وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، روز ۹ آبان درباره کمبود دارو در کشور در نشست بررسی و تبادل نظر درباره مسائل و مشکلات حوزه بهداشت و درمان، گفته است: «با وجود مشکلاتی در تامین ارز، هیچ کارخانه‏ای نیست که تا تیرماه سال آینده مواد اولیه نداشته باشد.» با این حال روز گذشته خبری در فضای مجازی منتشر شد که در آن یک بنیاد بین المللی از افزایش واردات داروهای اروپایی به ایران خبر داده است. از سوی دیگر دیروز گفته شد امریکا با اروپا برای استفاده از اینستکس فقط برای بخش دارو و غذا و کشاورزی ایران موافقت کرده است. این در حالی است که سعید نمکی در جلسه روز ۹ آبان به برخورد با تخلفاتی در واردات دارو به عنوان یکی از فعالیت‌های مثبت وزارت بهداشت، اشاره کرده است. در صحبت‌های نمکی به بی‌نیازی از مواد اولیه داروهای اساسی اشاره شده است. آیا با وجود تحریم‌ها واردات مواد اولیه  دارو انجام می‌شود؟ و آیا در این مورد کشور با کمبود روبه‌رو است؟ از سوی دیگر حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور دیروز در جمع خبرنگاران با اشاره به اینکه ادعای امریکا درباره عدم تحریم دارویی ایران کاملا بی‏اساس است، گفت: ما شاهد این هستیم که به خاطر تحریم‏ های دارویی تعدادی از بیماران با مشکلات اساسی مواجه شده‏ اند.

واردات از قدرت‌های آسیا و اروپا

ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت ایران، در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری تسنیم صحبت‌های وزیر بهداشت درباره نداشتن کمبود در بحث دارو را تایید کرده و گفته است: «کمبود دارو در ایران نداریم و به خودکفایی رسیده‏ایم. اکثر داروهای ضروری بیش از ۶ ماه و بعضا بیش از یک سال ذخیره‌سازی شده‌اند.» بنا بر آماری که بعضی از سایت‌ها به نقل از «سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران» منتشر کرده اند، ۹۶ درصد از داروهای مورد نیاز مردم ایران در داخل ایران تولید می‏شود اما بیش از نیمی از مواد اولیه برای ساخت این داروها از خارج کشور وارد می‏شود.صابر نامی، دبیر اجرایی سندیکای تولیدکنندگان مواد شیمیایی، دارویی و بسته‌بندی دارویی درباره تولید مواد اولیه دارو در ایران، اما نظر دیگری دارد و این آمار را نادرست می‌داند. او در گفت و گو با سازندگی معتقد است که بیش از نیمی از مواد اولیه داروها در کشور تولید می‌شوند: «مواد موثر ۶۹.۵ درصد از داروها در داخل کشور تولید می‌شوند. صد در صد ملزومات بسته بندی هم تولید داخلی هستند. تولید مواد اولیه شامل داروهای OTC (داروهای اساسی) و داروهایی برای بیماری‌های خاص می‌شود.»

او درباره حدود ۳۰ درصد از مواد اولیه‌ای که در ایران تهیه نمی‌شود، می‌گوید: « به لحاظ علمی توانایی تولید آن ۳۰ درصد را هم داریم اما سرمایه‌گذاری در این بخش انجام نمی‌شود و این موضوع به موارد مختلفی ارتباط دارد که یکی از آنها این است که چون نیاز کشور در این زمینه اندک است شرکت‌های دارویی تمایلی برای سرمایه‌گذاری برای تولید اینگونه داروها را ندارند.» نامی درباره بخشی از مواد اولیه دارویی که به ایران وارد می‌شود، ادامه می‌دهد: « قسمت بزرگی از این درصدی که گفتم از کشورهای چین و هند وارد ایران می‌شود و بخش دیگری هم از کشورهای اروپایی مانند آلمان به ایران صادر می‌شوند.» ۳۰ درصد مواد اولیه داروها در ایران تولید نمی‌شود که با توجه به گفته‌های نامی مربوط به داروهایی است که در ایران مصرف آنها اندک است. درواقع بخشی از داروهای بیماری‌های خاص که شامل بیماری‌هایی مانند سرطان می‌شوند، در ایران تهیه نمی‌شوند و این موضوع با صحبت‌های ایرج حریرچی درباره خودکفایی در زمینه دارو در تناقض است. 

