به گزارش مشرق، سومین نشست تخصصی وبینار «کرونا؛ مناقشه‌های رهایی» از مجموعه نشست‌های فکری «جدال‌های کرونایی» درباره مفهوم نجات و انتظار پس از پیامدهای اپیدمی کرونا برای انسان و جامعه به همت رایزنی فرهنگی ایران در لبنان برگزار شد.
ایده رهایی در فرهنگ انتظار متجلی است
در ابتدای این نشست عباس خامه‌یار، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لبنان، به عنوان نخستین سخنران صحبت کرد و گفت: می‌خواهیم از طریق این گفت‌وگو و به دنبال تأثیرات و پیامدهایی که بیماری همه‌گیر کرونا بر انسان و جامعه داشته است، رویکرد فکری اولیه‌ای درباره مفهوم نجات و انتظار ارائه دهیم. انتظار مفهومی دیرینه است که به دلیل شرارتی که در گروه و افراد دیده می‌شود، صاحب ایده عدالت، تحقق آن را به تعویق می‌اندازد، اما دکترین عدالت باید محقق شود؛ حتی اگر در دنیای دیگری باشد. این همان ایده خلاص و رهایی در مسیحیت است که در شخصیت حضرت مسیح(ع) متجلی و در اسلام به فرهنگ انتظار معنی شده است که در زمین پس از آنکه از ظلم و ستم پر شد، عدالت می‌گستراند و منجر به ظهور حضرت مهدی(عج) می‌شود.
وی گفت: در مناقشه رهایی از کارزار کرونا، فلسفه انتظار و تدبیر را می‌بینیم که بر سطح تفکر فعلی انسان متمرکز است؛ بنابراین برای نجات آسمانی از این بحران، تدبر و مدیریت برای برون‌رفت از این دوران اپیدمی را با کمترین ضرر و زیان ممکن، چه در سطح اقتصادی و چه از نظر معنوی انتظار می‌کشیم. حتی اگر تأثیر منفی اپیدمی را در ایجاد فاصله‌گذاری اجتماعی بپذیریم، با این حال نمی‌توان روابط خانوادگی و همدلی انسانی ایجادشده در این شرایط را منکر شد.
کرونا انسان را از غفلت بیدار کرد
سخنران دوم این نشست حجت‌الاسلام شیخ محمدسعید نعمانی، عضو مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و از شاگردان شهید سیدمحمدباقر صدر به همه‌گیری ویروس کرونا و ابتلا و فوت هزاران نفر در آمریکا، اسپانیا، ایتالیا و... اشاره کرد و گفت: این ویروس تقریباً ۲۰۰ کشور دنیا را درگیر کرده، این در حالی است که بشر در طول تاریخ با چنین مشکلات زیادی از جمله سیل، زلزله، بلایای طبیعی و بیماری‌هایی نظیر طاعون مواجه بوده که تأثیرات منفی و در برخی موارد تأثیرات مثبت داشته است. انسان با تمام غرور، سرکشی و تکبری که دارد، امروز در مقابل این ویروس بسیار کوچک احساس ضعف می‌کند، چراکه کرونا با تمام درد و کشندگی‌ای که داشته، توانسته است انسان‌های غافل را بیدار کند، تا جایی که ما می‌شنویم که برخی به مقوله دعا تمسک جسته‌اند، به‌طوری که در برخی کشورها و شهرهای غربی که مسلمانان از اذان منع می‌شدند، امروز این اجازه را یافته‌اند، زیرا آنها به این موضوع پی برده‌اند که جرعه‌ای از ایمان می‌تواند در رهایی از این بیماری همه‌گیر تأثیرگذار باشد.
