چند روز پیش، بازرس انجمن بهداشت و ايمني مواد غذايي در برنامهاي تلويزيوني گفت: «شيرهاي پاستوريزه سوپرماركتها، به سم افلاتوكسين آلودهاند كه منجر به سرطان كبد ميشود».
چند روز پيش بلواي تازهاي راه افتاد و بازرس انجمن بهداشت و ايمني مواد غذايي ايران در برنامهاي تلويزيوني بدون پروا ادعايي مطرح كرد: «شيرهاي پاستوريزهاي كه از سوپرماركتها تهيه ميشود مقدار زيادي به سم افلاتوكسين آلودهاند. سمي كه منجر به سرطان كبد ميشود». ماجراي تازهاي كه بسياري از خانوادهها را نگران كرده و البته آنطور كه متخصصان و مسئولان قاطعانه اعلام كردهاند، اين ادعا كذب و از اساس بياعتبار است.
هر دم از اين باغ بري ميرسد. اولين بار نيست كه موضوع سلامت مواد غذايي مطرح ميشود، آن هم در مقياسي بزرگ و حتي در تلويزيون. موضوعاتي كه در اوضاع نامتلاطم اين روزها، نگراني بيشتري براي خانوادهها فراهم ميكند. چند وقتي ميشود كه ماجراي كيكهاي قرصي فروكش كرده و هنوز هم دقيقا مشخص نشده كه مسئله از كجا آب خورد و چند هفتهاي روي بورس بود. حالا جنجال تازهاي مطرح شده و دوباره پروندهي مواد غذايي آلوده را در خاطرهي بسياري از آدمها باز كرده است، كيكهاي قرصي، ماجراي روغن پالم، وجود وايتكس در لبنيات سنتي، خمير مرغ در فرآوردههاي گوشتي، آب معدنيهاي آلوده و چندين ماجراي مشابه ديگر. البته اين بار اولي نيست كه موضوعاتي در صدا و سيما مطرح ميشود كه دردسرهاي زيادي را براي برخي صنايع يا شركتها بهدنبال داشته است. چند سال پيش هم در تلويزيون اخباري مبني بر آلودگي دو برند لبني در استان مازندران مطرح شد. ماجرايي كه برخي از مسئولان دولتي هم به آن پرداختند و البته با واكنش و تكذيب مديركل استاندارد مازندران مواجه شد. با اين حال اين مسئله اعتماد مردم را خدشهدار كرد و ضرر و زيان قابل توجهي براي اين شركتها به وجود آورد.
حالا در كمتر از دو ماه بعد از ماجراي كيك قرصي، دومين ضربه به صنايع غذايي وارد شد؛ چند روز پيش بهادر حاجي‌محمدي به عنوان بازرس انجمن بهداشت و ايمني مواد غذايي ايران در برنامه تلويزيوني «سلام صبح بخير» در شبكه ۳ سيما به آلودگي مواد غذايي اشاره كرد و هشداري جدي داد. او به ماجراي ورود ذرتهاي آلوده به ايران استناد كرد. ذرتهايي كه آلوده به سم افلاتوكسين بودند و حالا او مدعي است اين ذرتها به دام رسيده و مصرف آنها توسط دام، شيرهاي آلوده به اين سم را توليد ميكند. سمي كه بر اثر حرارت جوشاندن از بين نميرود و البته سرطانزاست و از بد ماجرا به گفتهي او رونق زيادي در ايران دارد. او طبق پژوهشهاي دانشگاهي اعلام كرد، «در تهران ۳۳ درصد نمونههاي شير پاستوريزه آلوده به اين سم بودند؛ در تبريز ۶۲ درصد، ساري ۶۰، مشهد ۵ درصد، شيراز ۱۷ درصد و اردبيل ۳۳».
آفلاتوكسين چيست؟
آفلاتوكسينها سموم قارچي طبيعي هستند كه از گونههاي قارچ آسپرژيلوس منشأ ميگيرند. آفلاتوكسينها انسان را از طريق مواد غذايي آلوده مانند تخم مرغ، شير و محصولات لبني آلوده ميكنند و ميتوانند سرطانزا باشند. به گفتهي يكي از متخصصان تغذيه، كبد يكي از اعضاي اصلي بدن است كه مورد حمله اين سم قرار دارد و اين سموم به DNA هسته سلولهاي كبدي متصل و ايجاد جهش كرده و موجب اخلال در عملكرد اين عضو از بدن ميشود.
