سرویس سیاست مشرق - در روزهای گذشته، پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام، به ریاست «هلگا اشمید» - به نمایندگی از اتحادیه اروپا- و با حضور نمایندگان انگلیس، فرانسه، آلمان، چین، روسیه و ایران در شهر وین اتریش برگزار شد. ریاست هیات ایرانی در این نشست بر عهده «عباس عراقچی» بود.
این نشست در شرایطی برگزار شد که حدود ۲۲ ماه از خروج آمریکا از برجام و همچنین حدود ۵۶ ماه از امضای برجام و همچنین حدود ۵۰ ماه از آغاز اجرای تعهدات برجامی ۱+۵ سپری شده است.
پیش از این آژانس انرژی اتمی در ۱۵ گزارش متوالی تاکید کرده بود که ایران به تمامی تعهدات خود پایبند بوده است. دولت آقای روحانی پس از سپری شدن ۱۲ ماه از خروج آمریکا از برجام و بی عملی اروپا در این مدت، تعهدات برجامی خود را در ۵ مرحله کاهش داد.
حالا کمیسیون مشترک برجام پس از پایان پانزدهمین نشست- در ۷ اسفند ۹۸- در بیانیه ای «نگرانی جدی خود»! از گام های کاهش تعهدات برجامی ایران را اعلام کرده است. همچنین اعضای این کمیسیون تصدیق کردند که وضع مجدد تحریم‌های آمریکا، مانع بهره‌مندی کامل ایران از منافع ناشی از رفع تحریم‌ها شده است.
علاوه بر این، در این نشست «از تحولات مثبت اخیر در خصوص پردازش اولین تراکنش از طریق اینستکس، اضافه شدن چهار دولت اروپایی به عنوان سهامداران جدید و افق افزایش بیشتر سهامداران» استقبال شد.
خروجی این نشست، بیش از پیش ثابت کرد که استمرار برجام، جز خسارت، هیچ نتیجه دیگری برای مردم ایران در بر نخواهد داشت. اینکه ایران علیرغم اجرای تمامی تعهدات همچنان محکوم می شود؛ و اینکه اعضای کمیسیون مشترک درباره عهدشکنی آمریکا و اعمال تحریم علیه ایران صرفا به ابراز تأسف بسنده می کنند؛ و اینکه اروپا در اقدامی توهین آمیز، تعهدات ۱۱ بندی خود از جمله خرید نفت از ایران و برقراری روابط بانکی را به راه اندازی کانال بی خاصیت اینستکس تنزل می دهد.
** تازه به تعادل رسیدیم!
علاوه بر خروجی تأسف برانگیز این نشست، اظهارات عراقچی پس از برگزاری کمیسیون مشترک برجام نیز بسیار قابل تأمل است.
«عباس عراقچی» در پایان پانزدهمین نشست کمیسیون برجام در جمع خبرنگاران گفت: «در این جلسه ایده‌های جدی‌تر و متمرکزتری که از سوی کشورهای اروپایی برای تقویت سازوکار اینستکس ارائه شد. اینستکس تقریبا به مراحل عملیاتی رسیده است و اینکه چگونه می‌توان آن را تقویت کرد، مورد بحث قرار گرفت»!
عراقچی در ادامه گفت: «انتظارات ما از برجام محدود به این موارد نیست و انتظارات گسترده‌ای طبق خود برجام است. به دلیل برآورده نشدن آن انتظارات، ایران تعهداتش در برجام را در پنج قدم کاهش داد و تعهدات جدی خود در حوزه غنی سازی و هسته‌ای را کاهش داده، ولی اعلام کردیم که حاضریم تعهدات خود را از سر بگیریم، به شرط اینکه انتظارات ما از برجام محقق شود».
وی در ادامه تصریح کرد: «به نوعی برجام از نوعی تعادل برخوردار شده که متاسفانه تعادلی که در سطح پایین است. با بازگشت تحریم‌ها، انتظارات اقتصادی ایران برآورده نشد و در مقابل ایران تعهداتش را کاهش داد. با این حال تلاش کشورهای باقیمانده در برجام برای حفظ برجام ادامه دارد و جمهوری اسلامی ایران هم در هر جلسه و از جمله این جلسه تأکید کرده که بدون برآورده شدن انتظارات ما در حوزه‌های اقتصادی بازگشت کامل ایران به برجام مقدور نیست».
آقای عراقچی در اظهارنظر مذکور تاکید کرده است که «با کاهش تعهدات ایران در ۵ گام، برجام از نوعی تعادل برخوردار شده است». این یعنی برجام توافقی متعادل نبوده و ایران با اجرای ضرب الاجل برجامی، در توافق تعادل ایجاد کرد.
نامتعادل بودن و به عبارتی نامتوازن بودن توافق هسته ای، نقطه ضعفی بود که منتقدان هم در طول مذاکرات هسته ای دولت روحانی و ۱+۵ و همچنین پیش از امضای برجام و همینطور در حدفاصل امضا و اجرای برجام و همچنین در پسابرجام بارها بر آن تاکید کردند، اما متاسفانه دولتمردان، این مسئله کاملا بدیهی را انکار می کردند.