گرایش انسان به خداوند و دعا در وجود انسان نهادینه شده است، اما به هر حال تلاش دانشمندان، علما و فرهیختگان برای مقابله با این بیماری و توصیه‌های آنها در زمینه قرنطینه خانگی و فاصله‌گذاری اجتماعی و تلاش پزشکان برای یافتن واکسن مقابله با کرونا نیز قابل احترام و اهتمام است؛ اگرچه برخی از این توصیه‌ها در برخی جوامع که عادت به ماندن به خانه ندارند، منجر به خشونت خانوادگی شده است، زیرا آنها نتوانسته‌اند خود را با این فضا وفق دهند و این موضوعی است که اهل علم و فرهیختگان باید آن را مورد اهتمام قرار دهند.
وی با تأکید بر اینکه انسان در هر وضعیتی باید امید داشته باشد و در مقابل خود افق‌هایی از امید بگشاید، گفت: انسان در طول تاریخ با مشکلات، حملات، بحران‌ها، گرفتاری‌ها و چالش‌های زیادی مواجه بوده که در برخی موارد این مصیبت‌ها از سوی حکومت‌ها بر مردم تحمیل شده است، این در حالی است که مظلومان و مستضعفان همواره امید به خداوند داشته‌اند که در اینجا مساله نجات و رهایی مطرح می‌شود، بنابراین باید منجی و نجات‌دهنده‌ای وجود داشته باشد که آرزو و امید رهایی از ظلم و ستم را محقق کند. منجی فقط محدود به ادیان آسمانی نیست، بلکه حتی در جوامع و مکاتب فلسفی نیز از منجی و نجات‌دهنده بحث می‌شود، این در حالی است که آیت‌الله‌العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر بیان می‌کرد که امام زمان(عج) ظهور می‌کند تا امید و آرزوی ۱۲۴ هزار پیامبر را محقق کند.
رییس سابق کنگره فیلی عراق با بیان اینکه مساله ظهور در برخی ادیان، فلسفی و پیچیده است، ادامه داد: اسلام بیشتر از ادیان دیگر به ظهور امام مهدی(عج) پرداخته است، و خداوند متعال در آیه پنجم از سوره قصص می‌فرماید: «و نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی‌الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ: و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرودست شده بودند منت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم و ایشان را وارث [زمین] کنیم»؛ بنابراین خداوند بر کسانی این منت را می‌گذارد و جامعه‌ای آمادگی ظهور را پیدا می‌کند که در زمینه علم و اخلاق و... پیشرو باشد.
کرونا ضعف و محدودیت بشر را اثبات کرد
در ادامه مارتئوفیلوس جورج صلیبا، کاردینال سریان ارتدوکس در منطقه جبل لبنان و طرابلس، به ارائه سخنرانی پرداخت و گفت: انسان مخلوق و آفریده خداوند متعال است و حق‌تعالی نعمات زیادی در اختیار وی قرار داده و او خلیفه و جانشین حق‌تعالی بر زمین است، اما انسان از صلاحیت و امتیازات آنچنان که شایسته است، استفاده نکرده. کرونا ضعف انسان و محدودیت بشر را نشان داد، اما ما در دین، اخلاقیات و رسالت مسیحی خود ایمان داریم که خداوند برای هر رنج و مصیبت راه نجاتی را ارائه می‌دهد.
انسان با وجود اینکه عقل، دانش و معرفت علمی زیادی کسب کرده و به افق‌ها و بخش‌های زیادی از جهان رسیده و این پیشرفت حتی به حضور در سیارات دیگر و کهکشان‌ها منتهی شده است، اما تمامی این دستاوردها از آن خداوند و از نعمات و مواهب الهی است و باید تأکید کنیم که هر آنچه انسان به آن دست یافته، لطف خداوند متعال است. صبر، روزه، دعا، صدقه و صداقت از ارکان مهم در اسلام و مسیحیت است که انسان را رهایی می‌دهد و باعث نجات انسان می‌شود و اگر انسان بر خداوند توکل کند و ایمان داشته باشد، نجات پیدا می‌کند. بهترین راه برای مقابله با کرونا پناه بردن به خداوند است و حضرت داود(ع) در کتاب مقدس خود «زبور» بر پناه بردن به خداوند هنگام سختی‌ها و مصیبت‌ها تأکید دارد. مسلمانان در ماه رمضان، روزه خود را مطابق عادات و سنت‌های خود به جا می‌آورند که فضیلتی بزرگ و مسیری مبارک است و ما حلول این ماه را به مسلمانان تبریک می‌گوییم.
