سرویس جهان مشرق - سرانجام پنج شنبه گذشته (5 مارس) «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه با همتای روسی اش «ولادیمیر پوتین» در مسکو دیدار و درباره‌ی «ادلب» سوریه گفتگو کرد.

بی شک چهره ی اردوغان در این دیدار گویای تمام ناگفته ها بود و همه ی تحلیل ها را در خود خلاصه می کرد. به گفته ی «نارام سرجون»، نویسنده و تحلیلگر لبنانی جهان عرب لازم نیست، دنبال تحلیل یا ارزیابی از این دیدار باشید، چراکه «زبان بدن» گویای همه چیز است و تنها زبانی است که «هرگز به شما دروغ نمی گوید». 

لذا اگر در پی تحلیلی درست و صریح از آنچه بین اردوغان و پوتین گذشته هستید و یا اگر خواهان اطلاع از دیدگاه و افکار عمومی ترک ها هستید و سرانجام اگر می خواهید، حقیقت «ادلب» را دریابید، کافی است به چهره ی «خوار و شکسته و سرخورده ی اردوغان» نگاهی بیاندازید.

کسی که ساعت ها عربده می کشید، تهدید می کرد، خط و نشان می کشید و از روس ها می خواست، در مسیرش قرار نگیرند و باعث شده بود، تروریست ها نفس هایشان را در انتظار اینکه دنیا را روی سر ارتش سوریه و متحدین اش خراب می کند، در سینه حبس کنند، در مسکو اردوغان دیگری بود، «دوست داشتنی ... مودب ... خوشرو» که نشانی از آن «گستاخی ها و وقاحت ها» در او دیده نمی شد.

اگر اردوغان اندکی ذکاوت به خرج می داد و از روی منطق و نه ماجراجویی تصمیم می گرفت و عمل می کرد، دیگر نیاز نبود، خود را در چنین شرایط خفت بار و تحقیر آمیزی قرار دهد. همان طور که نیاز به سفر به مسکو و دیدار با پوتین هم نبود.

کودن ترین و احمق ترین تروریست های دنیا مانند «ابو محمد الجولانی»، سرکرده گروه تروریستی «جبهه النصره» می داند که غرب و آمریکا هیچ گاه وارد رویارویی مستقیم نظامی با روسیه نخواهند شد. اما مانع کسی مانند اردوغان نمی شوند که تبعات و پیامدهای چنین رویارویی را به جان می خرد.

به همین ترتیب، وضعیت ادلب نیز برای همگان روشن است. همه می دانند، متحدین سوریه یک وجب از ادلب چشم پوشی نخواهند کرد و به موازات آن، همه می دانند، نبرد در سوریه پایان یافته و بازی بزرگ تمام شده است. آنچه اکنون جریان دارد، بازی در وقت اضافه است که تغییری در نتایج به دست آمده نخواهد داد.

عجیب اینجاست که حتی در داخل ترکیه نیز به این امر واقف هستند. اگر غیر از این بود، رسانه های ترک، چه معارض و چه موافق، از دیدار پوتین و اردوغان و توافق به دست آمده ابراز خوشحالی نمی کردند. این نشان می دهد، جامعه ی ترکیه درک درستی از شرایط موجود و معادلات حاکم بر عرصه ی بین الملل، منطقه و سوریه و جایگاه هریک از بازیگران، به ویژه ترکیه دارد.

تردید نیست، اردوغان از تمام این معادلات آگاه بود، اما غرور و حماقتش نه تنها اعتبار و حیثیتش را بر باد داد، بلکه موجب بروز شکاف بزرگ و اختلافاتی عمیق در داخل کشورش شد. آنچه در پارلمان ترکیه طی روزهای اخیر رخ داد و درگیری نمایندگان این کشور با یکدیگر، بیانگر بحرانی است که هر روز ترکیه را در حلقه ی محاصره ی خود می گیرد و تاکید می کند، آنچه در خانه های شهروندان ترکیه جریان دارد، تفاوتی با حادثه پارلمان این کشور ندارد.

** دستاوردهای حماقت های اردوغان 

رهاورد سیاست ها و اقدامات اردوغان برای ملتش، چیزی جز تحقیر، تضعیف و به کشتن دادن نظامیان این کشور نبود. اما در مقابل باعث افزایش اعتماد به نفس متحدین نظام سوریه در ادامه سیاست ها و راهبردشان در ادلب و گوشمالی دادن ارتش ترکیه بود.

