گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری فارس- سید اسد رجبی: در متون و روایات و احادیث آمده است که طلاق مکروه‌ترین حلال خداوند است یعنی در عین حال که از سوی خداوند حلال اعلام شده است اما به شدت کراهت دارد.
پاشیده شدن یک زندگی ، تباه شدن آینده یک زوج، بی سامان شدن فرزندان و مشوش شدن ذهن حداقل والدین زوج تنها گوشه‌ای از تبعات و آثار این امر مکروه است.
البته این عارضه قانونی و شرعی تبعات حقوقی نیز به همراه دارد نظیر پرداخت مهریه، پس گرفتن جهاز دختر و حتی تنصیف دارایی‌ها.
تنها در موضوع تسویه حساب زوجین در موضوع مهریه همه زمان مواجه بوده ایم با اتفاقات ناخوشایندی که حتی باعث زندانی شدن مرد هم می‌شود.
در زیر گفت‌وگوی فارس با سید اسدالله جولایی مدیر ستاد دیه کشور را می‌خوانید
حبس مرد بابت مهریه برای زن پول نمی‌شود
جولایی گفت: زندان رفتن مرد بابت مهریه برای زن اغلب پول نمی‌شود اما با صرف درآمد ملی جهت نگهداری، رسیدگی‌های قضایی و صد البته پیگیری‌های انتظامی طبق آمار روزی 150 هزار تومان هزینه روی دست دولت می‌گذارد.
اغلب پرونده‌های مهریه با دریافت 10 سکه مختومه می‌شوند
وی ادامه داد: طبق اطلاعات حاصله به این نهاد مردمی و با عنایت به مجموع پرونده‌های مفتوحه و آرشیوی باید گفت میزان صداق بانوان به هر اندازه که باشد در مقام مطالبه به دلیل روند فرسایشی اخذ مهریه و همچنین ناتوانی و امتناع احتمالی مردان در ارایه بی‌دغدغه و کامل حقوق زوجه به حداقل کابین خود دست می‌یابد که به طور میانگین اگر بخواهیم عددی را بر حسب سکه بیان کنیم باید بگوییم اغلب پرونده‌های مهریه با دریافت تنها 10 سکه مختومه می‌شوند که این رقم در شرایط اقتصاد حاکم بر کشور در حال حاضر به کمتر از این هم رسیده است. این که با اطلاع از این واقعیت چرا خانواده‌ها و حتی مسئولین برای اتمام این دور باطل تصمیمی نمی‌گیرند تا کنون جواب قانع کننده‌ای در قبالش عنوان نشده است.
مدیر عامل ستاد دیه گفت: در قناعت به این تعداد کم سکه دلایل مختلفی می‌توان مطرح کرد که عدم تقلای مرد برای خروج از زندان، طعن و کنایه دوستان و آشنایان و همسایگان و همکاران زوجه تحت این عناوین که گویا زن از قبل برای اموال مرد زندگی‌اش کیسه دوخته و در مواردی پیدا شدن خواستگار جدید برای زن از جمله این موضوعات هستند.
افزایش 40 درصدی زندانیان مهریه با رشد 4.5 برابری قیمت سکه
وی خاطرنشان کرد: به لحاظ اینکه قیمت سکه از 900 هزار تومان در یک مدت کوتاهی به بیش از 4 میلیون تومان افزایش پیدا کرد، امروز بابت این اختلاف قیمت فاحش حدود 4500 زندانی مرد در زندان‌ها داریم.
جولایی تصریح کرد: با استناد به آمار می‌توان گفت ابتدای سال 1397 تعداد زندانیان مهریه 2978 نفر بود که در ادامه به دلایل متعددی چون افزایش قیمت سکه رشد 40 درصدی این محکومان را شاهدیم؛ این نسبت ابتدا و میانه سال است اما مقایسه آمار زندانیان فعلی با محبوسان سال 93 نشان می‌دهد این تعداد زندانی رشد 71 درصدی دارد.
