با شیوع و گسترش ویروس کرونا، شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی نسبت به تولید و یا افزایش ظرفیت تولید محصولات دانش‌پایه در حوزه‌های تحقیقاتی، پیشگیری و کاهش شیوع این ویروس اقدام کردند.
کروناویروس‌ها (Coronaviruses) خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌های شدیدتری چون سارس، مرس و کووید ۱۹ را شامل می‌شوند. این ویروس در سال ۱۹۶۵ کشف شد و مطالعه بر روی آن به‌طور مداوم تا اواسط دهه ۱۹۸۰ ادامه داشت.
این ویروس به‌طور طبیعی در پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می‌کند و تاکنون ۷ کروناویروس منتقل شده به انسان، کشف شده و آخرین نوع آنها کرونای جدید است که در دسامبر سال ۲۰۱۹ در شهر "ووهان" چین با همه‌گیری در انسان شیوع پیدا کرد. این ویروس به تدریج کل کره زمین را درنوردیده است و تعداد آلوده‌شدگان به این ویروس در دنیا از مرز ۱۱۰ هزار نفر گذشته است.
پای این ویروس نیز به ایران باز شد و شیوع آن در روز ۲۹ بهمن سال گذشته به طور رسمی تایید شد و در حال حاضر اکثر استان‌های کشور به این ویروس آلوده شده‌اند و بعد از شیوع ویروس کرونا در سطح جهان و تایید رسمی آن در ایران و ابتلای روزافزون مردم به این بیماری، شرکت‌های حوزه سلامت و فناوری اطلاعات فعال در کشور شروع به تولید و یا افزایش ظرفیت تولید محصولاتی برای مقابله با شیوع این ویروس کردند.
محصولات این شرکت‌ها در حوزه‌های "پیشگیری"، "تشخیص"، "درمان" و "مطالعات پژوهشی" کاربرد دارند و شامل مواردی چون دوربین‌های تب‌نما، کیت‌های تشخیصی، محلول و اسپری‌های ضد عفونی کننده، دستگاه‌های ضد عفونی کننده و تجهیزات بخش ICU و تنفسی می‌شود.
در حوزه تشخیص
یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان، از سال ۱۳۸۹ با هدف تامین بخشی از نیازهای آزمایشگاهی-تشخیصی فعالیت خود را با واردات محصولات آزمایشگاهی آغاز کرد و در ادامه در سال ۱۳۹۳ موفق به دریافت پروانه ساخت در خصوص کیت‌های تشخیص "اعتیاد" شد و امروز یکی از تولیدکنندگان انواع کیت‌های تشخیصی در سطح ملی و بین‌المللی است.
با شیوع آلودگی ویروس کرونا این شرکت توانست فاز پژوهشی تولید "کیت تشخیص ویروس کرونا" (Corona Virus Rapid Test) را طی کرده و به‌زودی این محصول وارد بازار خواهد شد.
محققان یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان با به‌کارگیری توان و دانش بومی توانسته بسیاری از خدمات کنترل کیفیت داروهای بیوتکنولوژی و دیگر خدمات پیشرفته آزمایشگاهی را بر مبنای اصول GLP به شرکت‌های دارویی و محققان حوزه زیست فناوری در ایران ارائه دهد. ارائه خدمات آزمایشگاهی پیشرفته به شرکت‌های داروسازی از دستاوردهای این شرکت است، به گونه‌ای که این شرکت توانسته است با تولید کیت‌های آزمایشگاهی به‌ویژه برای شرکت‌های تولید کننده داروهای بیوتکنولوژی، امکان تشخیص کمی آلودگی سلولی را فراهم کند.
داروهایی را که تولید می‌شوند با استفاده از این کیت‌ها می‌توان تشخیص داد که آیا ناخالصی ژنومی سلول میزبان در دارو وجود دارد یا خیر و در صورت وجود این آلودگی‌ها، مقادیر آن به چه میزان است.
مشخصه‌یابی بانک‌های سلولی، مشخصه‌یابی پروتئین‌ها و معتبرسازی روند غیرفعال‌سازی و یا حذف ویروس، کیت‌های تشخیصی بقایای DNA سلول میزبان (HCD) از جمله دستاوردهای این شرکت دانش‌بنیان است.
این شرکت تولید کیت "تشخیص ویروس کرونا PCR" را در دستور کار دارد و در آینده‌ای نزدیک وارد بازار خواهد شد.