حماقت های اردوغان باعث شد، تا دیگر خبری از آن غرور و تکبر نباشد و چنان تحقیر شود که از توافق صورت گرفته با روس ها به خود ببالد، موضوعی که بازتاب آن در رسانه های ترک حین پوشش خبری این دیدار و توافقات به دست آمده، نیز قابل ملاحظه بود. طوری که دیگر خبری از واژه های تند و توهین آمیز علیه سوریه نبود و برای اولین بار اردوغان پس از امضای توافق از واژه ی «دو کشور مسلمان» در توصیف ترکیه و سوریه استفاده کند و بگوید که «با این توافق جنگ بین دو کشور مسلمان متوقف شد».

خرسندی ترک ها از این توافق فقط بُعد نظامی و امنیتی نداشت، بلکه بُعد اقتصادی و یکی از مهمترین طرح های اقتصادی آنها را هم شامل می شد، آنها اعتقاد داشتند، بندهای توافق به گونه ای تنظیم شده که به طرح ایجاد خط لوله ی انتقال گاز از روسیه به دریای مدیترانه که از خاک ترکیه عبور می کند و ترک ها به شدت روی درآمدهای قابل توجه حاصل از اجرای آن حساب کرده اند، آسیب نمی رساند و آن را حفظ می کند.

احداث و راه اندازی این خط لوله برای ترک ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چون به خوبی می دانند، ظرف یک یا دو دهه ی آینده دریای مدیترانه چه جایگاهی در اقتصاد دنیا خواهد داشت.

** حاشیه‌ سازی دو مجسمه در دیدار اردوغان - پوتین

با این حال، این دیدار با حاشیه سازی هایی توسط کاربران و رسانه های ترکیه همراه بود. رسانه ها و کاربران ترک قرار داشتن دو مجسمه از «کاترین دوم»، از قهرمانان ملی روسیه و عامل شکست عثمانی ‌ها در شبه جزیره کریمه در سال ۱۷۷۴ میلادی و فروپاشی امپراتوری عثمانی، در محل نشست دو رئیس جمهور و هیئت ترک را اقدامی زیرکانه از سوی پوتین ارزیابی کردند که به این وسیله اردوغان و ترکیه را تحقیر کرده است. با این حال توافق مسکو و خروج از باتلاق ادلب آنقدر اهمیت داشت که توجهی به این حاشیه سازی ها نشود که با تحریکات غرب همراه شده بود.

فتنه انگیزی های غربی ها به اینجا ختم نشد، بلکه برخی از نشریات اروپایی با انتشار گزارش هایی سعی کردند، موجبات تشنج افکار عمومی داخلی را علیه اردوغان فراهم کنند، به عنوان مثال روزنامه انگلیسی «گاردین» در گزارشی از سفر اردوغان به مسکو نوشت که «سیاست های اردوغان برای ترکیه فلاکت بار بوده است».

** کاهش محبوبیت اردوغان

از دیگر پیامدهای رویکرد دولت ترکیه در قبال سوریه، کاهش محبوبیت اردوغان در داخل این کشور بود. نظرسنجی صورت گرفته توسط موسسه تحقیقاتی «متروپل» نشان می دهد که اردوغان بسیاری از طرفداران خود را در داخل از دست داده و میزان محبوبیت و اعتماد مردمی به او از 15 جولای سال گذشته به پایین ترین حد رسیده است.

بسیاری از افراد شرکت کننده در این نظرسنجی دلیل این امر را در اقدام نابخردانه اردوغان در ارسال نظامیان این کشور به ادلب عنوان کرده اند. براساس نتایج به دست آمده، 48.8 درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی مخالف این اقدام اردوغان بوده اند.

دولت ترکیه در مقابل انتشار هرگونه گزارش، خبر و مطلب در این ارتباط را ممنوع اعلام کرد. حتی اقدام به بازداشت مسئولان روزنامه هایی کرد که اخباری درباره تعداد کشته شدگان ارتش این کشور یا دست به افشاگری علیه اردوغان زده بودند.

تقابلی که نتیجه آن چیزی جز تشدید تنش بین اردوغان و احزاب مخالف نبود، طوری که اردوغان یکی از این احزاب را به باد فحش و ناسزا می گیرد و به درگیری بین نمایندگان پارلمان این کشور منتهی می شود.

بنابراین عجیب نیست، اگر امروز شاهد حاکمیت فضایی بسیار سنگین و خفقانی شدید بر جامعه ترک ها به ویژه رسانه ها و اصحاب رسانه باشیم. در این میان انتشار اخباری مبنی بر اقدام پارلمان در برگزاری جلسه ای محرمانه و پشت درب های بسته و عدم اطلاع رسانی مضمون جلسه و خروجی های آن طبیعی است، موج جدیدی از انتقادات و نارضایتی های مردمی از حکومت را به دنبال داشته باشد. به ویژه آنکه یکی از نمایندگان احزاب مخالف دولت یک روز پیش از برگزاری جلسه، در سخنانی اردوغان را متهم کرده بود که «مجری طرح خاورمیانه بزرگ» اسرائیل است و کسی است که در برابر کشتار سه میلیون مسلمان در منطقه سکوت کرده است.

