اگر گالري‌هاي نقاشي گران‌قيمت و مشهور دنيا را داشته باشيد، قطعاً بارها با آثاري روبه‌رو شده ايد كه شبيه نقاشي يك كودك خردسال بوده اند. اين موضوع را يكي از محققين دانشگاه هنر (فيلادلفيا) در بازديد از موزه هنر مدرن تشريح كرده است. وي به صراحت می گوید كه برخی آثار هنري ميليون دلاري نيز درست مانند نقاشي هاي كودكي 4 ساله هستند.

اما اكثرا والدين و اطرافيان توجه خاصي به آنها از خود نشان نمي دهند!

نگاهي علمي به نقاشي‌هاي كودكانه كه اغلب ناديده گرفته مي‌شوند

دكتر Giamarie Daino روانشناس و متخصص بازي درماني كه مطالعات متعددي در اين زمينه داشته، توضيحات جالبي در خصوص معاني نقاشي هاي كودكانه ارائه داده است: يك كودك خردسال 4 يا 5ساله را در نظر بگيريد. وي در اين سن قادر نيست آنچه را كه احساس و يا تصور مي كند به طور دقیق و کامل بازگو سازد. از طرفي بچه ها در نخستين گام هاي ارتباطي خود با جهان، از نمادگرايي بهره مي برند و به صورت ناخودآگاه در اين مسير قدم بر مي دارند. آنها با استفاده از نمادهايي كه در گوشه و كنار محيط اطراف وجود دارد، عناصر طبيعي را شناساسي مي كنند و عواطف دروني خود را با تكيه بر ابزارهاي هنري همچون نقاشي انتقال مي دهند.

نمادسازي به وسيله كودكان واقعیتی اساسي به شمار مي رود كه توسط انجمن روانشناسي آمريكا نيز به تأييد رسيده است.

دكتر جوزف دي لئويكي از پيشگامان تفسير درماني از نقاشي هاي كودكان، از موضوعي عجيب و غريب صحبت به ميان آورده است: مهم نيست كه يك كودك در كدامين نقطه از اين كره خاكي متولد شده، زندگي كرده و حتي از چه فرهنگي باشد، باز هم اولين نقاشي وي شكلي مشابه دايره (نماد صورت) خواهد بود. چنين انتخابي به اين دليل است كه چهره، مركز احساسات، توجه و ارتباطات براي يك بچه كم سن و سال محسوب مي شود.

با افزايش سن و رسيدن به 4 سالگي، كودك شروع به افزودن اندام ها و تكميل دايره مذكور مي كند كه اصطلاحا در دانش روانشناسي به اين شكل "بچه ‌قورباغه" گفته مي شود. به عقيده دي لئو، كودكان اكثرا در نقاشي هاي خود پيرو سبك هنري اکسپرسیونیسم يا بيان گرايي هستند. آنچه كه يك كودك به روي كاغذ مي آورد، عمدتا "واقعيت دروني" وي است. 

به گفته روانشناسان و با استناد به مطالعه اي كه توسط مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری به چاپ رسيده است، كودكان اغلب در نقاشي هايشان از رنگ هاي روشن مانند آبي، زرد و سبز استفاده مي كنند كه نشانگر حالتي از آرامش عاطفي است. همچنين در بسياري از آثار كودكانه فردي ديده مي شود كه هر بخش بدنش يك رنگ است و با دست هايي گشوده به شما نگاه مي كند. این وضعيت فيزيكي بر احساس صميميت، نزديكي و مهرباني دلالت دارد. براي مثال تصوير زير نمونه كاملي از يك نقاشي كودكانه با عناصر احساسي مختلف و متضاد به شمار مي رود:

هرچند رنگ هاي شاد، دستان باز و خطوط پر رنگ همگي به صورت علائمي مثبت تعريف مي شوند، اما جزئيات ديگري نيز وجود دارد كه چندان مثبت نخواهند بود. به عنوان نمونه طبق يافته هاي دكتر Giamarie Daino، نقطه هاي قرمز روي صورت نقاشي فوق مي توانند حاكي از اضطراب دروني و فقدان استقلال باشند.

