گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس؛ «زیست‌فناوری» در عصر حاضر به نقش مهمی در رفاه و آسایش بشر دارد به طوریکه دانشمندان و پژوهشگران دنیا این دانش را یکی از ابزارهای قدرتمند برای موجودیت انسان می‌دانند.

حتی دامنه فعالیت این حوزه به اندازه‌ای گسترده شده که امروزه در تشخیص، پیشگیری و معالجه بیماری تا تولید مواد دارویی، منابع غذایی، محافظت از محیط زیست و حفظ انرژی از دانش زیست‌ فناوری و نتایج حاصل از تحقیقات دانشمندان در این حوزه بهره گرفته می‌شود و این دانش یکی از ۷ رشته کلیدی فناوری جهان در حال حاضر به شمار می‌ رود.

زیست فناوری نوین یکی از امیدهای قرن آینده برای رفع بسیاری از نیازهای مختلف بشر و راه حلی برای تامین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان به شمار می‌رود و یکی از هفت رشته  محسوب می‌شود.

با توجه به اهمیت اینچنینی دانش زیست‌ فناوری، محققان کشور ما نیز به این حوزه وارد شده و در این رابطه تحقیقات زیادی را به انجام رسانده‌اند، مسؤولان کشور نیز در حوزه‌های علمی بر پیشرفت در حوزه زیست فناوری تأکید بسیاری دارند به طوریکه در سال‌های گذشته ایران پیشرفت بسیاری در زمینه زیست فناوری داشته و به رتبه ۱۳ دنیا در این حوزه دست یافته است.

حتی گستردگی دانش زیست‌ فناوری به حدی است که این دانش در رشته‌های پزشکی، کشاورزی، دارویی، دریا، میکروبی، غذایی، صنعتی، دام و طیور، نفت و غیره به کار گرفته می‌شود.

درباره اینکه دانش زیست‌ فناوری در ایران چگونه راه‌اندازی شده و در حال حاضر به کجا رسیده است با علیرضا خاکدامن مدیر رسانه و ترویج ستاد توسعه زیست فناوری به گفت‌وگو نشستیم.

خاکدامن که ساعاتی را میهمان ما در خبرگزاری فارس بود از پیشرفت‌های ایران در حوزه زیست‌ فناوری و برنامه‌هایی که محققان مسؤولان ایرانی برای پیشرفت در این حوزه در آینده دارند، سخن گفت.

* ایران چگونه یکی از بهترین‌های دنیا در زیست‌فناوری شد؟

فارس: اجازه دهید صحبت‌های ابتدایی را از همان آغاز راه زیست فناوری در کشور شروع کنیم، بفرمایید تحقیقات در زمینه زیست فناوری در ایران از چه سالی و چگونه آغاز شد؟

خاکدامن: بحث زیست فناوری و کمیته ملی زیست فناوری تقریبا از سال ۸۶ یعنی حتی قبل از وجود معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فعال شده و تاکنون فعالیت‌های موثری در زمینه پیشرفت کشور در این حوزه داشته است.

بیشتر افراد حوزه زیست فناوری را با دارو می‌شناسند؛ باید بگویم ما به طور کلی در بحث داروها دو نوع دارو داریم، یک دسته داروهای شیمیایی است که سبقه بیشتری در دسته داروها دارد، دسته دوم داروها که جدیدتر و گران‌تر هستند و ارزش افزوده بیشتری هم دارند، داروهای زیستی نامیده می‌شوند.

فارس: داروهای زیستی چه نوع داروهایی هستند؟

خاکدامن: کلیت یک داروی زیستی این است که توسط خود موجود زنده ساخته می‌شود، یعنی یک سلول یا باکتری به گونه‌ای تغییرات ژنتیکی پیدا کند که وقتی تولید مثل می‌کند ماده دارویی مورد دلخواه ما را ارائه دهد.