ماجراي سم از كجا شروع شد؟
پاييز امسال بود كه ماجراي ورود ذرتهاي آلوده به ايران داغ شد. البته مدتي بود كه حرف و حديثهاي آن از گوشه و كنار به گوش ميرسيد. ماجرايي كه به سال ۱۳۹۵ برميگردد. زماني‌كه بيش از ۱۲۰ هزار تن ذرت وارد بندر امام شد، اما آزمايشهاي متعددي انجام شد و كارشناسان استاندارد اعلام كردند كه اين محموله داراي سم آفلاتوكسين است. براي همين گواهي انطباق براي اين محموله صادر نشد. القصه اينكه جلسات مختلفي برگزار و حدود دو هزار آزمايش روي اين ذرتها انجام شد و همه از آلودگي اين ذرتها حكايت داشت. مرداد ۹۸، رئيس سازمان ملي استاندارد ايران گفت: «بعد از سه سال ماندگاري اين محموله در گمرك بندرعباس، به علت شرايط جوي ميزان اين سموم بيشتر شد». همان موقع گزارشي به رئيسجمهور دادند و رئيسجمهور هم دستور داد كه اين ذرتها امحا شوند. البته دوباره حرف و حديثهايي مطرح شد و چندي پيش علي ربيعي در نشست خبري خود گفت: «نظر ديگري هم پيدا شده كه بايد آنها را به الكلسازي مرجوع كنند». با همهي فراز و فرودها چيزي كه تاكنون مشخص است، اين است كه اين ذرتها وارد كشور نشده و تا زماني كه تصميم قطعي براي آن گرفته نشود، در قرنطينه خواهند ماند.
نگران نباشيد!
اما ماجرا به همين سادگيها هم نيست. در همين يكي دو روزي كه اين مسئله مطرح شده، سيل انتقادات مسئولان و متخصصان اين گفتهها را نشانه گرفته و هر يك به طريقي آن را تكذيب كردهاند. سردمدار ماجرا هم وزارت بهداشت است. كيانوش جهانپور، سخنگوي سازمان غذا و دارو در اين باره گفت: «در سالهاي اخير ميزان آفلاتوكسين در مواد غذايي از جمله لبنيات و خشكبار روند كاهشي داشته است».
كذب محض است!
ديروز هم عليصفر ماكنعلي، معاون بهداشتي و پيشگيري سازمان واكنش تندي به اين ماجرا نشان داد. او ادعاي وجود سم آفلاتوكسين در شير را «كذب محض، غيرعلمي، غيرمستند و مصداق واقعي تشويش اذهان عمومي» دانست و گفت: «بر اساس برنامههاي توسعهاي انجام گرفته، درحالحاضر ۴۰۰ كارخانه شير پاستوريزه در كشور فعال هستند و در حوزه توليد شيرخام رتبه ۱۱ دنيا متعلق به ايران است. در حوزه تامين ماده اوليه كارخانجات لبني تعداد ۱۶۰۰ مركز جمعآوري شير خام و صنايع وابسته در حال فعاليت هستند كه اين مراكز در چارچوب ضوابط بهداشتي دامپزشكي، كنترلهاي تخصصي بهداشتي اعم از نمونه‌برداري و آزمايشات لازم را انجام ميدهند. استاندارد ميزان آفلاتوكسين در ذرت دامي در كشور ما برابر با ٥ در ميليارد است؛ درحاليكه استاندارد اتحاديه اروپا براي آفلاتوكسين چهار برابر (ppb ۲۰) استاندارد ملي ايران است».جالب اينكه ماجرا حتي با واكنش انجمن علمي بهداشت و ايمني غذايي ايران هم همراه بود. تاجايي‌كه مدير نظارت بر مواد غذايي، آشاميدني، آرايشي و بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي مازندران در گفتوگو با ايرنا گفته: «بعد از پخش اين مصاحبه و انتشار آن در فضاي مجازي با رئيس انجمن علمي بهداشت و ايمني غذايي ايران تماس گرفتم و جوياي اطلاعات عنوان‌شده شدم. پاسخ اين بود كه اين آمارها با هماهنگي انجمن اعلام نشده است».
