دو موضوع خبرساز افزایش یک ساعت به ساعات کار مدارس و حذف مبحث انتگرال از ریاضی دوره‌ی متوسطه، در چند روز گذشته وزارت آموزش و پرورش خبرساز شد.
پاییز و زمستان امسال آلودگی هوا تا می‌توانست جولان داد و دمار از روزگار خیلی‌ها درآورد. به‌خصوص در کلان‌شهرها و البته پایتخت که سال‌های سال است ید طولایی در این ماجرا دارد. خیلی‌ها روزهای متمادی از کار و زندگی افتادند و خانه‌نشین شدند. به‌ویژه کسانی که درگیر مشکلات قلبی و تنفسی بودند و البته خانواده‌هایی که بچه‌های کوچک داشتند. اما این وسط آنچه به مزاج دانشآموزها خوش آمد، تعطیلی مدارس بود. تعطیلی‌هایی که از ماه دوم پاییز شروع شد و تا همین چند وقت پیش هم ادامه داشت. مهرماه امسال، تنها ماه نیمه‌ی دوم سال بود که مدارس پایتخت تعطیل نشد، اما در آبان ماه ماجرا تغییر کرد و به دلیل وضعیت خطرناک آلاینده‌ها فقط در آذر حدود یک هفته مدارس تهران تعطیل شد. بماند که با تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها، گرچه چاره‌ای نبود، خیلی از خانواده‌ها به دردسر افتادند و به دلیل شاغل بودن مادر و پدر نظم معمول زندگی آنها به هم ریخت. چون ادارات از این تعطیلی‌های بی‌رویه بی‌نصیب ماندند و هر خانواده به‌تنهایی به فکر راه‌حلی برآمد. خیلی از مادر و پدرها از مرخصی‌های معمولشان استفاده کردند و ماجرا به نوعی حل شد.
اما مسئله‌ای که باقی ماند عقب افتادن دروس مدارس بود که منجر به افت تحصیلی برخی از دانش‌آموزان شد. برخی خانواده‌ها گفتند که با همین چند روز تعطیلی، بچه‌ها درس و مشق را فراموش کرده و دروسی که تازه یاد گرفته بودند را فراموش کردند. به ویژه در پایه‌های ابتدایی که دانش‌آموزان تازه با خواندن و نوشتن آشنا می‌شوند. هشداری که بسیاری از کارشناسان آموزشی و معلمان هم در مورد آن صحبت کرده بودند.
دستوری که ابلاغ شده
حالا با گذشت حدود ۵ ماه از ابتدای سال تحصیلی، وزیر آموزش و پرورش خبر داده که برای جبران این تعطیلی‌ها قرار است یک ساعت به طول ساعات روز مدارس اضافه شود. حاجی میرزایی در حاشیه جلسه چهارشنبه، ۱۶ بهمن هیات دولت درباره جبران تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا و سرما و برف گفت: «ما آیین‌نامه‌ای در این زمینه در مدارس داریم که اختیاراتی را به شورای هر مدرسه داده است. این شورا متشکل از مدیر و نماینده دبیران و اولیا است. به استناد این آیین‌نامه اجرایی، به همه مدارس ابلاغ کرده‌ایم که برای جبران تعطیلی مدارس، یک ساعت به طول ساعات روز اضافه یا از پنج‌شنبه‌ها استفاده شود. این اختیار به همه مدارس داده شده است و معاونین آموزش ابتدایی و متوسطه و مدیران استانی بر اجرای آن نظارت خواهند داشت».
مبنای این تغییرات، شایستگی‌ها و رویکردهای حاکم بر برنامه‌های درسی است. لذا با اینکه یکی از معیارهای تعیین محتوای کتاب‌های درسی متناسب بودن آن با اهداف رشته‌های دانشگاهی است، اما این تنها معیار موجود نیست و طبیعتا اهداف مدنظر برنامه درسی مدرسه‌ای بر اهداف آموزش عالی اولویت دارد. مفهوم انتگرال به طور کامل در سرفصل‌های آموزش عالی قرار دارد
کارشناسان چه می‌گویند؟
البته این مسئله تا حدودی با انتقادات برخی کارشناسان و معلمان همراه بوده است. علیرضا رحیمی، متخصص تعلیم و تربیت در اینباره به «سازندگی» می‌گوید: «به نظر من اگر این مسئله را به عهده‌ی مدارس بگذارند و اجبار و همگانی بودن آن را بردارند بهتر است. چون اصولا هر کاری که به صورت جمعی و همگانی انجام می‌شود، چندان مطلوب نیست. دانش‌آموزان بعضی از مدارس به دلیل تعطیلی‌هایی که در این مدت اتفاق افتاد، از درس عقب افتاده‌اند و بعضی‌های دیگر نه. در واقع بعضی از مدارس تاکنون خودشان توانسته‌اند با راهکارهایی این عقب‌ماندگی را جبران کنند، مثلا زمان‌هایشان را تنظیم کرده‌اند، ساعت‌های جبرانی برای دانش‌آموزان درنظر گرفته‌اند، به ساعات بعدازظهرشان اضافه کرده یا در روز پنج‌شنبه کلاس برگزار کرده و به هرحال این عقب‌ماندگی را جبران کرده‌اند. در عین حال بعضی‌های دیگر نتوانسته‌اند. این که به یکباره برای همه یک حکم کلی داده شود، فکر نمی‌کنیم به آن نتیجه‌ی مطلوبی که مد نظر است دست پیدا کنیم».
