این روزها فیسبوک، توئیتر، یوتیوب، و تیک‌تاک، پر از اطلاعات غلط درباره کروناویروس جدید هستند. کووید-۱۹ (سارس-۲) در فاصله کمتر از ۲ ماه در بیشتر مناطق چین و بیش از ۳۰ کشور جهان گسترش یافته و موجی از وحشت در میان مردم و نیز در فضای مجازی ایجاد کرده است.

سازمان سلامت جهانی (WHO) از اصطلاح همه‌گیری اطلاعات غلط (اینفودمیک) برای توصیف این وضعیت استفاده کرده و از شرکت‌های فناوری خواسته است با این پدیده مقابله کنند. به‌گفته مقامات این سازمان، سرعت انتشار دروغ درباره ویروس جدید، از سرعت انتشار خود ویروس بیشتر است.

یکی از پیامدهای گسترش اطلاعات غلط، دامن زدن به اختلافات قومی، نژادپرستی و مهاجرستیزی است. نمونه آن ارسال یک ایمیل جعلی و حاوی اطلاعات غلط از سوی وزارت سلامت اوکراین است که منجر به شکل‌گیری برخی اعتراضات در این کشور شد. به گفته دولت اوکراین، منشاء این ایمیل خارج از کشور بوده و در آن اعلام شده پنج بیمار مبتلا به کروناویرس جدید وارد کشور شده‌اند.

در روزهای اخیر، در زمانی که مردم در برخی مناطق ایران و از جمله شهرهای شمالی، در بهت خبر شیوع ویروس کرونا بودند، ویدئوهایی از شهرستان مرزی تالش در فضای مجازی پخش شد که خبر از اعتراض مردم این شهر می‌داد. علت عصبانیت اهالی محلی، مشاهده تصویر یک آمبولانس با پلاک یکی از شهرهای جنوب کشور بود که شائبه انتقال بیماران مشکوک به کرونا از سایر شهرها به بیمارستان این شهر را در ذهن بیننده تداعی می‌کرد. در واقع، آمبولانس متعلق به یک شرکت پیمانکار لوله‌گذاری در خط مرزی بود که یکی از کارگران مصدوم این شرکت را به بیمارستان رسانده بود.

بسیاری از مراکز پژوهشی در جهان، از جمله دانشگاه جانز هاپکینز و حتی ناسا، در این‌باره اعلام موضع کرده‌اند. در این‌جا به برخی از این دروغ‌های رایج درباره کرونا می‌پردازیم.

چین بیماران را زنده‌زنده می‌سوزاند!
مقامات چینی، با مجوز دادگاه عالی این کشور و با هدف کنترل همه‌گیری، بیماران را زنده‌زنده می‌سوزانند. افزایش غلظت گاز دی‌اکسید گوگرد در تصاویر ماهواره‌ای از شهر ووهان، نشان می‌دهد تعداد زیادی جسد در حال سوختن است. این خبر در یک حساب توئیتری با بیش از ۳۰ هزار دنبال‌کننده منتشر شده است.

هیچ شواهدی بر صحت این ادعا وجود ندارد و ناسا وجود تصاویر ماهواره‌ای گفته شده را از اساس رد کرده است. البته با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای می‌توان به برخی اطلاعات کلی درباره آلودگی جوی دست یافت، ولی امکان تعیین مقادیر آلاینده‌ها از جمله دی‌اکسید گوگرد، به‌صورت روز‌به‌روز، براساس این تصاویر وجود ندارد.

کرونا از خوردن خفاش زنده آمده است
یکی از فرضیه‌ها درباره ویروس جدید این است که چینی‌ها انواع جانداران از جمله خفاش را زنده‌ می‌خورند و این باعث شیوع این بیماری شده است. یکی از ویدئوها در این‌باره بیش از ۱۳ میلیون بار دیده شده است. حتی گفته شده منشاء ویروس جدید از انستیتو ویروس‌شناسی ووهان بوده است.

البته پژوهش‌هایی در مورد ارتباط بین خفاش و کروناویروس جدید انجام شده است ولی در تفسیر نتایج آن‌ها باید به‌شدت محتاط بود. هیچ شواهدی نشان نداده خوردن خفاش باعث ابتلا به کرونا شده باشد. حتی این‌که همه‌گیری اخیر از بازار حیوانات در ووهان شروع شده، ثابت نشده است.

آن‌چه تاکنون می‌دانیم این است که آلودگی‌هایی در این بازار گزارش شده که شامل این ویروس بوده است. تحلیل ژنتیکی نشان می‌دهد ریشه ویروس احتمالا از خفاش است، ولی این‌که آیا پرش (جامپ) آن از خفاش به انسان، مستقیم بوده یا به‌طور غیرمستقیم و به واسطه یک میزبان حیوانی دیگر رخ داده، هنوز روشن نیست.

کرونا ۶۵ میلیون نفر را خواهد کشت!
یک طرح پژوهشی دانشگاه جانز هاپکینز که در اکتبر ۲۰۱۹ با هدف پیش‌بینی الگوهای پاسخ جهانی به یک همه‌گیری احتمالی انجام شد، منشاء ایجاد این توهم در بسیاری از کاربران اینترنت شد. این مطالعه هیچ ارتباطی با کروناویروس جدید ندارد، هرچند ممکن است شباهت‌هایی بین این دو وجود داشته باشد.

یکی از پست‌های توئیتر در این زمینه، که بیش از ۱۴۰ هزار لایک گرفته، ادعا می‌کند که محققان پیش‌بینی کرده‌اند که کرونا ۶۵ میلیون نفر را در جهان خواهد کشت. این درست نیست. دانشگاه جانز هاپکینز رسما اعلام کرد پژوهش فوق به هیچ وجه جنبه پیش‌گویانه ندارد.