تولید مواد ضد عفونی کننده
محققان یکی دیگر از شرکت‌های دانش پایه نیز تاکنون موفق به ارائه فرمولاسیون چندین فرآورده مورد نیاز بیماران دیابتی، ورزشکاران، کودکان و همچنین فرآورده‌های سلامت محور شدند که تمامی این فرآورده‌ها پس از طی مراحل قانونی پروانه تولیدی از سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت را کسب کرده و وارد بازار شده‌اند.
در حوزه مبارزه با ویروس کرونا، محصول "کروسپت" این شرکت به عنوان محصولی برای ضد عفونی کردن در اشکال ژل، اسپری و محلول تولید شده و حاوی ۰.۱۳ درصد بنزالکونیوم کلراید است. بنزالکونیوم کلراید کاربردهای زیادی در مصارف بیمارستانی و سایر بخش‌های بهداشتی به منظور ضدعفونی دارد. این ماده به دلیل وجود خاصیت شویندگی (سورفکتانت) و ضدعفونی کنندگی، عملکرد موثری در برابر انواع باکتری‌ها و ویروس‌ها دارد.
در واقع بنزالکونیوم کلراید میکروب‌کش قوی با کاربردهای وسیع است که استفاده از محلول رقیق شده آن به راحتی می‌تواند ۹۵ درصد از میکروب‌های عامل ایجاد بیماری را از بین ببرد. از دیگر ویژگی‌های شاخص این ماده می‌توان به خاصیت باکتریواستازیس بودن آن اشاره کرد. به این معنا که بنزالکونیوم کلراید در مرحله اول مانع رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها می‌شود و در مرحله دوم وارد DNA و RNA آنها شده و آنها را از بین می‌برد. سرعت اثر این ماده بسیار زیاد بوده، به طوری که بیش از ۸۵ درصد میکروب‌ها را در مدت ۱۰ دقیقه از بین برده و حداکثر ظرف مدت ۳۰ دقیقه به ۱۰۰ درصد کارایی خود می‌رسد.
غلظت‌هایی که به طور معمول استفاده می‌شود، سمی نیست و اثر تحریکی بر روی پوست ندارد و چون بی رنگ و بی بو است، آسیبی به دستگاه تنفسی و بویایی نمی‌رساند.
میزان بنزالکونیوم کلراید در منابع گوناگون از جمله آژانس ملی محیط زیست، به منظور مقابله با ویروس کرونا ۰.۰۵ درصد ذکر شده که این میزان در محصول ضدعفونی کننده دست کروسپت ۰.۱۳ درصد بوده و موجب اثرگذاری هرچه بیشتر این ماده در از بین بردن ویروس‌های بیماری‌زا می‌شود. این شرکت در حال تولید "ژل"، "اسپری" و "محلول ضدعفونی کننده دست" بر پایه بنزالکونیوم کلراید و پروپیلن گلیکول (کروسپت) است.
تولید "ساشه خوراکی"، "ویال خوراکی" و "کپسول‌های تقویت کننده سیستم ایمنی بدن" از دیگر محصولات این شرکت است که در حال حاضر در داروخانه‌های کشور موجود هستند.
یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت خود را از سال ۱۳۸۹ در زمینه‌های تولید واکسن‌های انسانی، دارو، کیت و مواد شیمیایی و آزمایشگاه کنترل کیفی آغاز کرد. این گروه تحقیقاتی با دریافت گواهی GMP برای تولید واکسن‌های انسانی از وزارت بهداشت و پروانه بهره‌برداری برای تولید کیت‌های تشخیصی از سازمان غذا و دارو و نیز دریافت گواهی استاندارد ایزو ۱۳۴۸۵، ایزو ۹۰۰۱، ایزو ۱۰۰۰۴ و ایزو ۱۷۰۲۵ تا کنون دو نوع واکسن انسانی، سه ماده اولیه دارویی، محلول‌های تزریقی، بیش از ۸۵ نوع کیت تشخیصی مولکولی، الیزا، بیوشیمی و راپید تست و نیز محیط کشت آماده مصرف باکتریایی و کشت سلولی را تولید و به بازار عرضه کرده است.
واکسن آنفلوآنزای فصلی سه گانه اولین واکسن تولید شده در خط تولید این شرکت است که بر اساس GMP و الزامات سازمان بهداشت جهانی و نیز قوانین سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت تولید می‌شود. این واکسن از طریق کشت ویروس بر روی تخم مرغ تهیه شده و در سرنگ‌های آماده مصرف در حجم نیم میلی لیتر از سال ۱۳۹۷ به بازار عرضه می‌شود.