او منتقد اجباری بودن این طرح است: «وقتی اجبار شود، ممکن است بعضی از معلم‌ها هم ابراز ناراحتی و نارضایتی کنند. به هر حال معلم می‌گوید من یک روز خالی داشتم و آن را به بچه‌ها اختصاص دادم. اما وقتی موضوع وزارتی می‌شود و از بالا به مدارس ابلاغ می‌شود، برای بعضی‌ها ناخوشایند است. همانطور که گفتم خیلی از مدارس تاکنون این عقب‌ماندگی را جبران کرده‌اند؛ به ویژه مدارس غیرانتفاعی. چون در قبال والدین دانش‌آموزان پاسخگو هستند. در مدارس دولتی هم ممکن است مشکلات دیگری به وجود بیاید. مثلا ساختارشان به هم بریزد چون بعضی از آنها دو شیفته هستند. به هر حال بهتر بود این موضوع به عهده‌ی مدیران مدارس گذاشته می‌شد، حتی مدیران منطقه. خیلی حالت خوشی ندارد که از بالا ابلاغ می‌شود. بهترین کاری هم که می‌شود کرد این است که تابستان‌ها کلاس بگذارند و زمستان مدارس را تعطیل کنند تا اصلا این بی‌نظمی‌ها اتفاق نیفتد».
حذف انتگرال
علاوه بر این موضوع، این روزها ماجرای دیگری هم آموزش و پرورش را در تیررس انتقاد قرار داده است. ماجرایی که به حذف مبحث «انتگرال» از کتاب ریاضی پایه‌ی دوازدهم مربوط می‌شود. ماجرایی که نگرانی بسیاری از اساتید دانشگاه را به همراه دارد. برای همین بود که ۲۴ دی ماه، انجمن ریاضی ایران نامه‌ای به رئیس شورای برنامه‌ریزی درسی ریاضی نوشت و درخواست کرد دلایل حذف این مباحث را اعلام کند. شورا به این نامه پاسخ داد و متن پاسخ در اختیار خبرگزاری ایسنا قرار گرفت. محمدرضا سید صالحی، سرپرست حوزه تربیت و یادگیری ریاضی در بخشی از پاسخ به این نامه نوشته بود: «مبنای این تغییرات، شایستگی‌ها و رویکردهای حاکم بر برنامه‌های درسی است. لذا با اینکه یکی از معیارهای تعیین محتوای کتاب‌های درسی متناسب بودن آن با اهداف رشته‌های دانشگاهی است، اما این تنها معیار موجود نیست و طبیعتا اهداف مدنظر برنامه درسی مدرسه‌ای بر اهداف آموزش عالی اولویت دارد. مفهوم انتگرال به طور کامل در سرفصل‌های آموزش عالی قرار دارد».
یک فاجعه؟
این درحالی است که بسیاری از استادان دانشگاه از این اقدام با عنوان یک «فاجعه» یاد می‌کنند. رحیم زارع نهندی، استاد تمام دانشکده ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر دانشگاه تهران درباره چالش‌هایی که حذف انتگرال ایجاد می‌کند، به ایسنا می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین کشفیات ریاضی کشف مشتق و انتگرال توسط نیوتن و لایب‌نیتس است. نیوتن از بزرگترین دانشمندان جهان است وقتی کشفیات ایشان را از بچه‌ها می‌گیرید، درواقع بچه‌ها را از بزرگترین انگیزه تحصیل ریاضی محروم کرده‌اید. مفهوم انتگرال مفهومی بسیار ملموس و یکی از زیباترین کاربردهای ریاضی برای محاسبه حجم، سطح و بسیاری از کاربردهای دیگر است که دانش‌آموزان در دوران دبیرستان می‌توانند یاد بگیرند و در دانشگاه آن را تکمیل کنند. به نظر من حذف انتگرال یک فاجعه است».در قبال این نگرانی، چند روز پیش حجت الاسلام علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی آب پاکی را ریخت روی دست منتقدان و در نشست خبری خود گفت: «بچه‌ها باید در دانشگاه انتگرال بخوانند نه در مدرسه؛ بعضا انتقادها به ما این است چرا دانش‌آموزان باید همه‌چیز را در مدرسه بخوانند؟ آنها باید برای زندگی آماده شوند و بتوانند گلیم خودشان را از آب بیرون بکشند.
