یارانه موالید جدید در حالی در مصوبه اخیر هیات وزیران مشروط شده است که کارشناسان می‌گویند برای اصلاح هرم جمعیتی و جلوگیری از روند پیری جمعیت کشور فقط ۷ سال فرصت داریم !
در مصوبه اخیر هیات وزیران، پرداخت یارانه موالید جدید، مشروط شده است. بر این اساس، پرداخت یارانه نقدی به فرزندان متولد شده خانوارهای یارانه‌بگیر، مشروط به تایید وزارت کار و وجود منابع، اعلام شده است. یعنی اگر وزارت کار قبول کند و بودجه ای هم وجود داشته باشد، یارانه نوزادان پرداخت می شود، در غیر این صورت خانواده ها نباید منتظر یارانه فرزندان تازه متولد شده‌شان باشند. قبل از این مصوبه، روال به این گونه بود که با تولد فرزند، یارانه نقدی بدون هیچ شروطی برای نوزادان واریز می شد.
تبعات یارانه مشروط موالید؛ تیشه بر ریشه نرخ باروری
برخی از کارشناسان معتقدند که چنین اقداماتی از سوی دولت می تواند در نرخ باروری و رشد جمعیت کشور، تاثیر منفی بگذارد. به تعبیر دیگر، وقتی می خواهیم رشد جمعیت افزایش پیدا کند، بدیهی است که باید سیاست های جمعیتی متناسب با این هدف را اجرا کنیم تا نرخ باروری افزایش پیدا کند، اما مشروط کردن یارانه موالید، در نهایت به دلسردی خانواده ها برای فرزندآوری بیشتر منجر می شود.
چند روز قبل هم شهلا خسروی، مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی هشدار داد: «جمعیت ما در حال پیر شدن است، به شکلی که فرآیند پیر شدن در ایران نسبت به دنیا خیلی سریع‌تر بوده است. یعنی درحالی که در حدود ۶۰ سال گذشته جمعیت دنیا ۵ سال پیر شده، جمعیت ایران ۱۰ سال پیرتر شده است.»
او درباره کاهش شدید نرخ باروری در چند دهه اخیر هم تصریح می کند: «نرخ باروری در سال‌های ۵۵ تا ۶۵ بسیار افزایش یافت؛ به شکلی که در برخی منابع این نرخ را به ازای هر زن در سن باروری تا شش فرزند نیز قید کرده‌اند، اما در طی 30 سال گذشته به دنبال اجرای برنامه های تنظیم خانواده، بالا رفتن سن ازدواج، به تعویق افتادن اولین تولد در خانواده، طلاق و سایر عوامل، نرخ باروری با شیب تندی کاهش داشته است، طوری که در حال حاضر عددی که درمورد نرخ باروری در ایران مطرح می‌شود، به ازای هر زن در سن باروری ۱.۸ فرزند است.»
با توجه به هشدار مسئولان درخصوص کاهش شدید نرخ باروری و کاهش رشد جمعیت ایران، انتظار می رود که سیاست های تشویقی و حمایتی برای افزایش نرخ باروری اعمال شود، اما به نظر می رسد که مشروط کردن یارانه موالید کاملا بر خلاف سیاست های کلی افزایش جمعیت باشد.
مشروط شدن یارانه موالید و تاثیر منفی بر نرخ باروری
بسیاری از کارشناسان حوزه جمعیت و خانواده، بارها اعلام کرده اند که نگران رشد جمعیت در دهه های آینده هستند. به باور اغلب آنها، روند فعلی اجرای سیاست های جمعیتی کشور به گونه ای است که خانواده ها مثل دهه های گذشته، تمایلی به فرزندآوری زیاد ندارند.
حسن ناصری پور، رئیس انجمن مطالعات خانواده در ایران، از جمله همین کارشناسان است که می گوید نگران رشد جمعیت کشور در دو دهه آینده است.
او به تاریخچه مختصری از سیاست های جمعیتی کشور، گریزی می زند و یادآور می شود: «بسیاری از جامعه شناسان و کارشناسان جمعیت، نگران میزان رشد جمعیت در 20 سال آینده هستند، زیرا بیم آن می رود که تا آن زمان کشور ما به یکی از پیرترین کشورهای جهان تبدیل شود. در نظر بگیرید که مجموعه سیاست های نظام در دهه 60 به افزایش نرخ باروری و افزایش جمعیت منجر شد، اما در آن دوره، از آنجا که برنامه ریزی ها برای تامین نیازهای معیشتی، تحصیلی و اقتصادی کشور با میزان جمعیت متناسب نبود، شعارهایی مثل "فرزند کمتر، زندگی بهتر" سر داده می شد. بعد هم حدود 12 سال پیش مقام معظم رهبری اعلام کردند که این شعارها و سیاست ها اقتضای آن زمان بوده است و الان باید به سمت جوان شدن جمعیت حرکت کنیم.»
