این روز‌ها جوانان زیادی اعم از زن و مرد به پرورش عضلات و ماهیچه‌های بدن خود علاقه‌مند شده‌اند و بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه، مکمل‌های غذایی را مصرف می‌کنند. استفاده جوانان از دارو‌های نیروزای غیرمجاز هم بسیار شایع است، تا جایی که به قول بیشتر ورزشکاران حرفه‌ای و کارشناسان، مصرف نکردن مواد نیروزا در ورزش پرورش اندام به خصوص در رده حرفه‌ای ناممکن است.

 کارشناسان معتقدند مصرف مواد نیروزا آن هم به صورت مجاز باید فقط برای رده حرفه‌ای استفاده شود. اما  به دلیل تأثیر بسیار سریع دارو‌ها و مکمل‌های غیرمجاز که متأسفانه اثر آن‌ها بسیار کوتاه مدت نیز است، ورزشکاران به استفاده از این مواد سوق پیدا می‌کنند و دچار عوارض بسیاری از جمله افسردگی، پرخاشگری، ناتوانی جنسی، سکته، خونریزی داخلی، تشنج، پوکی استخوان، لرزش دست و پا، کابوس، خودکشی و قتل می‌شوند.

سیدعلی فاطمی متخصص داروشناسی نایب رئیس انجمن داروسازان ایران درباره مکمل‌های نیروزا اظهار کرد: مکمل‌هایی که توسط ورزشکاران مورد استفاده قرار می‌گیرد را می‌توان به دو گروه  مکمل‌های غذایی و مکمل‌های نیروزا قرار داد.

او گفت: مکمل‌هایی غذایی، حاوی مواد معدنی، ویتامین‌ها و سایر مواد مورد نیاز بدن به مقداری هستند که برای بدن ضروری است، لذا مصرف آن‌ها جلوی کمبود این مواد و افت عملکرد بدن ورزشکار را می‌گیرد. اما مکمل‌های ورزشی معمولاً حاوی مواد غذایی بیش از مقدار مورد نیاز بدن بوده (مانند کربوهیدراتها) یا حاوی موادی هستند که جزء مواد ضروری نیستند، اما توان لازم برای انجام ورزش‌های سرعتی یا استقامتی را افزایش می‌دهند (مانند کراتین یا کافئین).

فاطمی بیان کرد: همه مکمل‌های ورزشی موجود در بازار جزء مکمل مفید و مجاز نیستند. بسیاری از آن‌ها با وجود اینکه توان بدن را افزایش می‌دهند، اما ضرر‌های زیادی را هم به مصرف کننده تحمیل می‌کنند. این مواد نیروزا همان دارو‌های دو‌پینگ هستند که استروئید‌های آنابولیزان (داروهای: اکساندرولون، اکسی متالون و ناندرولون) از مهم‌ترین آن‌ها قلمداد می‌شوند.

او افزود: این دارو‌ها هم خانواده هورمون جنسی مردانه با تستوسترون هستند که باعث افزایش رشد، افزایش گلبول‌های قرمز و جلوگیری از تحلیل استخوان می‌شوند. مصرف این دارو‌ها به عنوان نیروزا توسط آقایان می‌تواند باعث بروز عوارضی همچون جوش صورت، وقفه تنفسی در خواب، بزرگی پستان‌ها، کوچک شدن بیضه‌ها و فقدان اسپرم در منی شود. این دارو‌ها می‌توانند باعث بزرگ شدن پروستات و مشکل دفع ادرار در مردان نیز شوند.

فاطمی بیان کرد: بیشترین نگرانی در رابطه با عوارض جانبی هورمون‌های مردانه، برای کودکان قبل از سن بلوغ و همین طور برای خانم‌ها مطرح است. رشد موی زاید در صورت و بدن، جوش صورت، قطع عادت ماهانه، بزرگ شدن کلیتوریس، کلفت شدن صدا و افزایش احتمال ابتلا به تصلب شرائین از عوارض جانبی با اهمیت این دارو‌ها برای خانم‌ها محسوب می‌شود.

او تصریح کرد: به همین دلیل بهتر است تا مکمل‌های غذایی ورزشی با مشورت متخصصین تغذیه انتخاب و فقط از داروخانه‌ها تهیه شود تا از مناسب بودن آن‌ها برای مصرف کننده و همین طور عدم آلودگی به مواد غیرمجاز مطمئن شویم.

سهیل روشن ضمیری دستیار تخصصی داروسازی بالینی (فارماکوتراپی) درباره اثر نداشتن مکمل‌های  نیروزا، اظهار کرد:  امروزه در ایران و سایر کشور‌های دنیا، مکمل‌های ورزشی بسیار محبوب هستند و پیش‌بینی می‌شود به زودی حجم بازار آن‌ها از ۱۶ میلیارد دلار عبور کند(برای مقایسه لازم است آن را با فروش ۱۰-۱۲ میلیارد دلاری نفت ایران مقایسه کنید). این بازار مالی عظیم باعث ایجاد یک پروپاگاندای رسانه‌ای به منظور فروش و مارکتینگ بیشتر این محصولات می‌شود که بسیاری از اوقات ممکن است اطلاعات صحیحی به مصرف کننده ارائه ندهد.

