مشرق -  پنج عامل برای افت و تضعیف ارزش روزه در مبحث تعریف معارف روزه‌داری مطرح شده است که آن پنج مورد به شرح ذیل است:

1. افکار ناپسند:

روزه ظاهری همان خودداری ارادی و مطیعانه از خوردن اغذیه است ، ولی روزه نفس ، عبارت است از: خودداری حواس پنجگانه از افعال ناستوده و خودداری دل از نیت های پلید.

قلب انسان روزه دار باید همسو با خود صائم باشد؛ آدم روزه دار از بسیاری از کارها خودداری می کند؛ قلب او هم باید به خاطر حفظ حریم روزه از افکار آلوده و عصیان آمیز پرهیز و اجتناب نماید و هر گونه افکار ناپسند را از سر خود بیرون کند. امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: روزه قلب از اندیشه روی آوردن به گناه از روزه شکم از خوردن غذا برتر است . (1)

همچنین آن حضرت علیه السلام فرمود: روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم است .(2)

2. لقمه ناپاک و اثر آن:

روزه باید با لقمه پاک و بدور از هر گونه شبهه گرفته شود، بنابراین چنانچه انسان بدون توجه و رعایت حلال و حرام و لقمه شبهه ناک روزه بگیرد، روزه از ارزش و اعتباری که شرع برایش تعیین کرده برخوردار نخواهد بود.

اهتمام به خوردن حلال و پرهیز و اجتناب از حرام خواری یکی از نشانه های بارز پیروی از خط حق است .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: وای به حال کسی که روزه خود را با غذای حرام افطار کند ( حلیة الابرار، بحرانی ، ج 1، صص 219، 345)؛ آری ، روزه، با غذای حلال، روزه راستین است .

3. سخن چینی:

تمامی ، به نوبه خود از عوامل کاهش ارزش روزه است و اثرات و پیامدهای خطرناکی دارد؛ از جمله :

الف) کاهش اعتبار روزه :
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چهار چیز موجب تباهی روزه و بطلان کارهای خیر می شود، یکی از آن چهار چیز نمامی سخن چینی است .(3)

ب) عذاب قبر:
در رهنمودهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمؤ منین علیه السلام آمده است : یا علی! از غیبت و نمامی بپرهیز؛ زیرا غیبت، روزه را از پا در می آورد و سخن چینی نیز باعث عذاب قبر است .(4)

4. عاق والدین:

روزه دار علاوه بر انجام واجبات و مستحبات و ترک مبطلات روزه و احیانا مکروهات ، باید از هر گونه والدین آزاری بپرهیزد؛ روزه کسی که والدین او از وی ناراضی هستند، ارزشی ندارد.(5)

در قرآن می خوانیم: خدا مقرر داشت که: جز او را نپرستید و در حق پدر و مادر خود نیکی کنید نیکوکار باشید و آنگاه که هر دو یا یکی از آنها با پیری رسیدند نسبت به آنها کم لطفی نکنید حتی به آنان اف نگویید؛ آنان را نیازارید؛ فروتنی خود را در برابرشان اظهار کنید و بگوئید: خدایا آنان را مورد رحمت خویش قرار ده چنانکه آنان ما را در کودکی مان مورد رحمت خویش داشتند(6).

صاحب مجمع البیان در تفسیر جوامع الجامع ذیل آیه فوق ، یادآور می شود: وقتی انسان از گفتن اف در مقابل پدر و مادر نهی شده باشد، به طریق اولی نمی تواند نسبت به آن دو آزار و اذیت بیشتر روا دارد.(7)

امام صادق علیه السلام فرمود: کمترین نافرمانی اف گفتن به پدر و مادر است و اگر خدا می دانست چیزی کمتر از اف موجب رنجش والدین می شود، بدون شک از آن نهی می کرد. همچنین در قرآن کریم آمده است : آنان را به نام صدا نکن(8).

سید بن طاووس آن عالم بی نظیر، پس از مهیا کردن کفن و تعیین محل دفن خود در قسمت پایین پای پدر و مادر، می گوید: می خواهم مادامی که در قبر هستم سرم، پایین پای پدر و مادرم باشد، زیرا پروردگار متعال می فرماید: در برابر پدر و مادر باید فروتن باشی و در حق آنان باید احسان کنی با رحمت و مهربانی خاصی فروتنی خود را در برابرشان ظاهر کنی(9) و در آیه ای دیگر می خوانیم :؛ در حق والدین خود احسان کن .(10)

انسان هیچ گاه نباید پدر و مادر خود را مورد آزار و اذیت قرار دهد، زیرا احترام آن دو هیچ گونه محدودیتی ندارد. لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود(11) کسی که پدر و مادر را غمگین سازد، عاق والدین شده است .

