به گزارش مشرق، «شفافیت» مطالبه‌ای است که با تحقق آن در عرصه‌های مختلف می‌توان تا حدود زیادی جلوی مفاسدها را گرفت. اگرچه مجلس دهم که در آستانه اتمام آن هستیم مورد انتقادهای جدی قرار گرفته و این انتقادها تا حدود زیادی به عملکرد این مجلس وارد است اما برخی رخدادها در این دوره مجلس رخ داد که می‌تواند منشأ خیر شود.
بیشتر بخوانید:
آیا اصلاح‌طلبان با دو لیست در انتخابات مجلس شرکت می‌کنند؟
ثبت‌نام گسترده ولی بی‌سروصدای اصلاح‌طلبان +لیست
می‌گویند پیشگیری مقدم بر درمان است. این نکته درست و دقیقی است چرا که پیشگیری هزینه‌ای به مراتب پایین‌تر دارد. همچنین برای پیشگیری معمولا به سازو کارهای ایجابی آن هم از نوع فرهنگی و تقنینی نیاز داریم اما برای درمان به سازوکارهای سلبی از قبیل برخورد و دادگاه و زندان نیازمندیم. یکی از سازوکارهایی که در پیشگیری می‌تواند تأثیرگذار باشد «شفافیت» است.
موضوع شفافیت در مجلس دهم با «شفافیت آرای نمایندگان» شروع شد. اگرچه شروع این مطالبه در مجلس دهم توسط عده‌ای از نمایندگان از موارد مثبت مجلس دهم است اما واکنش مجلس دهم به این طرح یکی از موارد منفی در کارنامه این مجلس به شمار می‌آید؛ چرا که این طرح با تعداد امضای بالا به هیئت‌رئیسه داده شد اما در زمان رای‌گیری برای آن تعداد آرای موافق حتی به اندازه امضاکنندگان این طرح نبود.
موضوع شفافیت برای دومین بار در مجلس دهم با طرح «شفافیت آرا و عملکرد» نمایندگان و از سوی حجت‌الاسلام «مجتبی ذوالنوری» عضو فراکسیون ولایی مطرح شد. ذوالنوری، نماینده قم در توضیح این طرح گفت که در آن مواردی لحاظ شده که آن را از طرح پیشین متفاوت می‌کند و این طرح تنها ناظر بر شفافیت آرای نمایندگان نیست و عملکرد (حضور و غیاب، ساعات حضور در جلسات صحن، میزان مشارکت در رای‌گیری‌ها و...) آنان را نیز در بر می‌گیرد. در نهایت این طرح نیز به سرانجامی نیکو نرسید.
سومین‌بار اما شفافیت به نتیجه رسید. این‌بار در اواخر آذرماه ۹۸ «حسینعلی حاجی دلیگانی» عضو فراکسیون ولایی از طرحی با عنوان «شفافیت منابع مالی انتخابات» خبر داد که به زودی در صحن مطرح خواهد شد. در نهایت در ابتدای ماه‌جاری قید دوفوریت این طرح به تصویب نمایندگان رسید. با تصویب دوفوریت آن بلافاصله این طرح به کمیسیون شوراهای مجلس ارجاع شد تا در روال آئین‌نامه داخلی مجلس مورد بررسی این کمیسیون قرار گیرد. در صورت تصویب در کمیسیون این طرح می‌توانست به صحن علنی بیاید.
روز بعد از آن «اصغر سلیمی»، سخنگوی کمیسیون امور داخلی و شوراهای مجلس شورای اسلامی در جریان نشست علنی مجلس گزارش کمیسیون در این رابطه را قرائت کرد و گفت: «طرح دوفوریتی منابع مالی تبلیغات و فعالیت‌های انتخاباتی با اصلاح برخی مواد قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی که جهت رسیدگی به کمیسیون شوراها ارجاع شده بود، در جلسه ۲ دی‌ماه ۹۸ با حضور عضو شورای نگهبان، مسئولان دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی و به تصویب رسید.»
اعتماد، روزنامه طیف موسوم به اصلاح‌طلب در این‌باره نوشت: «فارغ از جزییات این طرح که به گفته علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی قرار است در جلسه بعدی مجلس مورد بررسی قرار گیرد، انگیزه طراحی این طرح که چند نماینده اصولگرا پیشگام آن بودند، حایز اهمیت است، آن‌هم در شرایطی که بحث شفافیت مالی کاندیداها در لایحه جامع انتخابات که توسط دولت تهیه و تدوین شده، مورد توجه بوده و در نتیجه احتمالا انگیزه مهم طراحان از طراحی طرحی با قید دوفوریت، اعمال آن در انتخابات اسفندماه پیش‌رو بوده است.»
در نهایت در ۳ دی‌ماه جاری کلیات این طرح در صحن علنی مطرح و رای بالا (۲۳۱رای موافق) به تصویب نمایندگان رسید. «یوسف‌نژاد» عضو هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی در ۴ دی‌ماه در این‌باره گفت: «این طرح بسیار خوب است و از آنجا که در جلسه بعدی مجلس شورای اسلامی طرح و بررسی می‌شود به احتمال زیاد به انتخابات مجلس شورای اسلامی خواهد رسید. باید دید نمایندگان در جلسه بعدی مجلس که دو هفته دیگر تشکیل می‌شود در مورد طرح شفافیت و نظارت بر تأمین مالی فعالیت‌های انتخاباتی در انتخابات مجلس چه تصمیمی‌خواهند گرفت.»