او افزود: سازمان غذاوداروی آمریکا مصرف مکمل‌های ورزشی را تأیید نکرده است و ادعای مربوط به بهبود عملکرد جسمانی توسط این مکمل‌ها را تصدیق نمی‌کند. در بسیاری از موارد در مورد این محصولات جعل برند (ناهمخوانی مواد موجود در فرآورده با لیبل دارو) وجود دارد. در سال ۲۰۰۲، وجود مواد دوپینگ بدون برچسب، از جمله مواد محرک و استروئید‌های آنابولیک در ۱۹ ٪ مکمل‌های ویتامینه و کراتینی که توسط ورزشکاران المپیکی به صورت داوطلبانه برای آزمایش ارائه شده بود، گزارش شد. درصد جعل برند در مکمل‌های بازار سیاه که توسط مقامات نروژی مصادره شده و توسط آزمایشگاه کنترل دوپینگ نروژی بررسی شده است، حتی بیشتر از این مقدار نیز است؛ به طوری که از ۲۹۶ محصول مصادره شده، ۸۰ ٪ حاوی مواد ممنوعه‌ای مانند استروئید‌های آنابولیک آندروژنی، گلوکوکورتیکوئیدها، آنتی‌استروژن‌ها، کانابینوئید‌ها و مواد دیگر بوده است.

روشن ضمیری بیان کرد: فرآورده‌هایی که به صورت استاندارد مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از کربوهیدرات‌ها، پروتئین و کراتین. کربوهیدرات‌ها هدف اصلی  تأمین سوخت بدن در مواقع ضروری است. منابع معتبر، مصرف یک وعده غذایی بعد از ورزش را به عنوان یک روش مناسب بازیابی گلیکوژن در تمرین‌های بیش از ۹۰ دقیقه و در ورزشکاران حرفه‌ای توصیه می‌کند و در نتیجه، محصولات ورزشی حاوی کربوهیدرات برای ورزشکاران تفریحی یا افراد بی‌تحرک که در فعالیت‌های ورزشی طولانی‌مدت شرکت نمی‌کنند، ضروری نیست.

او افزود: ورزشکاران می‌توانند برای حفظ و افزایش حجم عضلات، از فرآورده‌های پروتئینی استفاده کنند. منابع معتبر مصرف ۱.۲ تا ۲.۰ گرم/ کیلوگرم/ روز پروتئین را برای بزرگسالانی که تمرین‌های استقامتی انجام می‌دهند یا سعی در افزایش توده بدنی خود دارند، توصیه می‌کند. داده‌های موجود نشان می‌دهد که مصرف بیشتر از این مقدار به افزایش توده عضلانی یا قدرت عضله کمکی نمی‌کند.

روشن ضمیری بیان کرد: دریافت مکمل کافئین در بعضی تمرین‌های مقاومتی بی‌هوازی (وزنه‌برداری) موثر است. دریافت کافئین قبل از تمرین به مقدار ۲ میلی‌گرم/ کیلوگرم مدت زمان ورزش استقامتی را افزایش می‌دهد، اما بر جذب اکسیژن اندازه‌گیری‌شده بی‌تاثیر است. کراتین پرمصرف‌ترین ماده ارگوژنیک در بین ورزشکاران است و باعث افزایش حجم عضلانی می‌شود. شایسته است ورزشکاران کراتین را از منابع طبیعی مانند مواد غذایی دریافت کنند، ولی در صورتی که ورزشکار بر مصرف کراتین تاکید داشت، باید دقت شود که کراتین فقط در طول دوره مسابقاتی مصرف گردد و هیچ دلیلی برای ادامه دریافت پس از مسابقات وجود ندارد.

او گفت: همچنین باید به ورزشکار لزوم دریافت مایعات بیشتر در صورت دریافت مکمل کراتین یادآوری شود.  فرآورده‌هایی وجود دارند که علیرغم مارکتینگ گسترده اثر چندانی روی بهبود عملکرد ورزشی ندارند و حتی ممکن است مصرف برخی از این محصولات خطرناک باشد.  این فرآورده‌ها عبارتند از آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند ویتامین ب کمپلکس، ویتامین C و ویتامین E)، آرژینین، آمینواسید شاخه‌دار (BCAAs)، کارنیتین، اسید لینولئیک کانژوگه (CLA) و جینسنگ.

روشن ضمیری تصریح کرد: در پایان لازم به ذکر است تمامی ورزشکارانی که قصد استفاده از فرآورده‌های ورزشی دارند حتماً قبل از خرید با داروساز مشورت و از سود و زیان هر محصول آگاهی کامل را کسب کنند. خرید از مراکز غیرقانونی و استفاده از آن‌ها می‌تواند صدمات جبران ناپذیری بر ورزشکار وارد کند.