انسان در معرض گرفتاری است
شیخ احمد قیس، رییس مرکز علمی مطالعات و پژوهش‌های قرآنی از لبنان، دیگر سخنران این نشست بود که بیان کرد: در مورد موضوع این جلسه مبارک، لازم است نگاهی کوتاه به تاریخ دینی انسان داشته باشیم که انسان در طول تاریخ چگونه با گرفتاری‌ها و بحران‌ها برخورد کرده است تا بتوانیم آنچه را باید در بحران فعلی انجام دهد، بیان کنیم. با بررسی تاریخ دینی بشریت می‌فهمیم که انسان به اشکال مختلف و متنوع در معرض گرفتاری‌های بسیاری قرار گرفته، اما نتیجه تعامل انسان با آن تا حدی یکی است، به‌خصوص در مرحله ناتوانی نهایی و به‌ویژه از نظر محتوا یا ملاحظه متافیزیکی.
قیس با طرح این پرسش که مردم چگونه با انواع و اقسام مصائب و گرفتاری‌ها برخورد می‌کنند، گفت: در اینجا می‌توان گفت که این مساله چهار عنوان اصلی متغیر است که عبارتند از:۱ـ مؤمنی که به درگاه خداوند مناجات می‌کند و به درگاه خداوند ندا سر می‌دهد؛ چنانکه در آیه ۷۶ سوره انبیاء آمده است: «وَ نُوحًا إِذْ نَادَی مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّیْنَاهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ؛ و نوح را [یاد کن] آنگاه که پیش از [سایر پیامبران] ندا کرد، پس ما او را اجابت کردیم و وی را با خانوادهاش از بلای بزرگ رهانیدیم».
۲ ـ فردی که در تلاش برای درک رحمت خداوند است مانند وضعیت حضرت آدم(ع) و حواء در آیه ۲۳ سوره اعراف: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ؛ گفتند پروردگارا ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی، قطعاً از زیانکاران خواهیم بود».
۳ ـ بازنده‌ای که همچنان امید و آرزو دارد؛ چنانکه در آیه ۹۹ و ۱۰۰ سوره مؤمنون آمده است: «حَتَّی إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ: تا آنگاه که مرگ یکی از ایشان فرا رسد، میگوید پروردگارا مرا بازگردانید» و « لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَ مِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛ شاید من در آنچه وانهادهام کار نیکی انجام دهم؛ نه چنین است این سخنی است که او گوینده آن است و پشاپیش آنان برزخی قرار دارد تا روزی که برانگیخته خواهند شد».
۴ ـ بیچاره محروم: همچنان که در آیه ۷۷ سوره زخرف آمده است: «وَ نَادَوْا یَا مَالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنَا رَبُّکَ قَالَ إِنَّکُمْ مَاکِثُونَ؛ و فریاد کشند ای مالک [بگو] پروردگارت جان ما را بستاند؛ پاسخ دهد شما ماندگارید.»
وی گفت: بحران فعلی کرونا، علاوه بر اینکه یک بیماری همه‌گیر است، چالش‌های مالی، اقتصادی، نظامی، امنیتی و فرهنگی ایجاد کرده که مردم حق دارند بترسند و وحشت کنند و سؤال بپرسند، اینها همه احساسات طبیعی است، اما در مورد شیوه تعامل با چنین بحرانی بازگشت به خداوند متعال و تکیه بر روشی که قرآن کریم برای ما تشریع کرده است، بهترین روش به‌شمار می‌رود.