فارس: علت اینکه این داروها ارزش افزوده بیشتری هم دارند، همین است؟

خاکدامن: بله، به همین علت داروهای زیستی دارای فناوری پیچیده و ارزش افزوده بیشتری هستند زیرا پای موجود زنده در میان است که به این دلیل تولید این داروها هم هزینه‌ها را افزایش می‌دهد و هم به شرایط محیطی و دمایی خاصی نیاز دارد که فناوری را پیچیده می‌کند.

در دنیا تقریبا ۱۴۰ داروی مهم فناوری زیستی وجود دارد که این داروها شناخته شده هستند و تقریبا ۵۰ نوع از این داروها بازار خوبی دارد، به طور مثال واکسن تب زرد بازار گسترده ای ندارد.

از این ۵۰ داروی مهم زیست فناوری جهان تقریبا ۲۲ نوع دارو در کشور ما از سوی شرکت های دانش بنیان داخلی ساخته شد، در حالیکه اگر این داروها ساخته نمی‌شد مجبور بودیم سالیانه یک میلیون دلار برای تهیه این داروها هزینه کنیم.

* تولید ۹۷ درصد داروی موردنیاز کشور در داخل

بعد از اینکه بحث تحریم‌ها جدی شد و عملا هیچ دارویی وارد نمی‌کنیم تولید داروهای باقیمانده هم شروع شد به طوریکه در حال حاضر ۹۷ درصد حجمی داروی مورد نیاز کشور را تولید می‌کنیم، اما ۳ درصد باقیمانده نیز بخش مهمی است که از یک سال پیش تولید در این بخش را هم آغاز کردیم که حداقل به یک درصد برسد.

فارس: در حال حاضر این برنامه تا چه حدودی پیش رفته است؟

خاکدامن: این طرح یک برنامه ۱۸ ماهه بوده که در حال حاضر اواسط سال نخست آن هستیم، این طرح به شرکت‌های مختلف برون‌سپاری شده و در حال انجام است.

این برنامه از انتهای سال ۹۷ شروع شده و ۶ نوع دارو (یک واکسن دامی، یک پادزهر مار و عقرب، ۲ داروی مهم دیابتی و ۲ داروی مهم ضد سرطان) هم تولید شده است. 

* شرکت‌های دانش‌بنیان دارویی کمر واردات را می‌شکنند

فارس: وظیفه ستاد زیست فناوری در این طرح‌ها چیست؟

خاکدامن: ستاد بخشی از فعالیت های حاکمیتی را انجام می دهد، فرض کنید یک زنجیره باید تکمیل شود، ما باید جلوی واردات را بگیریم از طرفی باید به گونه‌‌ای برنامه‌ریزی کنیم که بازار مسکوت نماند از طرفی باید افرادی را هماهنگ کنیم که این کار را انجام دهند و از این افراد حمایت کنیم و به آن‌ها مشاوره دهیم تا بتوانند به نتیجه برسند، از طرفی کمک به شکل‌گیری زیرساخت‌ها در دستگاه‌ها یا ارائه تسهیلاتی مانند حل مشکلات گمرک و غیره می بایست صورت گیرد.

مسلما پیشرفت های ما در حوزه دارو، مرهون تمرکز کامل وزارت بهداشت بر کل چرخه، از تولید تا بازار است، ستاد هم تلاش کرده در نقش هماهنگ کننده دستگاه ها ظاهر شود و انصافا همکاری مناسبی بین نهادهای مختلف از جمله خود وزارت بهداشت و سازمان های ذیربط مثل سازمان غذا و دارو، وزارت جهاد کشاورزی، صندوق نوآوری و شکوفایی و همه دستگاه ها هبرای رفع دغدغه های دارویی مردم شکل گرفته است.

تخمینی که زده‌ایم اینگونه است که تقریبا یک میلیارد دلار واردات دارویی در حوزه داروی زیستی داریم که این بسته دارویی ما تقریبا ۴۰۰ میلیون دلار را پوشش می‌دهد و برنامه این است که در ادامه تولیدات بیشتری انجام شود که کمر واردات با این عدد می‌شکند.