طرحی برای نظارت دقیق‌تر
«حمیدرضا حاجی بابایی»، رئیس فراکسیون ولایی در توضیح مزایای طرح شفافیت منابع مالی انتخابات، گفت: «به‌نظر می‌رسد دست شورای نگهبان و دستگاه‌ها با این طرح برای نظارت بر منابع مالی انتخابات نامزدها باز می‌شود. در این طرح منابع مالی نامزدها و نحوه عملکرد آن تعریف و احصاء شده است.»
نماینده مردم همدان و فامنین در ادامه تصریح کرد: «شورای نگهبان و وزارت کشور باید کمیته بررسی منابع مالی تبلیغات را تشکیل دهند و این در حوزه اختیارات مجلس نیست، ما دستگاه‌های مربوطه را موظف به تشکیل کمیته بررسی منابع مالی تبلیغات کردیم.»
حاجی بابایی افزود: «بر اساس این طرح کاندیدای انتخابات باید محل تامین منابع مالی، میزان منابع و محل هزینه‌کرد منابع تبلیغات را شفاف کنند. هیئت نظارت بر اساس این اطلاعات بر فرایند انتخابات نظارت می‌کند. متأسفانه برخی از نامزدها پول نقد برای تبلیغات توزیع می‌کنند که در این طرح توزیع پول نقد نیز ممنوع شده است.»
وی تصریح کرد: «سقفی برای منابع مالی تبلیغات نامزدهای انتخابات مجلس تعیین نشده است اما فرایند تامین منابع و هزینه‌کرد آن برای تبلیغات که به بحرانی تبدیل شده است با این طرح شفاف می‌شود. به‌نظر این طرح تا یک ماه آینده تعیین تکلیف می‌شود و قابل اجرا در انتخابات دور یازدهم مجلس خواهد بود.»
اعتمادزایی شفافیت
در باره چرایی طرح شفافیت منابع مالی انتخابات شورای نگهبان پژوهشی را انجام داده و منتشر کرده است. در این پژوهش به اهمیت این طرح پرداخته شده و آمده است که هزینه تبلیغات و تأمین مالی رقابت‌های انتخاباتی ارتباط تنگاتنگ و گسترده‌ای با صحت و سلامت انتخابات، فساد مالی، رانت‌خواری و رانت‌جویی، اسراف و تبذیر، وامداری به منابع ثروت و تزویر، پولشویی و جرائم سازمان‌یافته، سوءاستفاده از امکانات و منابع دولتی و دستبرد به بیت‌المال کاهش یا افزایش جرائم انتخاباتی، اشرافی‌گری، سرمایه‌داری و... دارد.
عدم شفافیت منبع هزینه رقابت‌های انتخاباتی و نیز عدم نظارت نهاد ناظر بر نحوه خرج این هزینه‌ها ممکن است بروز گسترده فساد سیاسی، بی‌اعتمادی جامعه، جلوگیری از روند صحیح و سالم انتقال قدرت سیاسی و نیز نفوذ گروه‌های غیرقانونی و کشورهای بیگانه در امر انتخابات را در پی داشته و باعث گردد که مردم‌سالاری اسلامی در خدمت پول قرار گیرد. اجرای صحیح اصل شفافیت و نظارت مالی بر امر انتخابات می‌تواند تمام اهداف مورد نظر را تحقق بخشد.
اهمیت نظارت بر تبلیغات انتخابات
یکی از فرآیندها و مراحل بسیار مهم انتخابات که نقش مهمی در نتیجه و نیز صحت و سلامت آن دارد، مرحله تبلیغات است. امروزه به یقین ثابت شده است که منابع پولی و مالی تبلیغات و نیز هزینه‌هایی که کاندیداها در رقابت‌های انتخاباتی می‌نمایند، نقش مهم و تأثیرگذاری در نتیجه انتخابات دارد.
نهاد ناظر که مسئول کنترل صحت و سلامت انتخابات است و مسئولیت تأیید انتخابات را برعهده دارد بایستی به این امر توجه نموده و احراز نماید که اولا منابع مالی و پولی کاندیداها در تبلیغات انتخاباتی شفاف بوده و توسط گروه‌های غیرقانونی، کشورهای خارجی، و یا از طریق تعرض به بیت‌المال، رانت‌خواری و رانت‌جویی، استفاده از امکانات دولتی، ارتکاب جرائم سازمان‌یافته چون پولشویی و... تأمین نشده است و ثانیا، این هزینه‌ها اراده واقعی مردم را تحت تأثیر قرار نداده است.
با در نظر گرفتن این مهم و نیز ارتباط گسترده عدم شفافیت هزینه‌های تبلیغاتی با فساد و ارتکاب جرایم و با عنایت به اهمیت شفافیت هزینه‌های انتخاباتی در جرم شناسی سیاسی، این گزارش ضمن تبیین مفهوم تبلیغات، هزینه‌های انتخاباتی، شفاف‌سازی هزینه‌ها و منابع مالی، به رویکرد نظام انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران درخصوص شفاف‌سازی هزینه‌های تبلیغاتی و نیز ارائه سازوکارهای کنترل این هزینه‌ها می‌پردازد.