به گزارش مشرق، چند روزی بیشتر به انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی باقی‌ نمانده است و به این ترتیب مجلس دهم به ماه‌های پایانی خود نزدیک می‌شود؛ مجلسی که 8 خردادماه 95 کار خود را با حضور 288 نماینده آغاز کرد و حالا بیش از 44 ماه از عمر آن می‌گذرد.

در این گزارش تلاش شده تا کارنامه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در دوره دهم بررسی شود.

بیشتر بخوانید:

«تبانی» نمایندگان مجلس دهم در استیضاح وزرا

قصور مجلس در حل نابسامانی مسکن و خودرو

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی یکی از کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی است که از چهار کمیته «حقوق بشر»، «سیاست خارجی»، «امنیت داخلی» و «دفاع» که به بررسی مسائل مربوط به حوزه اختیارات این کمیسیون (وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت) می‌پردازند، تشکیل شده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، اطلاعات اعضای این کمیسیون به همراه سمت، سوابق و تحصیلات در دهمین دوره مجلس شورای اسلامی به شرح ذیل است:

لازم به ذکر است جدول فوق مربوط به سال سوم مجلس دهم است که حشمت‌الله فلاحت پیشه نماینده مردم اسلام آباد غرب ریاست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی را برعهده داشت. 

ریاست کمیسیون امنیت ملی در سال‌های اول و دوم مجلس دهم بر عهده علاالدین بروجردی نماینده بروجرد و در حال حاضر نیز برعهده مجتبی ذوالنوری نماینده مردم قم است.

وضعیت طرح‌ها و لوایح در کمیسیون امنیت ملی در مجلس دهم

در دوره دهم مجلس، در مجموع 31 طرح و لایحه (12 لایحه و 19 طرح) به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی ارجاع داده شده است که از نظر تعداد طرح‌ها و لوایح ارجاعی، کمیسیونی کم کار به حساب می‌آید. از این تعداد لوایح و طرح‌ها، تعداد 9 مورد به قانون تبدیل شده‌اند، 13 مورد در حال بررسی در کمیسیون است، 3 مورد بایگانی شده‌اند، 4 مورد آماده طرح در صحن مجلس هستند، 1 مورد توسط شورای نگهبان رد شده است و هنوز مجلس شورای اسلامی اقدامی انجام نداده است و 1 مورد هم به مجمع تشخیص مصلحت ارجاع داده شده است.

ابزار نظارتی: سوال

سوال و تحقیق و تفحص از ابزارهای مهم نظارتی هستند که نمایندگان مجلس آن را در اختیار دارند. در ادامه نگاهی داریم به وضعیت استفاده از این دو ابزار نظارتی مهم توسط نمایندگان عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در سال‌های دوم و سوم دهمین دوره مجلس شورای اسلامی (گزارش این دو سال توسط معاونت نظارت مجلس منتشر شده است).

با توجه به گزارش منتشر شده توسط معاونت نظارت مجلس، 14 مورد سوال توسط کمیسیون امنیت ملی مجلس در سال سوم از برخی وزرا پرسیده شده است که در نهایت نمایندگان سوال کننده با توضیحات وزیر قانع شدند. این درحالی است که در اجلاسیه دوم، 4 سوال از وزیر توسط کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مطرح شد که در دو مورد این سوال از طرف مجلس وارد تشخیص داده نشد و در دو مورد با توضیحات وزیر مربوطه، سوال کنندگان قانع شدند.

سوالات بررسی شده در صحن علنی مجلس توسط کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی طی اجلاسیه سوم دوره دهم مجلس

وضعیت بررسی سوالات ارجاعی به کمیسیون های تخصصی در اجلاسیه سوم

ابزار نظارتی: تحقیق و تفحص

در اجلاسیه سوم مجلس دهم 71 تقاضای تحقیق و تفحص به هیئت رئیسه تقدیم شده است که از این تعداد، 1 مورد مربوط به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بوده است؛ این مورد تحت عنوان «سفرهای خارجی نمایندگان و کارکنان اداری مجلس در دوره نهم و دهم مجلس شورای اسلامی» در تاریخ 28 فروردین 97 وصول تقاضا انجام شده و در تاریخ 6 اسفند 97 به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی برای بررسی ضرورت آن ارجاع شده است و نزد کمیسیون است.

دیپلماسی پارلمانی یکی از ابزارهای مهم سیاست خارجی است که دولت‌ها و کشورهای مختلف سعی در استفاده حداکثری از این ابزار دارند. دیپلماسی پارلمانی مخصوصا در ایام تحریم و بسته شدن مسیرهای مرسوم دیپلماتیک بسیار راهگشا خواهد بود. اما متاسفانه در برخی از اوقات سفرهای خارجی نمایندگان جنبه تفریحی به خود گرفته و عایدی خاصی را نصیب کشور نمی‌کند.