محلول و اسپری ضدعفونی کننده دست بر پایه انواع الکل برای پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا از دیگر محصولات این شرکت است.
لابراتوار تخصصی یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان از سال ۱۳۸۶ با هدف تولید مواد دندانی فعالیت‌های دانش‌بنیان خود را در راستای فرموله کردن مواد مصرفی دندانپزشکی آغاز کرد. تولید محصول ضدعفونی و پاکسازی کانال ریشه دندان (عصب‌کشی) از جمله محصولات این تیم تحقیقاتی است. این محصول به عنوان ضدعفونی‌کننده قوی و کامل عفونت‌های کانال ریشه دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین پاکسازی و شستشوی کانال ریشه دندان از بقایای عفونی و میکروارگانیسم‌ها به همراه عصب‌کشی، درمان عفونت‌های دندانی، درمان التهاب‌های غیرقابل التیام در اطراف رأس ریشه دندان، حذف بایوفیلم‌های کهنه و غیرفعال کردن سریع باکتری‌ها از جمله کاربردهای این محصول به شمار می‌رود.
این شرکت نیز در راستای مقابله با انتشار ویروس کرونا نسبت به تولید محلول و اسپری ضد عفونی کننده دست اقدام کرده است.
گروهی از محققان یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت خود را در زمینه تولید مواد ضدعفونی کننده محیط و تجهیزات بیمارستانی با استفاده از روش "مه خشک" آغاز کردند و توانستند راهکاری نوین برای ضدعفونی هوا و سطوح محیط‌های بیمارستانی و پزشکی ارائه دهند. دستگاه Noco Persia از تولیدات این شرکت است که با استفاده از تکنولوژی جدید مه خشک (Dry Mist) به ضدعفونی کامل محیط و از بین بردن انواع میکروب‌ها می‌پردازد. این دستگاه حتی امکان ضدعفونی نقاط غیر قابل دسترس و غیر قابل رؤیت را فراهم می‌آورد.
استفاده از روش مه خشک جهت ضدعفونی هوا و سطوح، نسبت به روش‌های سنتی ضدعفونی، برتری‌های ویژه‌ای دارد. سهولت استفاده و سرعت استفاده از دستگاه بدون نیاز به کاربر موجب شده که این دستگاه به راهکاری مفید برای ضد عفونی کردن محیط‌های عمومی مانند مهدکودک‌ها، رستوران‌ها، کارخانجات و تمامی اماکنی که ضدعفونی و بهداشت محیط دغدغه آنهاست، تبدیل شود.
این شرکت همچنین دو محلول ضد عفونی کننده نیز تولید کرده است.
یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار تجهیزات دندانپزشکی محلول و اسپری ضدعفونی کننده دست بر پایه انواع الکل را برای پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا تولید کرده است. محلول ضدعفونی کننده کف و سطوح این شرکت قدرت بالایی در از بین بردن میکروارگانیزم‌های بیماری‌زا دارد، به گونه ای که از آن می‌توان به عنوان ضد باکتری، ضد ویروس و ضد قارچ استفاده کرد.
محلول ضدعفونی کننده دست این شرکت محصول دیگری است که بر پایه الکلی و آماده مصرف تولید شده و از مزایایی چون اثر ضد میکروبی، دارای مواد محافظ و مرطوب کننده پوست، عدم نیاز به شست و شو بعد از استفاده از محصول، فاقد رنگ و دارای رایحه ملایم و قابل استفاده به صورت متوالی بدون خشک شدن پوست برخوردار است.
تجهیزات بیمارستانی
یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال۱۳۸۷ با ادغام چهار شرکت با سابقه در حوزه تجهیزات پزشکی در بخش‌های تولید تجهیزات بیهوشی و تنفسی، مانیتورینگ اعلام علائم حیاتی بیمار، تولید و واردات تجهیزات اتاق عمل و سیستم‌های Endo Surgery و Endo Vision فعالیت خود را آغاز کرد و در حال حاضر ماشین‌های بیهوشی برای مراقبت از بیماران در ICU بیمارستان‌ها کاربرد دارند.