شايد در نگاه اول نمونه فوق را يك نقاشي زيبا و با حال و هواي كودكانه در نظر بگيريد اما دكتر Daino تفسير خود از آن را بدين ترتيب تكميل مي كند: من معتقدم كه اين نقاشي بيشتر نشانگر كودكي با شرايط روحي ناپايدار است كه در مورد توانايي هاي خود اطمينان خاطر ندارد و گاه گرفتار واكنش هاي اضطرابي مي شود. 

جالب تر از همه آن كه پس از صحبت با خانواده كودكي كه اين نقاشي را كشيده بود، صحت پريشاني هاي روحي اخير وي به تاييد رسيد. آنها اشاره كردند كه فرزندشان مدتي است دچار اضطراب مزمن شده است. گفتني است كه طبق گفته هاي اين كودك 4 ساله، نقاشي مربوط به مادر وي بوده است. نکته دیگری که از نظر دانش روانشناسی در این نقاشی به چشم می خورد، عدم تمایز اجزای چهره از یکدیگر است. این مسئله می تواند نشان دهنده اتصال قوی هویت کودک با مادر و عدم آمادگی وی برای توسعه هویت فردی مستقل خود باشد.

پدر کودک خالق اثر فوق در گفت‌وگو با دكتر Daino می گوید: من و مادر وی هر دو عادت کرده ایم که حین مشاجرات معمول زندگی زناشویی خود فریاد بزنیم. احساس می کنم که طبق گفته شما، انتخاب رنگ قرمز برای اجزای صورت توسط فرزندمان نیز به همین دلیل باشد. گویا او قصد داشته از این طریق عصبانیت خود را از وضعیت کنونی ابراز کند. کودک به گونه ای با نماد سازی خشم و ناخوشی از مادرش را ابراز کرده و از طرفی او را همانگونه که هست دوست دارد.

البته محققین دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس معروف به یو سی ال ای بر اساس یافته های خود به این نتیجه رسیده اند که یک نقاشی به تنهایی نمی تواند در قالب ابزار تشخیصی دقیقی وارد عمل شود و ممکن است فقط مربوط به احوالات درونی کودک در همان لحظه باشد. هرچند نقاشی های کودکانه با بینشی منحصر به فرد همراه هستند، اما بدون ارزیابی های رفتاری چیزی بیشتر از یک معما نخواهند بود.

حال چه زمانی باید نگران فرزند خود با توجه به نقاشی های وی باشیم؟ پاسخ این است: اگر تغییرات ناگهانی در رفتار و یا افت عملکرد وی در محیط مدرسه مشاهده شود.

کلام آخر

مشغله های زندگی امروزی، چالش های فرزند پروری، خستگی های ممتد و روزمرگی ها همگی از جمله عواملی هستند که باعث می شوند از نقاشی های رنگارنگ فرزندانمان روی دیوار، یخچال و یا میز کار خود به سادگی عبور کنیم. این در حالی است که هر خطی روی کاغذ حاوی معانی مهم و اغلب پیچیده ای خواهد بود که می تواند در کنار سایر عوامل رفتاری، نشانگر پیامی ویژه و یا حتی آزردگی های روحی- روانی کودک باشد. اکنون زمان آن رسیده است که از دریچه ای دیگر به این آثار هنری کودکانه نگاه شود و با یاری جستن از منابع علمی تایید کننده معانی نقاشی های کودکان، در صورت لزوم به فرزندان خود کمک کنیم. 

نصب نقاشی های کودکان در خانه، می تواند به آنها احساس ارزشمندی بدهد. این کار ساده و تقریباً بی هزینه را انجام دهید.