** دام گسترانی ترامپ برای اردوغان  

آنچه از اقدامات اخیر اردوغان می توان نتیجه گرفت، آن است که رئیس جمهوری ترکیه، گرفتار دامی شد که آمریکا برایش در سوریه گسترانده بود. درحالی که تا پیش از این آمریکا و پیمان ناتو، ترکیه را متحد خود عنوان می کردند و ادعای حمایت از آنکارا در راهبردهای نظامی و سیاسی اش در برابر نظام سوریه را داشتند، دیدیم چگونه پس از «هُول دادن» اردوغان به سمت پرتگاه سوریه، پشت او را خالی کردند و از هرگونه دخالت نظامی در سوریه طفره رفتند و پس از التماس ها و تهدیدها و خط و نشان های اردوغان به کمک های محدود اکتفا کردند.

در این خصوص شبکه «فاکس نیوز» هفته گذشته به نقل از «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری آمریکا سخنانی درباره شدت گرفتن رویارویی های نظامی بین ترکیه و روسیه در ادلب منتشر کرد که در آنها گفته بود که «اگر ترکیه دوست دارد، با سوریه بجگند، لزومی نمی بینیم که ما بین آنها قرار بگیریم و مانع آنها شویم». 

ترامپ در زمانی این سخنان را بر زبان می آورد که سعی می کند، نظامیان کشورش را از هرگونه رویارویی مستقیم با متحدین دمشق در سوریه دور نگهدارد، چون به خوبی می داند، هرگونه ورود نظامی مستقیم به میدان سوریه تبعات جبران ناپذیری برایش به همراه دارد.

اما این نه تنها به معنای باز داشتن هم پیمانانش، از جمله ترکیه جهت ورود مستقیم به رویارویی نظامی نیست، بلکه مشوق آنکارا در ورود به چنین کارزاری به جای آمریکایی هاست.

به همین دلیل فردی چون «جرج سوروس» یهودی صهیونیست در مقاله ای در روزنامه «فایننشال تایمز» به ظاهر از سیاست های آمریکا و اروپا به خاطر عدم حمایت و پشتیبانی همه جانبه از اردوغان در جنگش در سوریه انتقاد می کند و با گذاشتن هندوانه ای چون «تنها اردوغان بوده که مقابل نظام سوریه ایستاده و می تواند، با آن مبارزه کند»، سعی می کند، اردوغان را در این ورطه گرفتارتر کند.

در راستای همین رویکرد، کاخ سفید، «جیمز جفری»، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه را راهی استانبول می کند. وی ضمن دیدار با مقامات ترک از کمک ها و حمایت های نظامی آمریکا از اردوغان جهت ادامه جنگ در ادلب و ماندن تروریست های تکفیری که آنها را آوارگان غیر نظامی می نامد، در ادلب سخن می گوید.

اما محافل ترک دیگر تمایلی به گوش دادن به چنین حرف هایی ندارند، لذا شاهد چرخش آشکار رویکرد «دولت باغچه ‌لی»، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه هستیم که تا پیش از این، اظهارات بسیار تندی علیه ملت و نظام سوریه انجام می داد، اما حالا از توافق اردوغان و پوتین استقبال می کند.

** بازتاب توافق پوتین و اردوغان در اروپا

کشورهای اروپایی نیز همچون آمریکا توافق ترکیه و روسیه در ادلب را زیر سوال برده و ابراز نارضایتی کردند، به خصوص انگلیسی ها که به شدت توافق را زیر سوال برده و مطبوعات انگلیسی در تحلیل ها و گزارش هایشان متفق القول بر این نکته تاکید می کردند که اردوغان با این توافق از پشت به «ناتو» خنجر زده و موجب بروز شکاف در این پیمان شده است. رسانه های انگلیسی به این هم اکتفا نکرده، بلکه اردوغان را متهم کردند، با ارسال امواج جدیدی از پناهجویان به کشورهای اروپایی نه تنها بین این کشورهای اختلاف ایجاد کرده، بلکه موجب مشکلاتی اقتصادی برای آنها به وجود آورده است.

** تلاش برای فتنه انگیزی میان آنکارا – تهران

در میان این انتقادات و محکومیت ها، به ویژه به امواج جدید پناهجویانی که از ترکیه راهی اروپا می شوند، رسانه های انگلیسی اقدام به انتشار فیلم هایی از نحوه تعامل پلیس ترکیه با پناهجویان کردند. این ویدئوها نشان می دادند، چگونه پلیس ترکیه با زور اسلحه پناهجویان را از این کشور بیرون می کند، تا راهی یونان شوند. نکته بسیار مهم این بود که رسانه های انگلیسی تنها فیلم هایی را منتشر می کردند که حاوی پناهجویان ایرانی باشند و سعی داشتند، نشان دهند، آنها چگونه مورد اهانت و تحقیر پلیس ترکیه قرار می گیرند.  