* رتبه برتر ایران در حوزه تولید داروی منطقه

فارس: وضعیت کشورهای رقیب در این زمینه به چه صورت است؟

خاکدامن: در زمینه تولید دارو در منطقه هیچ کشوری در حد رقابت با ما نیست و جزء 5 کشور اصلی آسیا در تولید دارو به شمار می‌رویم به طوریکه رقابت ایران و ژاپن رقابت تنگانگی است و پس از این 2 کشور کره جنوبی و هند قرار دارند، در دنیا نیز رتبه هشتم را داریم.

کشوری مانند کشور ترکیه را مثال می‌زنم که در تولیدات علم با ما تنه به تنه حرکت می‌کند اما یک داروی زیست فناوری نمی‌تواند تولید کند، به طوریکه تولید داروهای بیوتک ترکیه امسال با همکاری شرکت های ایرانی آغاز شده است.

فارس: چرا؟ 

خاکدامن: به نظرم از همان سال ۸۵ مدیریتی در این حوزه در کشور صورت گرفت که از ظرفیت نیروی انسانی نخبه در این حوزه استفاده شود و پس از آن زنجیره کامل شده و تا رسیدن محصول به بازار ادامه یابد.

نکته‌ای که وجود دارد اینکه پتانسیل کشور ما در فضای داروهای زیستی این بوده که در وزارت بهداشت تمرکز و قدرت در این حوزه وجود داشته است، اینکه بازار دارو، دانشگاه‌ها و صنعت در ید وزارت بهداشت است و زیرمجموعه این وزارتخانه به شمار می‌رود سبب ایجاد تمرکز و قدرت شده است.

البته در حوزه دارو در بحث صادرات مشکل داریم و این مسأله ما را به سمت تولید غذای دامی، کشاورزی و آبزیان سوق داد و در حوزه دارو قصد داریم در حوزه توسعه فناوری بیشتر بر روی این حوزه‌ها تمرکز کنیم.

وقتی درباره زیست‌فناوری صحبت می‌کنیم بحث بسیار گسترده‌ای داریم، تقریبا هرجایی که حیات باشد زیست‌ فناوری کارآیی دارد و یک دریای بی انتهاست.

در حوزه دام و طیور سطوح استانداردها پایین تر است اما از طرفی نوعی تهدید پدافند غیرعاملی مطرح می‌شود، در سال ۹۶ آنفولانزا رخ داد و تنشی ایجاد شد، ضرر اقتصادی بزرگی بود که مشکلات پدافندی ایجاد کرد؛ دلیل این موضوع این بود که عمده منابع تأمین واکسن ما وارداتی بود و نکته این است که سویه‌ بیماری‌های کشور ما با داروهای تولیدی کشورهای دیگر یکسان نبود.

از سوی دیگر این حوزه جذابیت اقتصادی بالایی ندارد به همین دلیل بحث واکسن‌های دامی در ید نهادهای دولتی باقی مانده بود که تصمیم گرفتیم این کار را هم با چند شرکت دانش‌بنیان شروع کنیم.

این شرکت‌ها از حوزه داروهای انسانی وارد حوزه دام و طیور شدند به همین دلیل اخذ استانداردهای این حوزه برای این شرکت‌ها کار آسان‌تری بود و با زیرساخت‌های جدیدتر از زیرساخت‌های دولتی وارد میدان شدند و حالا چند شرکت نوپا داریم که می‌توانند در یک بازه زمانی یک سری از نیازهای اصلی کشور را رفع کنند.

در حال حاضر در زمینه واکسن طاعون یا واکسن‌های مار و عقرب شرکت‌های نوپایی وارد کار شده‌اند و خوشبختانه در این زمینه فعالیت‌های زیادی صورت گرفته اما مشکلاتی هم داشته‌اند.