کرونا سخنگوی مستضعفان است
شیخ تاج‌الدین الهلالی، اندیشمند و پژوهشگر برجسته مصری و مفتی سابق استرالیا، آخرین سخنران این نشست، بر این باور بود که اکنون شاهد نبردی میان جهان هستی و ویروس کرونا هستیم. کرونا توانست عدالت را در جهان هستی برقرار کند و من آن را تأدیب‌کننده انسان و در عین حال نجات‌دهنده و معلم بشریت می‌دانم، زیرا پیام آزمایش آسمانی، عشق و خیر است چراکه ظاهر آن نقمت و بدبختی و باطن آن نعمت است؛ چنانکه خداوند متعال در آیه ۳۵ سوره انبیاء می‌فرماید: «کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ؛ هر نفسی چشنده مرگ است و شما را از راه آزمایش به بد و نیک خواهیم آزمود و به سوی ما بازگردانیده می‌شوید» و در آیه ۲۱۶ سوریه بقره آمده است: «وَ عَسَی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسَی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لَاتَعْلَمُونَ؛ بسا چیزی را خوش نمی‌دارید و آن برای شما خوب است و بسا چیزی را دوست می‌دارید و آن برای شما بد است و خدا میداند و شما نمی‌دانید.»
کرونا درد، بلا و مصیبت را بدون هیچ تبعیضی در همه کشورها عادلانه تقسیم کرده است و همه مسلمانان، مسیحیان و یهودیان و ساکنان شرق و غرب زمین را درگیر و همگان را بدون هیچ تبعیضی مبتلا کرده است.
الهلالی گفت: کرونا هیچ توجهی به اعتقادات نیز ندارد و به نظر می‌رسد که رسالت آن هشدار از سوی خداوند متعال است تا جایی که قدرت‌های بزرگ، شورای امنیت و سازمان ملل و تمامی کشورهای اروپایی و آمریکایی را فلج کرده و مرزها را درنوردیده و دانشگاه‌ها و فرودگاه‌ها را بسته است و بدون ویزا وارد می‌شود تا به آنها بگوید که من رسالتی دارم و رسالت من این است که خفتگان را بیدار کنم و با توجه به دستاوردهایی که داشته، بسیار قاطع است و بزرگترین دستاوردش قرنطینه خانگی است. کرونا آمد تا به مردم بگوید حال که کرامت، شهامت و عزت‌تان از بین رفته، بهتر است به خانه بروید.
به غربی‌ها نیز گفت حال که وجدان و انسانیت شما لکه‌دار شده به خانه بروید، چرا که وضعیت سوریه، عراق، یمن و لیبی که در نتیجه جاه‌طلبی‌های غرب کشته‌ها داده و عبادتگاه‌ها تخریب شده، گواه این موضوع است. کشتی نظام هستی واحد است که اگر غرق شود، همه غرق می‌شوند و اگر نجات پیدا کند، همه نجات پیدا می‌کنند و اکنون که جهان شاهد نبرد میان بشریت و ویروس حقیر و مجهول‌الهویه کروناست، باید به‌عنوان بشر همه در کنار هم بایستیم و درک کنیم که اگر کشتی هستی غرق شود، همه غرق می‌شوند. باید از کرونا تشکر کنیم که سیاستمداران را خانه‌نشین کرد و لحن خودکامه مستکبران را تغییر داد و اکنون آنها با زبان همگرایی و همدلی صحبت می‌کنند.
الهلالی کرونا را سخنگوی مستضعفان دانست و گفت: این ویروس آمده است تا ساکنان کره زمین را بدون توجه به ملیت غربی و شرقی، یکپارچه و واحد کند و ما باید از کرونا تشکر کنیم که قیمت نفت را پایین آورد، زیرا نفت به ابزاری در دست مستکبران و متکبران تبدیل شده است.
*صبح نو