بدیهی است که عاق والدین مساله ای بس مهم و یکی از گناهان کبیره است . امام صادقعلیه السلام فرمود:(12)عاق والدین شدن یکی از گناهان کبیره است؛ زیرا خداوند حکیم آدم عاق شده را گناهکار شقی قرار داده؛ کیفر عاق والدین در همین دنیا گریبان انسان را می گیرد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:(13) عقوبت سه گناه ، بدون آنکه به آخرت موکول شود در دنیا ظاهر می گردد؛ عاق والدین ، ستمکاری در حق مردم و کفران احسان.

چند نکته:
1. پدران سه گانه : پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: برای هر کسی ، سه گونه پدر، معرفی کرده است . آن حضرت فرمود: پدران سه دسته اند: پدری که ترا به دنیا آورد، پدری که به تو همسر داد که تو را علم و دانش آموخت(14).

2. نظر اعتراض آمیز و خشم آلود: امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که به والدین خود به گونه ای خشم آلود بنگرد، گرچه آن ها در حق وی ستم کرده باشند، نماز او پذیرفته نمی شود (15).

با توجه به فرمایش امام صادق علیه السلام یکی از شرایط نماز در پیشگاه خدا نگهداشتن حرمت والدین است . از آنجایی روزه بعد از نماز در اسلام بسیار مورد توجه می باشد باید از شرایط و خصوصیات آن نیز باشد.

3. نفقه والدین : از امام صادق علیه السلام پرسیدند: نفقه کدام یک از بستگان بر آدمی لازم و واجب است ؟ فرمودند: پرداخت نفقه والدین ، فرزند و زن بر مرد واجب است .

امام صادق علیه السلام در جای دیگر فرمود: پنج نفر واجب النفقه انسان هستند؛ بنابراین نمی توان مالیات واجب ، از جمله زکات را به آنان داد. آن پنج نفر عبارتند از: پدر، مادر، فرزند، مملوک ، همسر؛ زیرا اینان عیال آدمی هستند و واجب النفقه اند(16).

5. تکبر و عجب:

یکی از آفات روزه از رذائل اخلاقی خود بزرگ بینی و تکبر فروشی است . تکبر اولین معصیتی است که در برابر خدا صورت پذیرفته است .

تکبر، چیزی است که از آن به عنوان اصول ریشه های کفر، یاد شده است(17).

سرچشمه و ریشه کفر سه چیز است : حرص ، تکبر و حسد(18). تکبر نه تنها زشت ترین اخلاق است بلکه از بزرگترین گناهان می باشد.(19)

عجب، در بسیاری از موارد به معنای تکبر است ، ولی گاهی به معنی خودپسندی و خودبرتربینی است ، عجب آن است که آدمی دیگران را به حساب نیاورد و موارد ارزش‌های آنها را نادیده بگیرد، امام صادق (علیه‌السلام ) فرمود: کسی که برای دیگران، ارزشی قائل نشود، دارای عجب است .(20)پس عجب یک صفت منفی اجتماعی است که انسان خود را می پسندد و برای دیگران مؤ لفه ستودنی قائل نیست.

---------
1. غررالحکم ، شماره 5873
2. همان ، شماره 5874.
3. ر.ک : حر عاملی ، وسایل الشیعه ، ج 7، ص 21.
4. ر.ک : طبرسی ، جوامع الجامع ، ج 1، ص 103.
5. وقایع الایام ، خیابانی ، صیام ، ص 431.
6. بنی اسرائیل : 22-25.
7. جوامع الجامع ، ذیل آیات فوق .
8. جوامع الجامع ، ذیل آیات فوق .
9. اسراء 24.
10. بقره : 83.
11. روضة المتقین ، ج 12، ص 249.
12. بحار الانوار، ج 74، ص 74.
13. بحار الانوار، ج 75، ص 275.
14. مواعظ العددیة ، ص 63، ثلاثیات .
15. بحار الانوار، ج 74 ص 61.
16. وسایل الشیعه ، ج 15، ص 237.
17. مستدرک ، ج 2، ص 309.
18. ر.ک : تزکیة النفس ، مبحث کبر.
19. ر.ک : تزکیة النفس ، مبحث کبر.
20. صدوق ، معالی الاخبار، ص 244.