** ماجرای اردوغان و گربه ی سیاه

وقتی از اردوغان حین بازگشت از مسکو درباره ی چرخش رویکردش در قبال سوریه و روسیه سوال می شود، وی در پاسخ از یک «گربه سیاه» نام می برد که موجب تیرگی روابط بین آنکارا و مسکو شده است. وقتی سوال می شود، آیا منظور از گربه ی سیاه، اسرائیل است؟ اردوغان نفی کرده، تصریح می کند، از اسرائیل بزرگ تر است. به اعتقاد کارشناسان منظور اردوغان از گربه ی بزرگ تر آمریکا و اعتراف ضمنی به دخالت های کاخ سفید در مناسبات آنکارا – مسکو است.

بر این اساس، تحلیلگران بر این باورند، میان اردوغان و پوتین غیر از آنچه در توافق علنی قید شده، توافقات محرمانه ای نیز حاصل شده، از جمله:
- نیروهای روسی امنیت سراقب را تامین خواهند کرد
- ارتش سوریه امنیت بزرگراه شام – حلب را تامین خواهد کرد
- تشکیل کارگروهی مشترک جهت رسیدگی به موضوع پناهجویان
- ترکیه موظف است در مدت زمان مشخصی که روسیه به این کشور می دهد، گروه های تروریستی ادلب را خلع سلاح کند
- تروریست های خارجی به کشورهای خود بازگشته و محاکمه خواهند شد
- انجام گشت های مشترک بین روسیه و ترکیه

ساعاتی بعد از اعلام توافق بین روسیه و ترکیه، اتحادیه اروپا اعلام کرد که کمکی 500 میلیون یورویی به آنکارا می کند که به نظر تحلیلگران به نوعی تلاش برای تطمیع اردوغان و مانع تراشی در مسیر اجرای توافق و در کنار آن دادن رشوه جهت راضی کردن رئیس جمهوری ترکیه به متوقف کردن امواج مهاجران به اروپاست.

همچنین نباید از واکنش جفری به توافق ترکیه و روسیه به راحتی گذشت، او ضمن ابراز ناخرسندی از این توافق، امکان اجرای آن را امری بعید دانست و پیش بینی کرد که باید شاهد رویارویی مجدد ارتش های دو کشور در ادلب باشیم.

رسانه های ترکیه این اظهارات جفری را تلاشی از سوی آمریکا و اسرائیل جهت به بن بست کشاندن توافق و کشاندن ترکیه به جنگ به نیابت از آنها به داخل سوریه ارزیابی کردند. به اعتقاد این رسانه ها یکی از مهمترین اهداف آمریکا و اسرائیل در این ارتباط رو در رو قرار دادن ایران و ترکیه و بر هم زدن روابط موجود بین دو کشور است و بالطبع عربستان سعودی در این راه از هیچ کمکی دریغ نمی کند.

گروهی از تحلیلگران ترکیه بر این باورند، گام بعدی آمریکا در سوریه و پس از شکست نقشه تقابل نظامی ترکیه و روسیه، ایجاد تقابل بین ایران و ترکیه و حتی بر افروختن آتش جنگ بین این دو کشور است، لذا ضمن ابراز نگرانی شدید در این خصوص، به دولت ترکیه به شدت هشدار داده اند، مبادا در دام این توطئه ی آمریکایی – اسرائیلی – سعودی گرفتار شود.

آنها انتشار اخباری درباره ی انتشار کرونا در ایران و وضعیت این بیماری در شهرهای مختلف ایران و آمیختن این اخبار به اطلاعات کذب و یا انتشار اخبار و گزارش هایی توهین آمیز و انتقادی درباره تلفات این بیماری و نحوه ی رسیدگی از بیماران در ایران، از سوی برخی رسانه ها در داخل ترکیه را در راستای پیاده سازی چنین توطئه ای ارزیابی می کنند. این درحالی است که انتشار هرگونه آمار و ارقام درباره این ویروس در ترکیه ممنوع است و انتشار هرگونه خبری در این زمینه باید با اجازه ی مقامات صورت گیرد. این موضوع شامل اخبار ادلب نیز می شود.

در واقع این تلاش ها هر چهار کشور روسیه، سوریه، ایران و ترکیه را تهدید می کند و نشان می دهد، آمریکا و اسرائیل برای جلوگیری از تحقق اهداف محور فوق از هیچ اقدام و تلاشی فروگذاری نخواهد کرد.