کرونا نتیجه نشت سلاح بیولوژیک در ووهان بوده
منشاء ویروس جدید هنوز مشخص نشده است. این احتمال مطرح شده که متهم اصلی یک بازار غذا‌های دریایی است، ولی این ادعا ثابت نشده است. یک پست فیسبوک که بیش از ۴ هزار بار بازنشر شده، انگشت اتهام را به‌سوی انستیتو ویروس‌شناسی ووهان گرفته است. حتی برای اثبات این ادعا به گفته‌های یک افسر اسرائیلی به واشنگتن‌تایمز استناد شده که پیش‌تر هم گفته بود باراک اوباما مسلمان است. هیچ شواهدی در حمایت از صحت این ادعا وجود ندارد.

یک جاسوس چینی ویروس را از کانادا قاچاق کرده است
این فرضیه تا حدودی با توهم توطئه آزمایشگاه ووهان مرتبط است. توئیت یک مقام رسمی حزب جمهوری‌خواه آمریکا با بیش از یکصدهزار دنبال‌کننده می‌گوید جاسوسان چینی کرونا را از کانادا دزدیده و به ووهان برده‌اند تا به‌عنوان اسلحه استفاده کنند.
حتی یک محقق چینی در کانادا مورد بازجویی قرار گرفته، ولی هیچ شواهدی از احتمال وقوع چنین رخدادی به‌دست نیامده است.

واکسن کرونا از قبل تولید شده است
محققان در چند کشور در تلاش برای تولید واکسن کروناویروس جدید هستند، ولی این واکسن هنوز تولید نشده است. حتی یک پست در فیسبوک ادعا کرده هدف از گسترش این ویروس، به‌فروش رساندن این واکسن بوده است. یک توئیت در این زمینه که بیش از ۲ هزار لایک گرفته، انستیتو پیربرایت انگلستان را به عنوان شرکت تولیدکننده این واکسن نام برده است. این شرکت اعلام کرده در زمینه تولید واکسن کروناویروس جدید فعالیت نمی‌کند و محصول تولیدی این شرکت هیچ ارتباطی با ویروس جدید ندارد.

کمیسیون تجارت فدرال ایالات متحده اعلام کرده در بسیاری از موارد، انتشار اطلاعات غلط با اهداف سودجویانه انجام می‌شود. برخی شرکت‌ها با ارسال پیامک، ایمیل، و تبلیغ در رسانه‌های مختلف، تلاش می‌کنند فروش محصولات خود را افزایش دهند. کلاهبرداری‌های اینترنتی و سرقت اطلاعات بانکی افراد در موارد متعدد گزارش شده است.

تعداد بیماران در ماه ژانویه ۱۰۰ هزار نفر بود
تعداد موارد بیماری در ماه فوریه از مرز ۸۰ هزار گذشت، ولی در ماه ژانویه که این تعداد کمتر از ۱۰ هزار بود، برخی افراد مدعی بودند بیش از یکصدهزار نفر به ویروس جدید مبتلا شده‌اند. متأسفانه یک صاحب‌نظر در روز ۲۶ ژانویه به گاردین گفت مطمئن است ده‌ها هزار نفر مبتلا شده‌اند و حتی حدس زد این تعداد ۱۰۰ هزار نفر باشد، ولی این آمار گمراه‌کننده و ترسناک توسط هیچ منبع رسمی تأیید نشد.

یک ویدئو در یوتیوب از یکی از کارکنان درمانی در شهر ووهان که تعداد مبتلایان را در روز ۲۶ ژانویه بیش از ۹۰ هزار نفر عنوان کرده، بیش از ۸۰۰ هزار بار دیده شده است. دست‌کم هشت نفر در چین به جرم انتشار این قبیل شایعات بازداشت شده‌اند.

اولین مورد کرونا در کانادا
در تیک‌تاک، چند نوجوان کانادایی می‌گویند به کرونا مبتلا شده‌اند. یکی از آنان در ونکوور مدعی است دوست او اولین مورد کرونا در کانادا است. در این ویدئو یک نوجوان که ماسک هم دارد در حال استفراغ مشاهده می‌شود. مقامات سلامت بریتیش کلمبیا صحت این ویدئو را رد کردند. در آن زمان، تنها مورد تأیید شده در این استان، یک مرد ۴۰ ساله بود. این ویدئو که توسط تیک‌تاک حذف شد، بیش از ۴ میلیون بار دیده شده بود.

دولت چین در عرض یک شب یک بیمارستان ساخت
متأسفانه گاهی رسانه‌های رسمی نیز در انتشار اطلاعات غلط نقش دارند. دو رسانه رسمی چین تصویری از یک ساختمان تازه تأسیس منتشر کردند و مدعی بودند یک بیمارستان در ووهان است که در عرض ۱۶ ساعت ساخته شده است. درواقع، این ساختمان یک مجتمع مسکونی، حدود ۱۰۰۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر بود، این تنها یک مورد از تلاش مسئولین برای این است که با انتشار اطلاعات غلط نشان دهند بحران تحت کنترل است.

با وجود تلاش شرکت‌های فناوری و رسانه‌های بی‌طرف، به‌نظر می‌رسد جلوگیری از انتشار اطلاعات غلط و دروغ درباره کرونا، مانند هر موضوع دیگری، به‌طور کامل امکان‌پذیر نیست. تداوم روند تولید و گسترش چنین اطلاعاتی، به‌ویژه باتوجه به پیامد‌های جدی آن در ارتباط با سلامت افراد، نشان‌دهنده لزوم تلاش مستمر برای شناسایی و جلوگیری از پخش آن است. نکته مهم‌تر این است که هر یک از ما، پیش از باور هر خبر یا مطلبی و انتشار آن، از صحت آن مطمئن شویم.