افزایش روز افزون زندانیان مهریه در 5 سال اخیر
وی گفت: با مقایسه تعداد زندانیان مهریه در 5 سال اخیر (به جز سال 1396 که تغییر چندانی در مورد آن ثبت نشده) شاهد رشد روز افزون این بدهکاران مالی هستیم؛ به نحوی که از تعداد 2148 زندانی در فروردین سال 93 امروز در یک روند افزایشی بدهکاران مهریه رشدی دو برابری داشته‌اند.
افزایش 20 درصدی پرونده‌های تعدیل مهریه
مدیر عامل ستاد دیه کشور گفت: بخش قابل توجهی از تمرکز دستگاه قضاء امروز بابت نبود یک رویه قانونی مشخص و ضمانت اجرایی قوی معطوف به رسیدگی به حواشی عقود غیرمعوضی چون مهریه شده است که به دلیل محدودیت قضات و کثرت پرونده‌های جنایی چندان ادامه این روند شایسته نخواهد بود. برای نمونه می‌توان گفت درخواست تعدیل اقساط مهریه در 2 ماه گذشته آن قدر زیاد بوده که حدود 20 درصد به پرونده‌های دادگستری اضافه شده است و همچنان این روند افزایشی ادامه دارد.
وی ادامه داد: رییس قوه قضاییه برای مدت زمانی که بیش از دو سال نیست این سکه را که تا دیروز قیمتی معقول داشت را طبق نظر کارشناسان خبره به یک چهارم سکه تعدیل نموده است تا همان کارگر فصلی یا کارمند ساده‌ای که تا سال پیش افزایش حقوق محسوسی نداشته یا درآمد این بدهکار مهریه با دریافتی سال قبل او تغییری نداشته است بتواند از زیر بار دین خود خارج شود.
تدبیر رییس قوه‌قضاییه کاهش زندانیان مهریه را بدنبال دارد
وی افزود: در شرایطی که به دلیل افزایش بی‌سابقه زندانیان مهریه پای نمایندگان مجلس هم به موضوع افزایش نظارت‌های قانونی بر شیوه تعیین و مطالبه مهریه باز شده، امید است همانند ابلاغ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی (مصوب سال 1394) رییس قوه قضاییه، بخشنامه جدید ایشان نیز ضمن پیشگیری از ورود به بسیاری از افراد به زندان در کاهش حداکثری این بدهکاران صداق موثر واقع شود.
آیت‌الله لاریجانی رئیس قوه قضاییه در قبال محکومان تأدیه مهریه بر اساس تعداد سکه طلا 22 مهر ماه امسال بخشنامه‌ای را صادر فرمودند که طبق آن محاکم با نظارت رؤسای کل دادگستری استان‌های کشور عهده‌دار شدهند تا مطابق مقررات خارج از نوبت و بدون تعیین وقت به درخواست تعدیل محکومان مهریه رسیدگی نمایند.
زندانیان مهریه در اولویت حمایتی ستاد دیه قرار ندارند
جولایی گفت: اگرچه برخی استان‌های کشور زندانیان مالی کنترل شده‌ای دارند اما امروز برای مثال نزدیک به 60 درصد زندانیان جرایم غیرعمد شهرهایی چون کرمان را بدهکاران مهریه تشکیل داده‌اند. با این وجود حمایت از بدهکاران مهریه هرگز در اولویت نمایندگی‌های استانی ستاد دیه قرار ندارد. اگرچه به دلیل صحت کامل صحت اراده متعهدان آن در اولویت پرداخت‌های ستاد دیه نیستند با این وجود به دلیل وضعیت خاص برخی پرونده‌ها و تجمع برخی ندامتگاه‌های کشور از وجود جوانانی مستعد و آبرومند در نیمه نخست امسال تعداد 57 پرونده کمتر از 100 میلیون تومان، 184 پرونده با بار مالی100 تا 500 میلیون تومان، 49 پرونده با بدهی 500 تا یک میلیارد تومان و در نهایت 20 پرونده مهریه بالاتر از یک میلیارد تومان در کمیته ویژه مددجویان ستاد دیه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
وی ادامه داد: در مورد بدهکاران مهریه ذکر دو نکته مهم لازم به یادآوری است. اول این که ستاد در قبال این افراد دستگیر آن‌هایی است که تعهد معقولانه دارند اما در روند زندگی از پرداخت همین مهریه‌های نه چندان سنگین عاجز مانده و روانه زندان شده‌اند. دومین مطلب قابل بیان هم این که ستاد در بحث محبوسان صداق، همواره تلاشش بر مدار صلح و سازش زوجین بوده و در مراتب بعدی به حداقل رساندن ارزش ریالی آن‌ها است تا در سایه اخذ گذشت استطاعت زوج برای تامین خواسته زوجه میسر گردد.