بی اعتمادی به داروی ایرانی

وزیر بهداشت و معاون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وزیر بهداشت درباره بی‌نیازی ایران به داروهای وارداتی گفته‌اند اما آنچه در این میان باید مورد توجه قرار گیرد بی‌اعتمادی قدیمی برخی از مردم به داروهای ساخت ایران است. کاربری در توئیتر به مقایسه موثر بودن داروهای ایرانی و خارجی در گروه سنی کودکان پرداخته و نوشته است: «واکسن دو ماهگیش رو زدیم همه می‌گفتن واکسن سبکیه ولی بچه‌ام بی‌قرار شد تو این دو ماه انقدر صدای گریه‌اش رو نشنیده بودم.» او در همین توئیت به واکسن‏های ۵ گانه ب_ث_ ژ اشاره کرده است. این کاربر توئیت دیگری را دو ماه پس از این مطلب منتشر کرده و نوشته است: « امروز واکسن ۴ ماهگی زد. به توصیه دوستم و مشورت دکتر این بار استامینوفن خارجی دادم بهش و در کمال تعجب اصلا اذیت نشد و حتی پاش رو به راحتی تکون میده. چطور ممکنه یه دارو ایرانیش انقدر بی‌اثر باشه؟ بقیه که یه تهیه داروی مرغوب دسترسی ندارن چیکار می‌کنن؟ نوزاد درد بکشه؟»البته فقط همین یک مورد نیست، بسیاری از مردم برای پیدا کردن داروهایی که باید هر روز مصرف کنند و البته نمونه مشابه ایرانی مناسبی هم ندارند، به مشکل خورده ‏اند.

مهدی انصاری که به تازگی برای تهیه دارو برای مادربزرگش با مشکل روبه‌رو شده به سازندگی می‌گوید: «داروی دیسپورت (‌Dysport‌) از چند ماه پیش توی داروخانه‌ها پیدا نمی‌شد مادربزرگ من درگیر یک بیماری است که در بسیاری از هم سن و سال‌های او اتفاق می‌افتد و آن هم انسداد و گرفتگی مری و معده است. این دارو فقط برای این بیماری استفاده نمی‌شود و برای زیبایی هم مورد مصرف دارد که در مراکز زیبایی بیشتر برای بوتاکس استفاده می‌کنند.»او ادامه می‌دهد: « قیمت این دارو در صورت موجود بودن در داروخانه‌ها تا یک ماه پیش از یک میلیون تومان تا یک میلیون و پانصد هزار تومان بود. هیچ نظارتی هم روی قیمت دارو وجود ندارد و فقط در ‏داروخانه‌های شمال شهر پیدا می‌شود. داروخانه‌های دولتی که وظیفه‌شان داشتن داروهای نایاب و ‏کمیاب است، این دارو را از زمانی که ما نیاز داریم تاکنون ندارند. سامانه ۱۴۹۰ وزارت بهداشت که مخصوص داروهای کمیاب و نایاب است هم واقعا پاسخگو هستند منتها در همین حد جواب می‌دهند که این دارو در بازار نیست، معلوم نیست کی وارد بازار شود یا اینکه می‌گویند برای اطلاع از موجود شدن دارو هر روز تماس بگیرید.»