به نظر می‌رسد این موضوع آنقدر شایع است که برخی از نمایندگان تقاضای تحقیق و تفحص از آن را در مجلس شورای اسلامی مطرح کرده‌اند اما متاسفانه، هیات رئیسه مجلس در اقدامی غیرقانونی ارجاع این طرح به کمیسیون مربوطه را با ده ماه تاخیر انجام داد و کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز ماه‌هاست که برخلاف قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی از اظهارنظر در مورد این تقاضای امتناع می‌کند.

امری که حتی مورد توجه مقام معظم رهبری نیز بوده است. ایشان در دیداری که در تاریخ 20 خرداد ماه سال 1397 با نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی داشته‌اند به این موضوع اشاره کرده و فرمودند: «یک مسئله هم مسئله‌ی سفرهای خارجی است. سفرهای خارجی را هم هرچه ممکن است، دوستان و برادران و خواهران عزیز رعایت بکنند که واقعاً رفتن به سفرهای خارجی در حدّ ضرورت، در حدّ نیاز [باشد]؛ به‌صورت دست‌ودل‌بازی در این زمینه نباید حرکت کرد.»

فعالیت‌های نظارتی کمیسیون‌های تخصصی (اجلاسیه سوم)

الف) گزارش‌های موضوع ماده 45 آیین نامه داخلی مجلس

 در اجلاسیه سوم دوره دهم در ارتباط با موضوع تبصره 1 ماده 45 آیین‌نامه داخلی مجلس (تهیه گزارش در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات و یا سوء مدیریت) در مجموع 22 اقدام در کمیسیون‌های تخصصی انجام شده است که از این تعداد یک مورد به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با موضوع بررسی حادثه تروریستی اهواز در مراسم رژه نیروهای مسلح تعلق دارد.

هم‌چنین در مجموع 444 اقدام با موضوع بند 6 ماده 45 آیین نامه داخلی مجلس (کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاه‌های ذی‌ربط) در کمیسیون‌های تخصصی انجام گرفته است که 18 مورد آن به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تعلق دارد. در نهایت در مجموع 40 اقدام با موضوع بند 7 ماده 45 آیین نامه داخلی مجلس (تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرایی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه) در کمیسیون‌های تخصصی انجام گرفته است که 8 مورد آن مربوط به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بوده است.

ب) گزارش‌های موضوع ماده 234 قانون آیین نامه داخلی مجلس

در اجلاسیه سوم دوره دهم کمیسیون‌های مجلس در بهره‌گیری از ابزار نظارتی ماده 234 آیین نامه داخلی مجلس (تهیه گزارش در موارد عدم رعایت شئونات و نقض یا استنکاف از اجرای قانون و یا اجرای ناقص قانون) در مجموع 34 اقدام در کمیسیون‌های تخصصی انجام شده و بر این اساس سهم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تنها یک مورد با موضوع «اظهارات وزیر خارجه در خصوص پولشویی» بوده است.

سفرها و بازدیدهای کمیسیون‌های تخصصی و ویژه (اجلاسیه سوم)

براساس اطلاعات اخذ شده از کمیسیون‌های تخصصی و ویژه مجلس در اجلاسیه سوم دوره دهم در مجموع 124 سفر و بازدید برای نظارت بر اجرای قوانین و پیگیری امور از طریق مشاهدات میدانی صورت پذیرفته است که کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و هم‌چنین کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست هرکدام با 22 مورد، بیش‌ترین سفر را در اجلاسیه سوم دوره دهم انجام داده‌اند. هم‌چنین در اجلاسیه دوم نیز از 113 سفر صورت گرفته، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با  15 سفر بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است.

تعداد جلسات (اجلاسیه دوم)

از نظر تعداد جلسات برگزار شده در کمیسیون‌های تخصصی مجلس در اجلاسیه دوم، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با 80 مورد در رتبه سوم قرار دارد.

جمع‌بندی

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این 4 سال از 31 طرح و لایحه ارجاعی، توانسته فقط 9 مورد از آن‌ها را به قانون تبدیل کند که یک مورد آن مربوط به سال 1398 است. هم‌چنین می‌توان به کلام رهبری اشاره کرد که فرمودند: آمریکا چند ده طرح و قانون علیه ما تصویب کرده است اما مجلس ما در مقابل چه‌کار کرده‌ است؟

دور از ذهن نیست که بگوییم این گلایه در درجه اول متوجه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است که مسئول مستقیم این حوزه در مجلس است.