مدیرعامل ستاد دیه گفت: این سیاست بر حسب حساسیت موسسان این نهاد حمایتی، از بدو فعالیت ستاد دیه تاکنون است که همواره تاکید داشته و دارند پول مفت در اختیار کسی قرار نگیرد. ستاد دیه به زندانیان تنگدست مهریه در صورت احراز ناتوانی مالی و آبرومندی آن‌ها تنها در اعطای تسهیلات مربوط به پیش قسط اعسار پذیرفته شده‌شان کمک می‌کند؛ آن هم در قالب وام‌های بدون سود و با بازپرداخت‌های طولانی. یعنی ابتدا قاضی پرونده باید حکم به اعسار این افراد داده و در وهله بعدی طبق قانون در پرداخت خمس مبلغ تقسیط شده، ستاددیه حامی این افراد می‌شود.
وی افزود: در مورد مهریه باید گفت سقف تسهیلات هم رقمی معادل 50 میلیون تومان است که با اقساط 140 تا 200 ماهه در اختیار متقاضیان قرار می گیرد. این یعنی بدهکار مهریه دست کم 11 سال و حداکثر 16 سال و شش ماه باید قسط پرداخت کند، تازه اگر بعد از آزادی توفیق داشته باشد تا شغلی پیدا کند. لذا حمایت از بدهکاران مهریه و پرداخت تعهدات آقا دامادها نیست بلکه کمک در راستای آزادی افراد دربندی است که بابت مبلغی ناچیز در حبس بسرمی‌برند
استان فارس بیشترین زندانی مهریه را دارد
وی ادامه داد: از مجموع 4194 زندانی مهریه هم‌اکنون استان فرهنگی و با آثار متعدد باستانی فارس با 514 زندانی، تهران و اصفهان نیز هر کدام با 431 بدهکار بیشترین آمار محکومان مهریه را به خود اختصاص داده و در مقابل خراسان‌شمالی تنها 27 مددجوی مهریه را در شرایط فعلی میزبانی می‌کند.
حذف حبس در قبال بدهکاران مهریه یک ضرورت است
وی ادامه داد: حبس شاید قاطع‌ترین مجازات قضایی باشد اما قطعا با وجود زمینه‌های لازم و آسیب‌های ناشی از آن در شرایط فعلی بهترین گزینه نیست. امروز خوش بختانه اگر چه رنگ اجرایی جدی نگرفته اما با تلاش جمعی از دلسوزان نظام در قالب پیشگیری از حبس بدهکاران مهریه اقدامات حقوقی و قضایی مطلوبی در نظر گرفته شده است که در پی آن بجای حبس یک مرد یا جوان آماده کار در راستای استیفای حقوق زن توقیف اموال و اعمال یک سری محدودیت‌های اجتماعی مانند ممنوعیت خروج از کشور در نظر گرفته است.