فارس: چه مشکلاتی؟

خاکدامن: یک نمونه را برای شما مثال می‌زنم، به طور مثال برای واکسن آنفلوآنزا طبق استانداردهای فائو کشورها باید سویه اصلی واکسن را از شرکتی فرانسوی بگیرند و این مساله مشکل ما بود زیرا سویه این شرکت با سویه بیماری در کشور ما همخوانی نداشت و از طرفی باید تا مدتی درصدی از فروش به این شرکت تعلق می‌گرفت.

سنگ اندازی و موانعی که وجود داشت، موجب ورشکستگی یکی از معدود شرکت هایی شد که وارد این حوزه شده بود، البته با تغییر مدیریت در سازمان دامپزشکی انصافا نگاه به تولید ملی عوض شده و همکاری بسیار مناسبی با تولید کنندگان داخلی صورت گرفته است.

به طور کلی خروجی حوزه دارو موفقیت‌ها و پیشرفت‌ها را نشان داده است، حجم اقتصاد هم در این حوزه بسیار زیاد است.

* کاهش ارزبری ۴۰۰ میلیون دلاری از طریق تولید دارو

فارس: می‌توانید آماری از این رشد اقتصادی ارائه کنید؟

خاکدامن: در زمینه دارو که آمار دقیق است، ما در بخش دارو بسته کاهش ارزبری ۴۰۰ میلیون دلاری داریم.

اما در حوزه کشاورزی اعداد و ارقام بسیار بالاست و آمار مختلفی ارائه می‌شود که نمی توان به این سادگی آمار ارائه داد.

دربحث انرژی هم ستاد می‌تواند برنامه‌های بسیاری در راستای رشد اقتصادی انجام دهد اما باید شرایط برای انجام کار فراهم باشد.

در حال حاضر شرکت‌های ایرانی به ۱۷ کشور دنیا کود زیستی صادر می‌کنند و این اقدامات در اقتصاد کشور بسیار تاثیرگذار است.

* کمک 20 تا 30 میلیاردی زیست فناوری به اقتصاد کشور

اگر همان‌طور که در بودجه سهمی برای نفت یا مسائل دیگر درنظر می‌گیرند می‌شود سهمی هم برای اقتصاد زیستی درنظر گرفت، به طور مثال از حوزه زیست فناوری بخواهند که تا فلان سال به میزان مشخصی از ارزبری کاهش دهد، برای این کار مسؤولان این حوزه می‌توانند برنامه‌ها و مشکلات‌شان را بگویند و مشکلات از سوی نهادهای بالادستی برطرف شود.

ما مدعی هستیم اقتصاد زیست‌ فناوری در افقی می‌تواند ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار ارزش اقتصادی سالانه برای کشور داشته باشد و این مساله دور از دسترس نیست.

فارس: زیست فناوری در چه حوزه های دیگری نقش دارد؟

خاکدامن: زیست فناوری در بحث آب و بیابان‌زدایی، سلامت و محیط زیست که اولویت کنونی کشور هستند، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

در بحث حوزه دام هم اتفاقات ویژه‌ای می‌تواند از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان زیست فناوری رقم بخورد، حتی می‌شود برنامه‌هایی داشت که واردات گوشت کاهش یابد.

در حوزه جلبک هم زیست‌فناوری بسیار تاثیرگذار است، درصد بسیاری از تولید ناخالص داخلی کشور فیلیپین از همین جلبک است، مکمل‌های غذایی و ورزشی از این ماده تولید می‌شود که بسیار ماده مهمی است و ما واردات جلبک داریم در حالیکه می‌توانیم از همین ماده در رشد اقتصاد کشور استفاده کنیم.

البته در این حوزه شرکت‌های ایرانی بسیاری در حال فعالیت هستند که باید فضا برای رشد این شرکت‌ها هم مهیا شود.

انتهای پیام/