حذف برخی مباحث از کتاب ریاضی درست بوده و چه بسا نیاز به حذفیات بیشتری داشته باشیم. باید از دانش آموزان پرسید که آیا به همه آموزش‌ها نیاز دارند یا خیر؟».علیرضا رحیمی، کارشناس آموزش و پرورش نیز دراین‌باره به «سازندگی» می‌گوید: «تصمیم‌های اینچنینی باید به عهده‌ی متخصصان این حوزه باشد. ریاضی یک تخصص است و باید هرکه در این حوزه متخصص است نظر دهد. اصولا حذف یا اضافه کردن یک مبحث به کتب درسی باید به عهده‌ی گروه متخصص در سازمان پژوهش باشد. این گروه دور هم جمع می‌شوند و به تصمیم می‌رسند. البته باید به نکاتی توجه داشت. اینکه مبحثی درکتاب جابه‌جا شود چندان مهم نیست، اما اگر توالی مفاهیم در برنامه‌ریزی درسی به هم بریزد محل اشکال است. مثلا وقتی مشتق را درس بدهیم، بعدش می‌توانیم دیفرانسیل را درس بدهیم و بعد از آن نوبت انتگرال است. بنابراین کارشناسان متخصص باید در اینباره تصمیم بگیرند. تصمیم‌های یکباره کارساز نیست و تنها بحران‌آفرینی می‌کند. چرا‌که اگر جلوی تصمیمات یک شبه را نگیریم، فردا می‌تواند هر اتفاق دیگری هم بیفتد و مباحث دیگری هم از کتب درسی حذف شود. آن وقت این حذفیات دستوری و بی‌معنی می‌شود. مگر اینکه گروه مربوطه و متخصصان مورد نظر چنین تصمیماتی اتخاذ کنند».
این رشته سر دراز دارد
البته ماجرای حذف برخی مباحث از کتب درسی از چند ماه پیش شروع شد. از آبان ۹۸ که برخی آثار غول‌های ادبیات ایران از کتب درسی حذف شد. غزل «در این سرای بی‌کسی» از هوشنگ ابتهاج، غزل «جوانی» از رهی معیری، شعر «به کجا چنین شتابان» از شفیعی کدکنی و «باغ بی‌برگی» سروده مهدی اخوان ثالث که از کتاب درسی مقطع دوم متوسطه حذف شدند؛ به علاوه‌ی یک نوشته از غلامحسین ساعدی و داستانی از بزرگ علوی. همان موقع که این ماجرا انتقادات زیادی را به وجود آورد، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی اعلام کرد که این حذفیات در راستای برنامه درسی ملی انجام شده و در اطلاعیه‌ای اعلام کرد «کتاب‌های درسی فارسی دوره دوم متوسطه از سال ۱۳۹۵ همسو با برنامه درسی ملی، نو نگاشت بوده و در سه سال گذشته متنی از این کتب حذف نشده است».
ضمن اینکه خبرگزاری تسنیم هم نوشت: «نکته مغفولی که در ماجرای اخیر وجود دارد، اطلاع‌رسانی ناقصی است که در‌مورد تغییرات کتاب‌های درسی فارسی صورت گرفت؛ متن حذف‌شده از هر شاعر و ادیبی معرفی شد، اما اینکه متن جایگزینی از همان شاعر و ادیب به کتاب‌های درسی فارسی راه پیدا کرده یا نه، ناگفته ماند. در حالی که با یک جست‌وجوی ساده در پایگاه کتاب‌های درسی (chap.sch.ir) می‌شد دید که فی‌المثل اگر شعر «مادر» ایرج میرزا دیگر در کتاب‌های درسی نیست، حالا از ایرج دو شعر «وطن‌دوستی» در فارسی ششم (صفحه ۵۶) و بخش‌هایی از «نصیحت به فرزند» در فارسی هشتم (ص ۴۹) به کتاب‌های درسی راه پیدا کرده».