البته بسياري از دامداران و فعالان عرصهي لبنيات هم به اين ماجرا معترض شدند. شهريار دبيريان مدير تضمين كيفيت صنايع شير ايران و عضو هيأت مديره انجمن مديريت كيفيت ايران، با گلايهي جدي به اين ماجرا گفت كه اتحاديهي دامداران به فكر تنظيم شكايت افتاده است؛ «نميتوان به يك يا چند مقاله دانشگاهي استناد كرد، اگر قرار باشد آمارهايي داده شود بايد از طرف سازمانهاي نظارتي مانند استاندارد، غذا و دارو و دامپزشكي باشد. نميشود كه به همين سادگي اعتبار يك صنعت مهم در كشور را با چند عدد نادرست خدشهدار كرد».
البته سيل انتقادها و تكذيبيهها همين‌جا تمام نميشود؛ ديروز، سازمان دامپزشكي كشور هم طي اطلاعيهاي وجود سم آفلاتوكسين در شير توليدي كشور را رد و اعلام كرد: «استاندارد ايران در اين زمينه از اتحاديه اروپا سختگيرانهتر است». معاون امور دام وزارت جهاد دانشگاهي هم با تكذيب اين ماجرا گفت: «طبق نتايج تحقيقات دانشگاهي، ميزان آفلاتوكسين در شير از حد مجاز هم كمتر است و مردم براي مصرف محصولات لبني نگران نباشند».
ورود مجلس به ماجرا
طي اين چند روز، اعتماد عمومي بسياري از مردم خدشهدار شد. موضوعي كه شايد تا مدتها پيامدهاي پيدا و پنهاني هم براي عموم مردم جامعه داشته باشد و هم براي اصنافي كه در اين حوزه فعاليت ميكنند. اهميت موضوع تا جايي بود كه ديروز مجلس شوراي اسلامي هم به مسئله ورود كرد و علي لاريجاني اعلام كرد: «كميسيون كشاورزي هر چه سريعتر موضوع آلودگي شيرهاي پاستوريزه را بررسي كند و گزارش را به صحن علني ارائه دهد». ديروز ايرج حريرچي، معاون كل وزارت بهداشت هم در گفتوگويي تلفني در برنامهي «سلام صبح بخير» خيال همه را راحت كرد و گفت: «سرانهي مصرف شير ما پايين است و مردم با طيب خاطر شير و لبنيات را مصرف كنند، بهترين شير هم شير پاستوريزه كم‌چرب است. هيچ نگراني در اين مورد وجود ندارد».
شارلاتانیزم علمی!
محمدكاظم كوهي، رئيس بخش سم‌شناسي دانشكده دامپزشكي دانشگاه تهران طي يادداشتي اختصاصي در «سازندگي» نوشت: «اخيراً فيلمي از فردي به نام بهادر حاج‌محمودي، عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي يزد كه گفته ميشود فوق دكتراي سم‌شناسي دارد، به شدت باعث نگراني مردم و تشويش اذهان عمومي شده است. بدسليقگي اين فرد كه خود را استاد دانشگاه مينامد، در اين شرايط رواني جامعه نشانگر نوعي از شارلاتانيزم علمي است كه متاسفانه مدتي است باب شده است. لازم است به استحضار برسانم كه كيفيت كليه محصولات دامي از جمله شير به صورت مرتب توسط سازمان دامپزشكي كشور و وزارت بهداشت تحت كنترل و پايش بوده و به هيچ وجه اين مطالبي كه ايشان گفته است نميتواند واقعيت داشته باشد. البته ما كاستيهايي داريم اما به هيچ وجه در اين حدي كه ايشان اين حجم از نگراني را ايجاد كرده است نيست. مطلب دوم اينكه ايشان فوق تخصص سم‌شناسي معرفي ميشوند كه با مراجعه به رزومه ايشان ميبينيد كه ايشان دكتراي دامپزشكي از دانشگاه اروميه و بنابر ادعاي خودشان phd بهداشت مواد غذايي هستند و به هيچ وجه تخصص و تجربهاي در زمينه سم‌شناسي ندارند. بنابراين حق اظهار نظر در اين حيطه علمي حداقل به عنوان يك استاد دانشگاه ندارند. توصيه ميكنم وزارت بهداشت يك بار ديگر نحوه جذب و چگونگي ورود ايشان به دانشگاه را بررسي كند، قطعاً نتايج شگفتآوري به دست خواهند آورد».