اگر شما قصد بچه‌دار شدن دارید اما باردار نمی‌شوید، بهتر است به‌جای ناامیدی علل پزشکی آن را بررسی کنید. ناباروری ممکن است ناشی از مشکلی در زوج، زوجه و یا هر دو باشد.
اگر شما قصد بچه‌دار شدن دارید اما باردار نمی‌شوید، بهتر است به‌جای ناامیدی علل پزشکی آن را بررسی کنید. ناباروری ممکن است ناشی از مشکلی در زوج، زوجه و یا هر دو باشد اما برای آن که بدانید ناباروری دقیقاً به چه معناست و چه عواملی می‌تواند باعث ناباروری در زنان و مردان شود، چند دقیقه وقت بگذارید و این مطلب را بخوانید.
ناباروری به معنای تلاش بی‌نتیجه برای باردارشدن حداقل برای یک سال تعریف می‌شود. بر اساس آمار مرکز تحقیقات ناباروری در سال 98، "در ایران بیش از 3 میلیون زوج نابارور وجود دارد که از این تعداد، 60 درصد موارد ناباروری مربوط به آقایان و 40 درصد مربوط به خانم‌ها است"؛(1) البته در هر دو جنس علل مختلفی وجود دارد.
در حدود 20 درصد از زوج‌های نابارور، هر دو شریک زندگی دارای مشکلات باروری هستند و در حدود 15 درصد از زوج‌ها، بعد از انجام تمام آزمایشات، علت ناباروری ناشناخته است. زوجین توجه داشته باشند که ناباروری همیشه بدان معنا نیست که شما عقیم هستید و قادر به فرزند داشتن نیستید. نیمی از زوجین نابارور می‌توانند بدون درمان و یا با کمک پزشک سرانجام فرزند‌دار شوند. خوشبختانه، بسیاری از روش‌های درمانی بی‌خطر و مؤثر وجود دارد که شانس بارداری را به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد.
چه زمانی برای ناباروری باید به پزشک مراجعه کرد؟
زوجینی که با شرایط سنی مناسب و بدون مشکل خاص، حداقل به مدت یک سال مرتباً اقدام برای بارداری داشته‌اند اما موفق نشده‌اند، لازم است به پزشک مراجعه کنند اما برخی از زنان و مردان با دارا بودن شرایط خاص باید زودتر به دنبال درمان باشند.
زنانی که باید زودتر به پزشک مراجعه کنند:
- داشتن سن بالای 35 سال و تلاش برای بارداری به مدت 6 ماه یا بیشتر
- سن بالای 40 سال
- دورهای عادت ماهانه نامنظم
- دوره‌های عادت ماهانه بسیار دردناک
- شناخت مشکلات ناباروری
- ابتلا به بیماری التهابی لگن
- داشتن چندین مورد سقط جنین
- مبتلایانِ تحت درمان سرطان
مردانی که باید زودتر به پزشک مراجعه کنند:
- داشتن تعداد اسپرم کم یا سایر مشکلات مربوط به اسپرم
- سابقه بیماری پروستات یا مشکلات جنسی
- مبتلایانِ تحت درمان سرطان
- بیضه‌های کوچک یا تورم در بیضه
-سابقه مشکلات ناباروری در خانواده
چه عواملی باعث ایجاد مشکلات باروری در مردان می‌شود؟
- عدم تحرک و جهش پایین اسپرم
-آسیب‌دیدگی بیضه با داغ نگه‌داشتن بیش‌ازحد و طولانی مدت بیضه‌ها، در تماس بودن بیضه با مواد شیمیایی، مصرف برخی داروها، نقص ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت یا عفونت‌هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV، بزرگ شدن واریکوسل (کیسه بیضه)
- قرار گرفتن در معرض بیش‌ازحد برخی از عوامل محیطی مانند سموم دفع آفات و سایر مواد شیمیایی، تشعشعات، استعمال دخانیات، الکل، ماری‌جوانا، مصرف استروئیدهای آنابولیک و مصرف طولانی مدت داروهایی برای درمان عفونت‌های باکتریایی، فشارخون بالا و افسردگی
- قرار گرفتن در معرض گرما مانند سونا و یا وان‌های گرم
- جراحی، پرتو درمانی یا شیمی درمانی برای معالجه تومورهای غیر خوش‌خیم
- تستوسترون پایین و سایر مشکلات هورمونی
- نقص یا مسدود شدن لوله‌های اسپرم به دلایل مختلف ازجمله صدمه ناخواسته، عفونت، رشد غیرطبیعی مانند فیبروز کیستیک
- مشکلات جنسی شامل اختلال نعوظ، انزال زودرس، مقاربت خطرناک، ناهنجاری آناتومیکی مانند هیپوسپادیاس (نوعی عارضه مادرزادی بسیار نادر که در آن سوراخ خارجی آلت تناسلی در سطح زیرین آن قرار دارد)، مشکلات روانی
- آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم که به اشتباه اسپرم را به‌عنوان مهاجم مضر شناسایی کرده و آن را از بین می‌برند. عوامل مختلفی که موجب تولید آنتی‌بادی اسپرم‌ها می‌شوند عبارت‌اند از: وازکتومی(بستن لوله مردان)، آسیب و یا عفونت در اپیدیدیم(لوله درون بیضه) و علت ناشناخته
چه عواملی باعث ایجاد مشکلات باروری در زنان می‌شود؟
- سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان، دلیل اصلی ناباروری در زنان است. به این معنی که تخمک از تخمدان رها نمی‌شود.