تیم تحقیقاتی یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان پس از ساخت دستگاه لگن شوی، آندوسکوپ شوی اتوماتیک و ست شست وشوی ابزار جراحی موفق به تولید ظروف کاغذی یکبار مصرف ضد آب جهت دفع مایعات انسانی شدند. این ظروف (لگن، لوله ادرار و ظروف رسیور) پس از مصرف می‌بایست توسط دستگاه امحاگر مخصوص که توسط این شرکت طراحی و ساخته شده است، دفع اصولی شوند.
علاوه بر آن این شرکت در رایزنی با شرکت‌هایی که زمینه کاری مشترک با فعالیت این شرکت دارند، موفق به یافتن روشی جدید برای بی‌خطرسازی زباله عفونی بیمارستان شد و پس از مذاکرات با یکی از این کمپانی‌ها که در کشور آلمان مشغول فعالیت است، همکاری مشترک را آغاز و پس از ارائه مدارک لازم به مراجع ذی‌صلاح، مجوز ساخت این دستگاه را اخذ کرد.
تولید تجهیزات بیمارستانی مانند دستگاه "کاور کفش اتوماتیک حرارتی"، "دستگاه اینوکلاو رومیزی"، "دستگاه استریلایزر پلاسما"، "تخت شست‌وشو و ضدعفونی بیمار" و دستگاه "ابزار شوی" است.
تیم مطالعاتی یکی دیگر از شرکت‌های فعال در حوزه تجهیزات پزشکی در دی ماه سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را از طریق تولید و واردات لوازم و تجهیزات پزشکی در زمینه تجهیزات پزشکی در حوزه دپارتمان CSSD (دستگاه‌های شست وشوی ابزار و تجهیزات پزشکی، سیستم‌های اتوکلاو بخار و استریلایزر پلاسما، محلول‌های ضدعفونی، امحاء زباله‌های بیمارستانی) آغاز کرد. علاوه بر آن در زمینه‌هایی چون طراحی و ساخت دستگاه شوک الکترونیک دستی و اتوماتیک (AED)، سیستم احیای قلبی اتوماتیک (CPR)، بیمارستان و کلینیک‌های سیار (Mobile Hospital) و داروخانه رباتیک توانسته است در مدت بیش از ۱۵ سال سابقه در بازار کالاها و خدمات پزشکی ایران را داشته باشد.
دستگاه‌های استریلایزر پلاسما، امحای زباله بیمارستانی و اتوکلاو بخار از جمله محصولات این شرکت برای کاربرد در شرایط شیوع ویروس کرونا است.
یکی دیگر از شرکت‌ها نیز از سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را در زمینه ساخت میکروسکوپ نیروی اتمی آغاز کرد و نهایتا پس از ۱۰ سال کار در سال ۱۳۸۸ موفق به تولید دستگاه میکروسکوپ نیروی اتمی برای اولین بار در ایران شد. ۶ کشور در جهان، تولیدکننده AFM (میکروسکوپ نیروی اتمی) هستند و دستگاه ساخته شده توسط این شرکت از بعد عملکرد و کارایی با نمونه‌های خارجی کاملا رقابت می‌کند و در بعد اقتصادی نیز کمتر از ۶۰ درصد قیمت دستگاه خارجی است.
دستگاه "نانوسکوپ الکترونی (AFM)" در حوزه مطالعات پژوهشی و برای مطالعه بر ساختار ویروس قابل استفاده است.
تولید نرم‌افزار برای کاهش ابتلا به ویروس
چهار شرکت دیگر نیز در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فعال هستند که توانایی تولید نرم‌افزارهای کاربردی برای پیشگیری و انجام امور کاری و روزانه در منزل و در پی آن کاهش امکان ابتلا به ویروس کرونا را دارند.
دوربین‌های تب‌سنج
یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری آذربایجان غربی دوربین‌های حرارتی و تب‌سنج‌ها و سنسورهای ترمال (حرارتی) تولید کرده است و درصدد هستند تا با پهپادهایی که در دست ساخت دارند، اقدام به پایش و مونیتورینگ دما کنند.
محققان یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان پس از ۲۵ سال فعالیت در حوزه الکترواپتیک، با توجه به نیاز و شرایط کشور پس از شیوع ویروس کرونا توانستند دوربین‌های حرارتی تب‌سنج را طراحی کرده و بسازند. به گفته محققان این شرکت، این دوربین‌ها آماده تحویل به نهادهای مربوط به منظور اندازه‌گیری آنلاین درجه حرارت بدن افراد در اماکن عمومی مانند متروها و بیمارستان‌ها است.