جولایی گفت: اعمال مجازات‌های جایگزین امروز نه یک خواسته یا پیشنهاد باشد بلکه به دلیل غیرمعوض بودن بدهی‌هایی نظیر مهریه که مرد در قبال آن از طرف مقابل مال معینی را دریافت نکرده یک ضرورت است. امروز بسیاری از کارکنان و کارگرانی که به طور پروژه‌ای یا پیمانی در کارخانه یا سازمانی مشغول به کار هستد با وجود توفیقات بسیار در کار و با وجود حضور هر روزه در محل خدمتی باز به بهانه‌ها و دلایل بعضا موجهی تعدیل نیرو می‌شوند، حال از جوانی که انگ زندانی شدن هم روی پیشانی او چسبیده و برای ناتوانی در پرداخت مهریه مدت زیادی را هم در گوشه زندان گیر افتاده چه انتظاری هست که شغل خود را از دست ندهد. چه انتظاری هست که یک جوان که هیچ جنبه جرمی در پرونده نداشته و بزهکار نیست و حضورش برای جامعه خطر ندارد صرفا بابت یک تعهد مالی ناشی از مهریه در بند باشد و وجهه اجتماعی سابق خود را داشته باشد. آسیب‌ها در این زمینه یکی دو تا نیست شایسته است اگر دلسوزی برای این زندانیان هم نداریم به اعضای خانواده‌های چشم‌انتظار و فرزندان بسیاری از محبوسان بدهکار توجهی نماییم.
معیار 110 سکه با شرایط معیشتی زندانیان مهریه همخوانی ندارد
مدیرعامل ستاد دیه گفت: با بررسی شرایط حاکم بر اقتصاد کشور و با عنایت به نرخ تورم و نقدینگی مردم هرچند موضوع رفع جنبه کیفری از صداق بالای 110 سکه با تصویب قانون حمایت از خانواده (مصوب سال 91) به تایید وکلای خانه ملت رسید اما در شرایط فعلی این معیار قانونی چندان با واقعیت‌های مالی زندانیان مالی همخوانی ندارد.
در این خصوص اعضای کمیسیون حقوقی قضایی مجلس به طور تخصصی جلسات بسیاری را با حضور نمایندگان ستاد دیه و دیگر مراجع ذیبرط و کارشناسان را تا به امروز برگزار کرده و پیشنهادات متعددی را هم وصول نموده و در حال بررسی آن‌ها است. به عنوان نمونه اخیرا طرحی ارایه شده است که حکایت دارد تا 14 تا سکه را خانم‌ها می‌توانند از شوهران خود با توسل به حربه زندان اخذ کنند که البته این هم بعد از قبولی اعسار از مرد و در شرایط ناتوانی او در پرداخت اقساط.
اخذ مهریه در خارج از محاکم
در بیش از 14 سکه کیفر فرد ناتوان از پرداخت مهریه با مجازات حبس حذف اما به دلیل وجود دین خصوصی خانم می‌تواند مهریه خود را به اجراییه ثبت اسناد و املاک برده و از آن طریق موضوع را پیگیری نماید که پیرو آن هر مالی که از این مرد به دست آمد به واسطه مجریان قانون مصادره و به میزان تعهد از سرمایه او کسر خواهد شد.
وی خاطر نشان کرد: ما باید ساز و کاری را در نظر بگیریم که مهریه متناسب با دارایی‌ها و توانایی مالی افراد باشد، به عبارت دیگر آن محضری که می‌خواهد مهریه را در عقدنامه ثبت کند حتما باید قبل از انجام این عمل حقوقی فهرست اموال زوج را بررسی نموده و متناسب با سرمایه مالی او مهریه را مشخص کنند.
تذکر مجلس به دولت بابت معضل زندانیان مهریه
جولایی گفت: مهر ماه امسال به دلیل وضعیت خاص بدهکاران مهریه علاوه بر نشست‌های تخصصی برخی از نمایندگان حتی زن مجلس شاهد قرائت تذکرات کتبی نمایندگان خطاب به مسئولان اجرایی کشور هستیم. برای نمونه در نشست علنی دهم مهر از سوی هیأت رئیسه از وزیر دادگستری تقاضا می‌شود که با توجه به افزایش بی‌رویه قیمت سکه لازم است با هماهنگی دستگاه قضا تدبیری اتخاذ شود تا درخواست ارسال محکومین پرداخت مهریه سریعا رسیدگی و در تعیین و تعدیل اقساط آن شرایط اقتصادی روز لحاظ شود.