او می‏ گوید که دارو را قاچاق خریده است: «ما این دارو را از قاچاقچی‌های دارو خریدیم با قیمت بسیار بالاتر از یک ماه پیش که به صورت محدود در داروخانه‌ها موجود بود. دلیل بالا بودن قیمت هم از طرف قاچاقچی این بود که ناصرخسرو شدیدا تحت کنترل دولت است و اجازه عرضه داروی قاچاق داده نمی‌شود. جالب این است که در مراجعه به یکی از داروخانه‌ها به ما گفتند که از این دارو فقط ۲۰ عدد در ایران موجود است.»  او درباره نمونه‌های خارجی و داخلی این دارو می‌گوید: «نمونه‌های داخلی و ارزان‌تر هم ممکن است در بازار موجود باشد اما‏ پزشک و متخصص نظرشان این بود که نمونه داخلی کارکرد ندارد، پس استفاده نشود بهتر است. درباره قیمت هم یک ماه پیش یک میلیون و‏ نود هزار تومان بود. اما هفته گذشته که خریدیم قیمت یک میلیون و هشتصد و سی هزار تومان شده بود.» کم نیستند بیمارانی که در ایران اعتقادی به استفاده از داورهای ایرانی ندارند.

با این حال نامی به سازندگی می‌گوید: «فرمول شیمیایی که موارد اولیه دارو بر اساس آن تولید می‌شود، در همه دنیا مشترک است و نمی‌توان گفت که داروهای ایرانی با مشابه خارجی آن متفاوت هستند.» با این حال وزیر بهداشت در نشست هفته گذشته خود به موضوع کیفیت داروهای ایرانی اشاره کرده و گفته است: « امسال یکی از سخت‌ترین سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است، در روزهای سخت دو کار اساسی بایستی انجام دهیم؛ اول این که مدیریت را از کمیت به کیفیت سوق دهیم دیگر اینکه از توانمندی مدیریت منابع به جای منابع استفاده کنیم.» او در این سخنان به این موضوع پرداخته که با توجه به برطرف شدن نیاز کشور به دارو باید کیفیت آن را افزایش داد. 

دلایل بی‌اقبالی داروی ایرانی

سعید نمکی، وزیر بهداشت به طور ضمنی به کیفیت پایین داروهای ایرانی نسبت به نمونه‌های خارجی اشاره کرده است. نیما برازجانیان، رئیس هیئت مدیره داروسازی دکتر عبیدی هم در نشست خبری پنجمین نمایشگاه بین‏‌المللی «ایران فارما» که مهرماه امسال برگزار شده، درباره چالش‌های پیش روی صنعت دارویی ایران گفته است: «امروز با وجود اینکه درصد زیادی از داروهای مورد استفاده را در کشور تولید می‏کنیم، با چالش‏های زیادی هم روبه‏رو هستیم. بعد از ۴۰ سال امروز می‏توانیم این را بگوییم که مردم و همچنین پزشکان اعتماد کافی را به صنعت داروی داخلی ندارند. ما با وجود اینکه ارزان‏ترین داروها را در کشور تولید می‏ کنیم اما دسترسی به آنها خوب نیست.»او همچنین گفته است: «‌ما نتوانسته ‏ایم بیماری‏های قلبی و عروقی، بیماری‏های تنفسی و دیابت را به‌خوبی پوشش دهیم. رابطه‏ی ما با پزشکان فراموش شده و به اندازه‏ی کافی آنها به ما اعتماد ندارند. در صنعت دارویی خام‌فروشی کردیم و به جای اینکه بیمار‌محور باشیم، کالا‌محور شده‏ایم. فقط برایمان مهم بود تا بازار را تامین کنیم. این موضوع به نظام ژنریک ما بازمی ‏گردد. ما نظام ژنریک را به نظام فروش محصولات تبدیل کردیم، بدون اینکه رابطه ‏ی خوبی با پزشکان داشته باشیم.»

صابر نامی اما در این مورد نظر دیگری دارد. او اگر چه نقش پزشکان را در صنعت دارویی ایران مهم می‌داند اما معتقد است که بخشی از بی‌اعتمادی مردم به داروهای ایرانی توسط جامعه پزشکی رقم می‌خورد.نامی می‌گوید: «‌بعضی از پزشکان با شرکت‌های دارویی خارجی در ارتباط هستند و به بهای سفرهای خارجی و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی با هزینه شرکت‌ها به تبلیغ داروهای غیرایرانی می‌پردازند.»