او در ادامه به نقش دولت در اجرای سیاست های جمعیتی اشاره می کند و می گوید: «در دولت گذشته، شاهد یک تا دو مورد برنامه خوب برای عمل به سیاست های جمعیتی بودیم، اما بعد دوباره این سیاست های حمایتی مسکوت ماند و کل سیاست های تشویقی برای افزایش جمعیت به شعارها، بیانیه ها و اعلامیه ها محدود شد.»
ناصری پور با اشاره به تاثیرات مشروط شدن یارانه موالید، تاکید می کند: «مشروط شدن یارانه موالید در راستای سیاست های کلی افزایش جمعیت نیست. نمی شود صرفا با شعار دادن و گفتن حرف هایی مثل اینکه روزی فرزندان دست خداست، مردم را به فرزندآوری بیشتر تشویق کرد. مردم برای فرزندآوری بیشتر به وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود نیز نگاه می کنند. قطعا مشروط شدن یارانه موالید، تاثیر منفی بر نرخ باروری خواهد گذاشت.»
فرصت 7 ساله برای اصلاح هرم جمعیتی
اگرچه کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند که کلا اصل و اساس این مصوبه، مشکل دارد و به نوعی، تیشه بر ریشه نرخ باوری در کشور است، اما در مصوبه اخیر دولت مبنی بر مشروط شدن موالید، معلوم نیست که کدام نهاد ناظر تصمیم می گیرد که وزارت کار از بودجه کافی برای پرداخت یارانه نوزادان برخوردار است یا خیر. یعنی مثلا اگر وزارت کار در یک ماه اعلام کند که فعلا بودجه ای برای پرداخت یارانه به نوزادان متولد شده ندارد، معلوم نیست کدام نهاد ناظر باید این ادعا را راستی آزمایی کند.
ناصری پور، رئیس انجمن مطالعات خانواده در ایران تاکید می کند: «برنامه مشروط شدن یارانه موالید، چه عامدانه و چه غیرعامدانه تصویب شده باشد، تاثیر منفی جدی بر افزایش جمعیت خواهد گذاشت. من از طریق رسانه شما می خواهم این هشدار مهم را مطرح کنم که ما فقط بین هفت تا 9 سال وقت داریم که هرم سنی و جمعیتی کشور را اصلاح کنیم. اگر این فرصت طلایی را از دست بدهیم که متاسفانه داریم از دست می دهیم، در آن صورت شاهد یک جمعیت پیر و فرسوده خواهیم بود.»
او با اشاره به اینکه متاسفانه امروزه تک فرزندی یا دو فرزندی در خانواده ها به شکل یک باور و هنجار درآمده است، خاطرنشان می کند: «الان خیلی سخت شده است که به مردم قبولاند که این باور کاملا اشتباه است که فکر می کنند باید فقط یک یا دو فرزند داشته باشند. حال در چنین شرایطی باید با فرهنگ سازی و اجرای سیاست های تشویقی، تلاش کرد که این باور را اصلاح کنیم، اما مشروط شدن یارانه موالید برخلاف مجموعه این تلاش هاست.»
ناصری پور، یادآور می شود: «اخیرا نیز مقام معظم رهبری، افزایش جمعیت و نرخ باروری را یک تحول ضروری و مهم در خانواده ها اعلام کردند. اصل این تحول، دست دولت و مجلس است که باید با سرعت این هرم جمعیتی را اصلاح کنند. تردید ندارم که اگر سیاست های افزایش جمعیت مثل فاصله سال های 93 تا 98 اجرا شود، قطعا به زودی با یک بحران جمعیتی روبرو خواهیم بود.»
برای بسیاری از خانواده ها بخصوص در مناطق محروم و مرزی، همین یارانه ناچیز هم مبلغی است که روی آن حساب باز می کنند. اگر قرار باشد که یارانه ای معادل حدود سه دلار در ماه به کلی «اما و اگر» مشروط شود، آنگاه شاید نباید انتظار داشت که مردم به اجرای سایر سیاست های تشویقی در حوزه افزایش جمعیت، اعتماد کنند.