مدیرعامل ستاد دیه کشور تصریح کرد: سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس به تازگی در راستای حل این دسته از بدهکاران راهکارهای حقوقی قابل توجهی را مطرح داشتند که در رابطه با موضوع مهریه با توجه به افزایش قیمت سکه پیشنهاد شده پرونده‌های ارجاعی به محاکم بابت مهریه با توجه به قانون اجرای احکام مدنی (ﻣﺼﻮب آبان سال 1356) بررسی شوند که این امر با توجه به بررسی درآمدهای شخص، متأهل بودن یا نبودن او، تا یک چهارم مهریه پرداخت خواهد شد و این یعنی آزادی بسیاری از زندانیان مهریه که امید است با بررسی کلی جوانب و حواشی آن در راستای مصلحت ملی مورد پذیرش دیگر نمایندگان نیز واقع شود.
راهکارهای بیمه‌ای برای کاهش زندانیان مهریه
وی ادامه داد: افزون بر تدابیر وکلای ملت جمعی از حقوق‌دان‌های مطرح کشور نیز در راستای همین مسئله «بیمه مهریه» را پیشنهاد داده‌اند. این طرح که سابقه در اقدامات شاذ دولت سابق دارد ابتدای دهه ۹۰ به عنوان راه حلی برای پرداخت مهریه از سوی برخی مسئولان حوزه زنان و همراهی یکی از شرکت‌های بیمه‌ای مطرح شد. اقدامی که هرچند هیچ گاه عملی نشد اما با سیر صعودی قیمت سکه و ناتوانی مردان برای پرداخت مهریه، اجرایی شدن آن بار دیگر قوت گرفته است. براساس این پیشنهاد، مرد با توجه به وسع مالی خود از ابتدای ازدواج، مبالغی را به صورت تدریجی به عنوان بخشی از مهریه برای زن پس‌انداز می‌کند.
آثار سوء مهریه را وجهه اسلامی ندهیم
جولایی گفت: موضوع صداق به روایت تاریخ نه با شکل و شمایل امروزی آن بلکه در دوران قبل از ساسانیان هم در این سرزمین معمول و جاری بوده و هرچند در برهه‌هایی تحت عناوین مختلفی چون «دست پیمان»، «فریضه»، «نحله» یا «کابین» مطرح شده اما وجود این واقعیت مالی و قابل مطالبه همواره به‌عنوان ذمه بر گردن شوهر وجود داشته و دارد.
وی افزود: مشهور است که قدیمی‌ترین قانون شناخته شده درباره مهریه مربوط است به قانون حمورابی که در حدود ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تدوین شده و حتی مهریه در میان ملل کهن نیز رواج داشته است. چنان که مستندات حکایت از آن دارد که در ایران و یونان باستان، پدر عروس در قبال دریافت طلا، سکه یا هدایای دیگری از طرف داماد، با خواستگاری داماد و ازدواج دخترش موافقت می‌کرد، با این وجود برخی در جامعه تصور می‌کنند سنت پسندیده مهریه که نشان از صداقت مرد به همسر اوست صرفا یک حکم اسلامی صرف بوده و آثارش هم بابت همین تقید دینی چندان قابل تغییر و اصلاح نیست.
