نظریه ذهن (Theory of Mind) که گاه به اختصار ToM نیز یاد می‌شود، در روانشناسی عبارت است از توانایی نمود دادن وضعیت‌های ذهنی از قبیل باورها، مقاصد، خواسته‌ها، وانمود کردن‌ها و دانش و غیره به خود و دیگران و همینطور درک این‌ که دیگران نیز دارای باورها، خواسته‌ها و نیاتی متفاوت از ما می‌باشند. حال دانشمندان دریافته‌اند کودکان در یک سن خاصی قادر به درک و فهمیدن افکار دیگران هستند.

تاکنون متخصصان نمی‌توانستند بسیار مطمئن سنی خاص را مشخص کنند که نشان دهند کودکان در این سن این قابلیت را دارند اما اخیرا دانشمندان "علوم شناختی و مغز انسان موسسه ماکس پلانک"(MPI CBS) ، "کالج دانشگاهی لندن" و "آزمایشگاه علوم اعصاب اجتماعی برلین" طی یک مطالعه جدید به بررسی این موضوع پرداختند.

براساس یافته‌های دانشمندان، توانایی نظریه ذهن در حدود چهار سالگی ایجاد می‌شود که کودکان شروع به استدلال صریح درباره عقاید دیگران می‌کنند. این توانایی منحصر به فرد در حدود چهار سالگی به دلیل بلوغ یک شبکه خاص مغز که این امکان را ایجاد می‌کند، ایجاد می‌شود. کودکان کوچک‌تر که سن آنها کمتر از چهار سال است قادر به پیش‌بینی رفتار دیگران به این صورت نیستند. بررسی‌های دانشمندان نشان داد  این پیش‌بینی رفتار دیگران توسط کودکان با یک شبکه مغزی متفاوت مرتبط است. به نظر می‌رسد ذهن دارای دو سیستم مجزا است که توسط آن افراد بتوانند نظر اشخاص دیگر را درک کنند.

دانشمندان این روابط را در گروهی از کودکان سه تا چهار ساله با نشان دادن کلیپ‌های ویدئویی که گربه‌ای را نشان می‌داد که در حال تعقیب موش است، مورد بررسی قرار دادند. گربه موش را که در یکی از دو جعبه پنهان شده بود تماشا می‌کرد. هنگامی که که گربه دور بود، موش به دور از چشم گربه از یک جعبه بیرون آمده و درون جعبه دیگر می‌رفت. بنابراین، وقتی گربه برمی‌گشت فکر می‌کرد موش باز هم در مکان و جعبه اولی قرار دارد.

دانشمندان سپس از فناوری ردیابی چشم استفاده کردند تا رفتار ظاهری شرکت کنندگان در مطالعه را تحلیل کنند. سپس از هر دو گروه کودکان سه ساله و چهار ساله پرسیدند که گربه اکنون به چه چیزی فکر می کند و در کدام جعبه به دنبال موش خواهد گشت که گروه کودکان سه ساله پاسخ اشتباه دادند و تنها گروه کودکان چهار ساله توانستند درست پیش‌بینی کنند که گربه در آن زمان به چه چیزی فکر می‌کند و در جعبه اول به دنبال موش است.

دانشمندان دریافتند که ساختارهای مختلف مغزی در استدلال در مورد آنچه گربه فکر می‌کند نقش اساسی دارند. به گفته دانشمندان این مناطق قشر مغز در سنین مختلف بالغ می‌شوند تا عملکرد خود را انجام دهند. "شکنج مغز سوپرمارژینال"(supramarginal gyrus) که از پیش‌بینی عمل غیرکلامی پشتیبانی می‌کند، زودتر بالغ می‌شود و نقش مهمی در بینش بصری و عاطفی نیز دارد. چین‌هایی که در سطح مغز رشد می‌کنند و توسط شیارهایی از یکدیگر جدا می‌شوند شِکَنْج(Gyrus) نام دارند. مغز انسان دارای شکنج‌های زیادی است که برخی از آنها نام مخصوص مثل شکنج زاویه‌ای دارند.

در جریان تکامل جنینی و با افزایش حجم مغز، ماده خاکستری که در قسمت سطحی مخ قرار دارد خیلی بیشتر از ماده سفید گسترش می‌یابد و در نتیجه سطح آن چین‌خوردگی پیدا می‌کند. شکنج‌های مغز ناشی از این روند هستند و در میان شکنج‌ها که برجسته‌اند شیارهایی وجود دارد.

"شارلوت گروس ویسمان" نویسنده ارشد این مطالعه گفت: رشد این بخش از مغز این کودکان خردسال را قادر می‌سازد که رفتار افراد را پیش‌بینی کنند. در سه سال اول زندگی، کودکان نمی‌توانند کاملاً درک کنند که دیگران به چه چیزی فکر می‌کنند.

یافته‌های این مطالعه در مجله "Proceedings of the National Academy of Sciences" منتشر شد.