با این‌که رفتار افراطی و بی‌مبنای پدر رومینا در به قتل رساندن دخترش، موجی از انزجار را در افکار عمومی در پی داشته و رؤسای قوای قضاییه و مجریه، دستور رسیدگی فوری به این حادثه وحشتناک داده‌اند، عده‌ای با دستمایه قرار دادن این اتفاق به هجمه علیه موضوع «غیرت» پرداخته و این رویه فطری و طبیعی انسان را قبیح جلوه داده‌اند.

حال موضوع «غیرت، تعریف و حدود آن»‌ را در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین علی سرلک، استاد حوزه و دانشگاه به بحث گذاشته شده است.

غیرت یکی از شئون قوه غضب است

غیرت دارای چه تعریف و تفسیری است؟

انسان‌ها دارای قوا و نیروهای بازدارنده و حفاظتی از وجود خود هستند که یکی از آن‌ها، قوه غضب است که از به هدر رفتن وجود انسان ‌جلوگیری می‌کند. این قوه موجب می‌شود انسان تحریک شود تا آسیب نبیند و در برابر آسیب‌هایی که بناست به او وارد شود، واکنش مناسبی داشته باشد.

عرصه‌های آسیب انسان متفاوت است؛ یک زمان آسیب مالی به انسان وارد می‌شود و فرضا پول انسان بناست دزدیده شود که انسان در برابر آن، بر اساس قوه غضب واکنش نشان می‌دهد. زمانی هم جنبه‌های جسمی مطرح است که فردی بنا دارد به جسم ما آسیب وارد کند و ما براساس این قوه در برابر او خشمگین می‌شویم.

در نهایت یک زمان نیز عرصه آسیب در حوزه آبرو و حیثیت است. اگر بنا باشد فردی نسبت به آبرو و حیثیت ما تعرضی داشته باشد، به صورت طبیعی در برابر او واکنش نشان خواهیم داد و این واکنش، برخاسته از قوه غضب است، اما باید تحت کنترل عقل قرار گیرد تا واکنشی متناسب با فضای هجوم وارده صورت گیرد.

یکی از شئون غضب، غیرت است که در مباحث آبرویی و اصطلاحاً ناموسی، مثلا تعرض‌هایی که در روابط همسرانه و خانوادگی رقم می‌خورد، انسان به صورت طبیعی، واکنش نشان می‌دهد، اما قوه غضب باید همواره تحت مدیریت و سرپرستی قوه عقل باشد تا نوع دفاع ما صحیح و درست باشد و به نوعی برای درست کردن ابرو، چشم را کور نکنیم.

مبنا و معنای رفتار غیرتمندانه

تحت کنترل بودن قوه غضب و به نوعی غیرت به چه معنایی است؟

 اساساً قوه غضب مانند قوه شهوت، اگر عقلانی باشد، انسان را به کمال می‌رساند اما اگر عقلانی نباشد، کمالات انسان را هم از بین می‌برد. بنابراین رفتار غیرتمندانه عبارت است از واکنشی که انسان براساس فکر و اندیشه در برابر صدماتی که به جنبه‌های حیثیتی و ناموسی او وارد می‌شود، نشان می‌دهد. خود این واکنش و رفتار بسیار دقیق است و دارای حدود و شرایطی است که اگر رعایت شود، حد و کمال را محقق می‌کند و در غیر این صورت با بنزین به سراغ خاموش کردن آتش رفته‌ایم.

رعایت نکردن این حدود و شرایط، مانند آن است که فردی در مقام غیرت‌ورزی نسبت به همسر و دختر خود کارهای خشونت‌آمیز انجام دهد که در این‌صورت غیرت‌ورزی به عکس خود تبدیل خواهد شد.

اسلام موافق غیرت عقلانی است

دین اسلام در برابر این غیرت به عنوان یک قوه فطری و طبیعی چه واکنشی داشته است و اساساً آن را چگونه پذیرفته است؟

غیرت اگر براساس اعتدال و حکم عقل باشد، بخشی از کمال و رشد انسان است و به نوعی جزو فضایل وجودی او محسوب می‌شود و مورد پذیرش اسلام است، اما اگر عقلانی نباشد، جزو رذایل به حساب خواهد آمد.

به طور مثال اگر فردی در مقام دفاع در برابر یک مهاجم، او را بیش از حد مجازات کند، نوعی خروج از اعتدال است و افراط و تفریط محسوب می‌شود که در قرآن کریم نهی شده است. در قرآن کریم داریم: «وَلا یَجرِمَنَّکُم شَنَآنُ قَومٍ عَلیٰ أَلّا تَعدِلُوا ۚ اعدِلوا هُوَ أَقرَبُ لِلتَّقویٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعمَلونَ؛ دشمنی با جمعیّتی، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند! عدالت کنید که به پرهیزگاری نزدیک‌تر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید که از آنچه انجام می‌دهید باخبر است!» یعنی انسان حتی با دشمنانش هم باید با عدالت رفتار کند تا مبادا دچار افراط و تفریط شود که موجب آسیب به خود و جامعه است و آرامش را از جامعه سلب می‌کند.

