اخیر پزشکان به این فکر افتادند که درد باید کنترل شود. چون دردهای حاد بعد از عمل می‌تواند مشکلات بزرگ‌تری در پی داشته باشد.
عدم کنترل دردهای حاد منجر به دردهای مزمن می‌شود
وی همچنین تأکید کرد: دردهای ناشی از تصادفات، درد زایمان و درد بعد از عمل جراحی که به لحاظ دوره زمانی دردهای کوتاهی هستند، اما تحمل آنها بسیار دشوار است و در صورت عدم کنترل می‌توانند مشکل‌ساز شوند. در مجموع ممکن است عدم کنترل دردهای حاد منجر به دردهای مزمن شود؛ بنابراین هیچ دردی را نباید تحمل کرد بلکه باید آن را کنترل کرد. باید بدانیم با تحمل درد، زخم دیرتر ترمیم می‌شود. ضمن اینکه در صورت بروز درد و عدم کنترل آن، آسیب‌های روحی برای بیمار و همراهان آن بیشتر می‌شود. برای همین هم بیمار قبل از جراحی باید از یک رژیم دارویی برخوردار باشد تا درد به حداقل ممکن برسد.
هاشمی در پاسخ به این ابهام که هنوز هم بسیاری از پزشکان بیمار را به تحمل درد تشویق می‌کنند، گفت: البته شرایط در سال‌های اخیر تغییر کرده و عمده پزشکان در حال تغییر نگرش خود نسبت به درد و عوارض احتمالی ناشی از آن هستند. اما نباید این موضوع را نادیده بگیریم که مهم‌ترین دلیل بروز دردهای مزمن پزشکانی هستند که درد را در فاز حاد درمان نکرده‌اند. واضح است که بیشترین دلیل مزمن شدن هر دردی بی‌توجهی به آن درد در مراحل اولیه است.
بیمه درد را پوشش نمی‌دهد
این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه در ایران در حوزه تخصصی درد و درمان‌های آن نسبت به میانگین جهانی پیشرفت‌های مناسبی داشته‌ایم، گفت: هر چند که هنور خیلی شرایط ایده‌آل نیست، اما در حال حاضر در بیشتر بیمارستان‌های کشور، پزشکان برنامه‌هایی برای کنترل درد بیمار بعد از عمل جراحی دارند، اما معمولا وقتی به مشکل برمی‌خورند از متخصصان درد کمک می‌گیرند. افزون بر این، وزارت بهداشت از انجمن درد و برنامه‌های این انجمن برای افزایش آگاهی جامعه و پزشکان از حوزه تخصصی درد حمایت می‌کند، اما هنوز مشکلاتی در حوزه پوشش بیمه‌ای این حوزه وجود دارد. البته پروتکل‌های مربوط به دردهای بعد از عمل جراحی در انجمن درد تنظیم شده و توافقات لازم با وزارت بهداشت نیز انجام شده است. فراموش نکنیم که پوشش بیمه‌ای برای هزینه‌های کلینیک‌های درد باعث کاهش مراجعات متعدد بیمار به پزشکان مختلف و کاهش هزینه‌های مردم می‌شود و در نتیجه برای بیمه‌ها نیز به‌صرفه خواهد بود.
کمردردی‌ها بیشترین مراجعان کلینیک‌های درد
وی در پاسخ به این پرسش که کدام بیماران بیشترین مراجعه را به کلینیک‌های درد دارند، با اشاره به اینکه شایع‌ترین دردها در همه جای دنیا سردرد و کمردرد است، افزود: بیشترین مراجعه به پزشک برای درد است و بیشترین دارویی که در همه جای دنیا مصرف می‌شود، مسکن‌ها هستند. همه نوع درد و بیماری به کلینیک درد مراجعه می‌کنند، اما بیشتر مراجعین مربوط به کمردرد است.
هاشمی در مورد راه‌های آشنایی افراد با کلینیک درد و متخصصان درد، گفت: در حال حاضر تعدادی از بیمارستان‌ها کلینیک درد دارند، اما باسابقه‌ترین آنها کلینیک درد بیمارستان اختر است که حدود ۱۴ سال عمر دارد و تعدادی از شهروندان با تحقیق و سرچ با کلینیک آشنا می‌شوند. برخی از بیماران هم توسط سایر متخصصان به کلینیک درد معرفی می‌شوند. بیشتر مراجعان کلینیک درد بیمارانی هستند که به متخصصان مختلف مراجعه کرده و جواب نگرفته‌اند و در نهایت به اینجا می‌رسند.
روش درمان در کلینیک‌های درد
این متخصص درد با بیان اینکه باید درد در هر ناحیه از بدن را بشناسیم و به دنبال راهکارهایی برای رفع آن باشیم، در پاسخ به این پرسش که در کلینیک‌های درد چه روشی برای درمان درد استفاده می‌شود، تصریح کرد: در کلینیک‌ها از جراحی‌های کم‌تهاجمی استفاده می‌شود؛ جراحی‌هایی که در آن نیازی به جراحی باز بافت نیست و بیشتر با لیزر و آندوسکوپی و بلاک‌های عصبی سر و کار داریم. جراحی‌های بسته یا کم‌تهاجمی در اتاق عمل با بیهوشی موضعی و گاه با بیهوشی کامل انجام می‌شود، اما در آن هیچ بافتی برش داده نمی‌شود. در این صورت قطعا دوره نقاهت بیمار نسبت به جراحی باز کاهش می‌یابد. ضمن اینکه هزینه‌های تحمیل شده به بیمار و بیمه به حداقل می‌رسد.
رئیس کلینیک درد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پایان با بیان اینکه در کلینیک درد، کار ابتدایی تشخیص علت درد است، افزود: بعد از پیدا کردن دلیل درد، اگر نیاز به جراحی باشد که به جراح معرفی می‌شود اما اگر با درمان‌های ساده قابل حل باشد کار تخصصی ما شروع می‌شود. پزشکی نوین دنیا هم بیشتر به سمت درمان‌های ساده و جراحی‌های کم‌تهاجمی در حال حرکت است، البته در کشور ما هنوز بسیاری از پزشکان به جراحی باز اعتقاد دارند برخلاف بیماران که از جراحی پرهیز می‌کنند.