** ظریف: برجام، متعادل است!
برای نمونه، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه- آبان ۹۵- در نشست خبری در جمهوری چک گفته بود: «برجام یک توافق چندجانبه متعادل است که به تائید شورای امنیت سازمان ملل رسیده است...ترجیح ما این است که همه به برجام پایبند بمانند و ما هم پایبند خواهیم ماند»!
اما آیا برجام توافقی متعادل بود!؟ پاسخ منفی است. یکی از بدیهی ترین اصول یک توافق متعادل، همزمانی اجرای تعهدات است. متاسفانه این اصل بدیهی در برجام رعایت نشد؛ بطوریکه ابتدا دولت روحانی به صورت پیش دستانه تمامی تعهدات خود را از صفر تا ۱۰۰ در بازه ۲ ماهه و به سرعت! انجام داد و زمانیکه تعهدات ایران کاملا اجرا شد و به عبارتی دست ایران در حوزه هسته ای خالی شد، تازه نوبت به طرف مقابل رسید، اینجا بود که آمریکا و اعضای اروپایی برجام، به راحتی تعهدات خود را زیر پا گذاشته و به هیچیک از تعهدات خود عمل نکردند.
یکی دیگر از اصول بدیهی در یک توافق متعادل، گرفتن تضمین مناسب از طرفین برای اجرای درست تعهدات است. متاسفانه در برجام هیچ تضمین مناسبی از طرف مقابل گرفته نشد. تیم مذاکره کننده ایران به ریاست ظریف، در اقدامی تأمل برانگیز «امضای وزیر خارجه آمریکا را تضمین نامید»! این در حالی بود که آمریکا به جهت عهدشکنی های مکرر در توافق های گذشته، به «قاتل زنجیره ای توافقات بین المللی» مشهور شده بود.
از دیگر اصول بدیهی در یک توافق متعادل، طراحی پروسه ای مطمئن برای برخورد با عهدشکنی طرفین است. اما متاسفانه چنین پروسه ای در برجام تعبیه نشد و بر همین اساس، آمریکا پس از عهدشکنی های مکرر، بدون هیچ هزینه ای از توافق خارج شد. لازم به ذکر است که طبق مکانیسم حل اختلاف توافق هسته ای- بندهای ۳۶ و ۳۷- اگر آمریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی تواند نسبت به این مسئله شکایت کند چون نهایتا تحریم ها علیه خود ایران برمی گردد.
** برجام هیچگاه متعادل و متوازن نبود
برجام هیچگاه متعادل و متوازن نبوده و اکنون و علیرغم اجرای ۵ گام کاهش تعهدات از سوی دولت آقای روحانی نیز همچنان نامتعادل و نامتوازن است.
دولت روحانی در قلب راکتور اراک بتن ریخت، تعداد زیادی سانتریفیوژ را از کار انداخت، در تحقیق و توسعه غنی سازی محدودیت گسترده ایجاد کرد، بخش قابل توجهی از اورانیوم غنی شده زیر ۵ درصد را از کشور خارج کرد اما در مقابل، نه تحریم های بانکی، مالی و نفتی لغو شد و نه پولهای بلوکه شده آزاد شد. در حقیقت «هسته ای رفت، ولی تحریم ها باقی ماند».
حالا در شرایطی که حدود ۲۲ ماه از خروج آمریکا از برجام و همچنین حدود ۵۶ ماه از امضای برجام و همچنین حدود ۵۰ ماه از آغاز اجرای تعهدات برجامی ۱+۵ سپری شده است، آقای عراقچی اعلام می کند که تازه در برجام به تعادل رسیدیم و درباره اینستکس اتفاقات خوبی رخ داده است!
این در حالی است که پیش از این، ظریف صراحتا اعلام کرده بود که «اروپایی ها ۱۱ تعهد برجامی دارند- از جمله فروش نفت، بازگشت پول نفت، سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل و کشتیرانی و...- که در هیچکدام از آنها اینستکس وجود ندارد».
وقتی در حساس ترین مقطع مذاکرات، رئیس تیم مذاکره کننده ایران-ظریف- می گوید: «امضای هر توافق، بهتر از عدم توافق است»! و پس از امضای توافق، علیرغم عهدشکنی های فاحش طرف مقابل، عضو ارشد تیم مذاکره کننده ایران- عراقچی- می گوید: «هنوز با نقض فاحش برجام فاصله داریم»! و در شرایطی که یکی از اعضا-آمریکا- رسما از توافق خارج شده، رئیس دولت-روحانی- می گوید: «مزاحم رفت، برجام را با اروپا ادامه می دهیم» ، نتیجه آن می شود که علیرغم سپری شدن قریب به ۵ سال از امضای توافق هسته ای، همچنان منتظر اجرای تعهدات طرف مقابل هستیم.