با این تعریف، حد و مرز رفتار غیرتمندانه کجاست؟

برخورداری از غیرت برای آنکه خالی از افراط و تفریط باشد تا موجب برهم خوردن آرامش جامعه نشود، چه ویژگی‌هایی دارد؟

غیرت یکی از شئون و شعبه‌های قوه غضب است که قوه حمایتگر برای انسان محسوب می‌شود و حس بقا و حب به ذات را در وجود انسان ایجاد می‌کند، اما اگر غیرت از اعتدال خود خارج شود از سویی بی‌غیرتی، بی‌تفاوتی، بی‌قاعدگی و در اصطلاح عرفی بی‌ناموسی را ایجاد می‌کند که فرد در برابر هیچ رفتار زشت و زننده‌ای که آسیب‌های روانی، بهداشتی، اعتقادی و اخلاقی را ممکن است در جامعه ایجاد کند، حساسیتی ندارد. چنین فردی حتی تقبیح می‌کند که انسان واکنشی در قبال تهدیدها از خود نشان دهد.

دین اسلام نسبت به خوک که در مسائل غریزی و جفت‌گیری هیچ ابایی ندارد، بسیار تقبیح کرده است و داریم که نباید انسان مانند خوک باشد؛ یعنی اصطلاحاً بی‌غیرت شود؛ زیرا حریم‌ها برداشته می‌شود.

 در دنیای امروز براساس مدل زیستن و سبک زندگی افراد که انسان در آن تماما محور شده است، یکی از گام‌هایی که باید برداشته شود عبور از سنت‌ها و اصالت‌هایی است که انسانیت با آن تعریف می‌شود.

بنابراین امروز در ماجرای رخ داده برای رومینا این دختر نوجوان برخی از افرادی که در فضای مجازی عمل پدر را تقبیح می‌کنند، البته ما نیز این رفتار را تقبیح می‌کنیم، اما خاستگاه اظهارنظرها متفاوت است. آن‌ها به دنبال حمله کردن به حریم‌ها و حرمت‌ها هستند. در این شکی نیست که پدر رومینا، جنایتی بزرگ مرتکب شده است و قتل این دختر با هیچ دلیلی قابل توجیه نیست. او یک گناه کبیره انجام داده است و حتماً باید مجازات شود.

اما برخی این اتفاق را دستمایه‌ای برای حمله به اصل غیرت‌ورزی قرار داده‌اند و به دنبال تجویز نوعی اباحه‌گری و بی‌دروپیکری در روابط دخترها و پسرها هستند که براساس مثال مقام معظم رهبری دست چدنی است که دستکش مخملی پوشیده است؛ یعنی ظاهر حرف‌ها دلسوزانه است و نوعی خیرخواهی دارند، اما متاسفانه مسئله آن‌ها رومینا و مظلومیت اتفاق افتاده نیست؛ بلکه به دنبال آن هستند که تفریط در غیرت و حذف قید و بندها در روابط را به دست آورند.

البته از سوی دیگر نیز برخی مشابه همان افرادی که گفته می‌شود به پدر رومینا اعلام کردند که باید برخورد کند و اگر او را نکشد بی‌غیرتی کرده است، امروز هم از آن طرف پشت بام در حال افتادن هستند و به افراط در غیرت می‌پردازند؛ در حالی که هر دو، دو روی یک سکه هستند و افرادی که افراط می‌کنند و یا در غیرت تفریط دارند، دو لبه قیچی هستند که حقیقت و غیرت واقعی را ذبح می‌کنند.

امیرالمومنین، علی علیه‌السلام می‌فرماید: جاهل یا افراط می‌کند و یا تفریط؛ یعنی یا کم می‌گذارد و یا زیاده‌روی دارد.

زنان و دختران، قربانیان مظلوم روابط آزاد دختر و پسر هستند

امروزه در کشور شاهد روابط بی‌حد و مرز دختران و پسران هستیم. این اتفاق چقدر در اثر بی‌غیرتی مردان کشور رو به گسترش است؟

 روابط زن و مرد تنها در چارچوب زن و شوهری مورد قبول و پذیرش است و زمانی که از این چارچوب خارج شود، موجب آسیب به کیان خانواده است و بهداشت عاطفی به خصوص دختران را مورد هجوم قرار می‌دهد.

برخی از این دوستی‌ها که هدفمند نیستند و صرف تبادل عواطف ایجاد می‌شود، مصداق روشن تفریط در غیرت است. فردی که به دنبال بی‌خیال دانستن این چهارچوب‌ها و مرزها در جامعه است، باید بداند آتشی را در حال روشن کردن است که روزی دامن خود را خواهد گرفت.