کار دوربین‌های حرارتی، آشکارسازی اختلاف درجه بین نقاط مختلف یک جسم است؛ بخش‌های مختلف بدن انسان از سر تا انگشتان پا دارای درجات حرارتی متفاوتی است؛ از این رو اگر با استفاده از دوربین‌های حرارتی به بدن انسان نگاه شود، مجموعه‌ای از نقاط کمرنگ و پررنگ دیده می‌شود که این نقاط کمرنگ و پررنگ ناشی از اختلاف دمایی هستند که آشکارسازی شدند. تصور عموم بر این است که دوربین‌های حرارتی، میزان درجه حرارت را اندازه‌گیری می‌کند که تصور درستی نیست؛ چرا که می‌توان با کالیبره کردن این اختلاف و توزیع حرارتی را به درجه حرارت تبدیل کرد.
ساخت دستگاهی برای ضدعفونی کردن بدون پاشش محلول
با توجه به چالش پاشش محلول‌های ضد عفونی کننده در اماکن عمومی، اخیرا گروهی از محققان یکی از شرکت‌های مستقر در پارک فناوری آذربایجان غربی دستگاهی را بر پایه ازن برای ضد عفونی کردن عرضه کردند. این دستگاه بدون پاشش محلول اقدام به ضد عفونی کردن سطوح می‌کند و از آن می‌توان برای کاهش انتشار ویروس کرونا در شرایط طغیان بهره‌برداری کرد.
تولید ماسک‌های نانویی
در حال حاضر چهار شرکت تولیدکننده ماسک نانویی در کشور فعال هستند که به گفته آنها قبل از شیوع این ویروس، تولیدات این شرکت‌ها مشتری خاصی نداشت، چون فرهنگ و کاربردهای این محصول در کشور تبیین نشده بود؛ ولی در حال حاضر خطوط تولید این شرکت‌ها به طور کامل برای تامین نیازهای کشور فعال شده است.
دکتر سعید سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو در گفت‌وگو با ایسنا، تمرکز تولید ماسک‌ها از سوی این ستاد را بر روی ماسک‌های N۹۴ و N۹۹ دانست و گفت: ماسک‌های N۹۹ بیشتر برای کادر درمانی که در مواجهه با بیماران مبتلا یا مشکوک به کرونا هستند، قابل استفاده است؛ چرا که این نوع ماسک‌ها از ایمنی بالاتری برخوردار است.
وی کاربرد ماسک‌های N۹۴ را قابل استفاده برای پرسنل بیمارستان‌ها دانست و اظهار کرد: وزارت بهداشت اخیرا اقدامات خوبی در این زمینه داشته است، ضمن آنکه اخیرا جلسه‌ای با هیات امنای ارزی داشتیم و در این جلسه قرارداد تولید ۱۵ میلیون ماسک را امضا کردیم. بر اساس این توافق روزی ۳۰ تا ۴۰ هزار ماسک مورد نیاز کشور را تامین می‌کنیم.
دبیر ستاد توسعه فناوری نانو یادآور شد: ما تلاش داریم علاوه بر ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان از سایر ظرفیت‌ها نیز در این زمینه بهره‌برداری کنیم. در حال حاضر یک شرکت مجهز به دستگاه نانو الیاف است، ولی این شرکت فیلترهای نیروگاهی تولید می‌کند و تعهداتی برای تولید این نوع فیلترها دارد؛ از این رو ما تلاش داریم تا طرف‌های این شرکت را متقاعد کنیم که تاریخ تحویل فیلترهای سفارشی از این شرکت را به مدت دو ماه به تعویق بیندازند.
وی اضافه کرد: بر این اساس در حال حاضر یکی از خطوط تولید این شرکت را به تولید نانو ماسک اختصاص داده‌ایم. این خط قادر است روزی ۲۰ هزار نانو ماسک تولید کند.
سرکار یادآور شد: با این ظرفیت به همراه ظرفیت چهار شرکت تولید کننده نانو ماسک قادر به تولید ۱۰۰ هزار نانو ماسک هستیم، ضمن آنکه دو دستگاه نانو الیاف نیز که در انبار بوده، به این خطوط تولید اضافه می‌شوند.
به گفته وی، دو دستگاه نانو الیاف نیز برای صادرات بسته‌بندی شده بود و این دستگاه‌ها از بسته‌بندی خارج شدند تا در خط تولید مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
سرکار اظهار کرد: در این راستا معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری حمایت کرده است، به گونه‌ای که در این مسیر هر جا که گلوگاهی وجود داشته، آنها را مرتفع کرده است.