- دو هورمون فولیکول (FSH) و لوتئین کننده (LH) از غده هیپوفیز آزاد می‌شوند و وظیفه تحرک تخمک‌گذاری در هرماه را دارند اما استرس بیش‌ازحد، افزایش یا کاهش وزن قابل‌توجه و عادت ماهانه نامنظم می‌تواند تولید این هورمون‌ها را مختل کرده و تخمک‌گذاری را تحت تأثیر قرار دهد.
- غده هیپوفیز ممکن است باعث تولید بیش‌ازحد پرولاکتین شود که این امر باعث کاهش تولید استروژن و نازایی در زنان می‌شود.
- تنگی دهانه رحم در اثر ناهنجاری‌های ارثی یا صدمه به دهانه رحم
- آسیب‌دیدگی یا مسدود شدن لوله‌های رحم باعث جلوگیری از رسیدن اسپرم به تخمدان یا جلوگیری از عبور تخم بارورشده به رحم می‌شود که در اغلب موارد بیماری‌های التهابی لگن، عفونت لوله‌های رحمی، فیبرم های خوش‌خیم، جراحی قلبی در شکم یا لگن و عمل جراحی خارج رحم می‌تواند باعث آسیب یا انسداد لوله رحم شود.
- ترشح ماده‌ای به نام آنتی‌بادی ضد‌اسپرم در برخی از خانم‌ها می‌تواند باعث از بین رفتن و یا غیر فعال شدن اسپرم شده و یا حتی سبب سقط خود به خود جنین شود.
- آندومتریوز علت 13 درصد موارد ناباروری است و حدود 70 درصد زنان دارای آندومتریوز، نابارور هستند. آندومترویوز به معنای رشد بافت داخلی رحم درجایی بیرون رحم است که باید جراحی شود اما این جراحی می‌تواند باعث ایجاد زخم در رحم شده و لوله‌های رحم را دچار آسیب دیدگی کند.
- کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، چسبندگی دهانه رحم، درمان سرطان به روش پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی و یائسگی زودرس از دیگر عوامل ناباروری در زنان است.
عوامل خطرناک و مشترک ناباروری در زنان و مردان
همان‌طور که اشاره کردیم حدود 20 درصد از مشکلات ناباروری مربوط به هر دوی زوجین است که این عوامل مشترک و خطرناک شامل موارد زیر هستند:
- سن: شانس باروری به‌تدریج با افزایش سن، به‌خصوص در اواسط دهه 30 و بعد از 37 سالگی به‌سرعت کاهش می‌یابد.
- مصرف دخانیات: استعمال دخانیات یا ماری‌جوانا توسط هر یک از زوجین ممکن است احتمال بارداری را کاهش دهد؛ چنانچه سقط جنین در خانم‌های سیگاری بیشتر است و سیگار کشیدن در مردان می‌تواند خطر اختلال نعوظ و تعداد اسپرم کم را افزایش دهد.
- ورزش: ورزش نکردن باعث چاقی شده و این امر خطر ناباروری را افزایش می‌دهد.
کارهایی که شانس بارداری را افزایش می‌دهد
زوج‌ها توجه داشته باشند که برای بالا بردن احتمال بارداری، حداقل پنج روز قبل و تا یک روز پس از تخمک‌گذاری برای بارداری اقدام کنند. زمان تخمک‌گذاری در یک سیکل 28 روزه، تقریباً چهاردهم تا هجدهم روز بعد از اولین روز قاعدگی اتفاق می‌افتد؛ بنابراین اگر قصد بارداری دارید حتماً باید به زمان تخمک‌گذاری توجه داشته باشید.
ناباروری قابل پیشگیری نیست اما زنان و مردان با انجام یک سری کارها می‌توانند شانس بارداری را افزایش دهند.
راه‌های افزایش شانس باروری در مردان:
- خودداری از مصرف دخانیات، مواد مخدر و نوشیدن الکل
- پرهیز از حرارت زیاد موجود در وان و حمام گرم
- عدم قرارگیری در معرض سموم صنعتی یا محیطی
- محدودیت در مصرف داروهای تأثیرگذار در بارداری
- ورزش منظم
راه‌های افزایش شانس بارداری در زنان:
- سیگار نکشیدن
- مصرف کم کافئین
- ورزش متوسط و منظم
- کنترل وزن