دنیای امروز نیز نسبت به این روابط پشیمان است و حقیقتاً این لیبرالی در روابط و آزادی در ارتباطات تاسف بار است. اخیراً یکی از زنان مسئول سرشناس در آمریکا به یکی از زنانی که از ایران خارج شده بود، گفت: تو نباید دختران و زنان ایرانی را تشویق کنی که شبیه آمریکایی‌ها باشند؛ زیرا در آمریکا اتفاق بسیار بدی برای زنان و دختران رخ داده است. او آمار تکان دهنده‌ای از روابط نامشروع در آمریکا ارائه می‌کند که همگی ناشی از تجاوز به عنف و علی‌رغم خواسته طرف مقابل بوده است و بچه‌های بسیاری نیز از این روابط نامتعارف متولد شده‌اند که پدر و مادرشان مشخص نیست و آمار بسیاری از سقط جنین در این کشور ارائه می‌دهد.

در روابط آزاد، زنان قربانیان مظلوم هستند؛ زیرا انسان‌ها به جای آن‌که زن و مرد باشند، مذکر و مونث می‌شوند و جنسیت، محور ارتباطات آن‌هاست. انسان‌ها از انسانیت خود عدول می‌کنند و به مرتبه غریزی نازل می‌شوند که در این گونه روابط، زن در طول تاریخ به دلایل مختلف صدمات بسیاری دریافت کرده است و از گردونه رشد و آرامش خارج شده است.

در ماجرای رخ داده برای رومینا آیا می‌توان گفت که شاهد افراط و تفریط توأمان از سوی پدر بوده‌ایم؟ چرا که او با بی‌مبالاتی اولیه، دختر را به سمت برقراری این ارتباطات آزاد برد و در نهایت با افراط او را به کام مرگ کشاند.

اگر پدر در فضای خانواده، فردی مهربان و غمگسار باشد و بتواند با فرزندان خود به خصوص دختران ارتباط خوبی برقرار کند، هرگز کار به این‌جا نخواهد رسید. مشکل اصلی ما در این است که خانواده نقش عاطفی خود را نادیده گرفته و پدران نیز وظایف پدرانه و نوازشگرانه خود را به درستی ایفا نمی‌کنند.

در دین اسلام توصیه شده است اگر هدیه خریداری می‌کنید، اول هدیه دختر را بدهید؛ زیرا احساسی‌تر و حساس‌تر است. بوسیدن دختر و پسر و در آغوش گرفتن آن‌ها جزو توصیه‌های موکد دین است. دختر خانمی به من مراجعه کرد و گفت، از زمانی که در خاطر دارد ، پدرش او را کمتر از ۱۰ بار به آغوش گرفته و بوسیده است. در حالی که اگر محارم یک دختر، نسبت به او محبت و عاطفه داشته باشند، کار به مردان نامحرم نمی‌کشد. زمانی که عواطف در خانواده‌ها نباشد و زمینه از عاطفه خالی باشد، شکوفه‌های تنگ‌نظری جوانه خواهد زد و خانواده مانند پدر رومینا، داس به دست می‌شود و از آن برای تنبیه و ترساندن فرزندان استفاده می‌کند.

خانواده‌ها بدانند که محیط خانه باید سرشار از محبت و عاطفه باشد و اگر اختلاف نظری هم وجود دارد که طبیعی هم است،‌ نباید به تنش و درگیری مبدل شود.

شریک جرم‌های پدر رومینا در قتل او

خیلی‌ها معتقدند که پدر رومینا در انجام این جنایت، تنها نبوده و همدستانی داشته است. شما در این باره چه نظری دارید؟

درست است که رومینا در ظاهر، قاتلی به نام پدر دارد، اما شرکای قتل او، افراد بسیاری هستند. کسانی که زمینه روابط آزاد میان دختران و پسران را ایجاد کردند و این روابط را عادی جلوه دادند و می‌دهند، شرکای جرم قاتل رومینا هستند. کسانی که پدر رومینا را تحریک کردند و به او غیرت افراطی تزریق کردند، آن‌ها هم شرکای جرم‌ پدر داس‌کش و ظالم رومینا هستند. کسانی که هم‌اکنون در فضای رسانه‌ای با حرف‌ها و کنش‌های خود و موضع‌گیری‌هایشان رومیناهای دیگری را پرورش می‌دهند، این‌ها هم قاتلان بالقوه رومیناهای آینده هستند.

ما باید بدانیم یک خانواده و یک کشور هستیم. این در کنار هم بودن را نباید به قیمت تسویه حساب‌های سیاسی و غیرسیاسی خراب کنیم. باید بدانیم درست است که داس را پدر رومینا بلند کرد، اما انگیزه و فضا را دیگران به او دادند. شاید آنان را در این دادگاه‌های دنیایی محاکمه نکنند، اما باید منتظر باشند تا در دادگاهی که مو را از ماست بیرون می‌کشند، محاکمه شوند؛ زیرا خداوند در آیات قرآن کریم می‌فرماید ما هم کارهای انسان‌ها را می‌نویسیم و هم آثار اعمال آن‌ها را ثبت می‌کنیم. بنابراین کنشگران سیاسی مراقب باشند و تصور نکنند یک سوژه‌ای را پیدا کردند و می‌توانند حرف‌های خود را مطرح کنند.