مهریه فاطمی 21 سکه بهار آزادی است
مدیرعامل ستاد دیه گفت: اگر حقیقتا ملاک ما برای اهل‌بیت پیامبر خداست با توجه به حدیث نورانی امام صادق علیه‌السلام جالب است مهریه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها حداکثر 500 درهم (نقره) است که در زمان پیدایش اسلام هر 10 درهم معادل یک دینار (طلا) ارزش داشته است. بنابراین معادل مهریه ایشان 50 دینار یا به قیمت روز بازار ما 21 سکه بهار آزادی می‌شود. وزن هر دینار طبق مثقال شرعی برابر 3.456 گرم است. بنابراین ارزش مهریه فاطمی حدود 173 گرم طلا است. در حال حاضر، هر سکه طلای بهار آزادی 8.133 گرم وزن دارد که بر حسب همین محاسبه معادل مهریه دخت نبوت تقریباً 21 سکه بهار آزادی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: این مظلومیت آل‌الله است که برای نیل به مقاصد شخصی از نام و اعتبار ائمه معصومین خرج می‌کنیم. اگر نیت ما تعیین عدد مبارکی است اگر قصد ما تیمّن به اهل‌بیت پیامبر است چراحروف ابجد امام سجاد علیه‌السلام که 68 است استفاده نمی‌کنیم. چرا جوانان به برکت نام جوان الائمه حضرت جواد علیه‌السلام 14 سکه را مِهر نمی‌کنند. چرا به تأسی از چراغ هدایت حضرت هادی علیه‌السلام 20 سکه را کابین دختران خود نمی‌کنیم. چرا به احترام امام زمان بر حسب نام زیبای امام مهدی علیه‌السلام سکه‌های تعیینی ما عدد 59 نمی‌شود. لااقل در هیات مذهبی و در مساجد کشور باید در قالب بسته‌های هنری تبلیغ شود که در تعیین مهریه، اعداد 14 ، 21 و 72 و نهایتاً 110 هم اعداد مبارکی هستند که توجه به آن‌ها می‌تواند اثرات مثبتی نه فقط در بحث حبس‌زدایی، بلکه در قوام کیان خانواده‌ها داشته باشد.
تعیین مهریه در اسلام یک امر امضایی است
جولایی ادامه داد: نباید مهریه با تشریفات معمول را در شمار قوانین ابداعی شرع پویای اسلام به حساب آورده و با نام دین به ترویج سنت‌های مغایر دین پرداخت، چرا که سال‌ها پیش از ورود دین مبین اسلام به ایران موضوع مهریه به شیوه‌های مختلف در حوزه تمدنی بابل هم قابل مشاهده است. مهریه اگرچه یک موضوع تاسیسی در نهاد اسلام نیست اما این روزها بسیاری بر حسب الزام تعیین آن در شرع، با تعیین صداق‌های صد در صد مغایر با سنت نبوی، در صدد سوء استفاده از این فرهنگ حسنه برآمده‌اند.
وی گفت: همان‌طور که در قرآن کریم ذیل آیه 4 سوره نساء آمده است مردان امت اسلامی در تشکیل خانواده نه سفارش به پرداخت مهریه، بلکه ملزم به ایفای آن شده‌اند، اما کدام مهریه؟ مهریه‌های متعارف یا مهریه‌های پرداخت نشدنی ؟!
در اساس مهریه کسی حق دخالت ندارد اما در آثار آن چرا
مدیرعامل ستاد دیه گفت: اسلام در مورد میزان مهریه به دلیل توافقی بودن آن و البته تفاوت موضوع استطاعت افراد معیار معینی را مطرح نکرده و بر همین اساس برای میزان مالی یا مهرالمسمی که حین عقد تعیین می‌شود سقف محدودی قایل نشده است. در ملائت یا نهایت تعهد مرد اگرچه شارع ورود نکرده است، اما با توجه به مستندات دیگر قرآنی نظیر آنچه در آیه 20 سوره نساء آمده از مهریه تحت عنوان «قنطار» یا همان «مال انبوه» یاد شده است.
وی خاطرنشان کرد: در کتب تاریخی افزون بر این عبارت احادیث متعددی هم اگر چه بر مالیت مطلوب مهریه تاکید دارد اما در مقابل روایات متواتری در باب استحباب مهریه‌های هم مطرح شده است که تاکید دارد این میزان شایسته نیست از مهرالسنه (پانصد درهم یا پنجاه دینار) تجاوز نماید. توصیه‌ای که البته این روزها چندان توجهی به آن نشده و به تبع حبس 4500 نیروی انسانی فعال کشور و گرفتاری هزاران جوان را در شعب مختلف دادگاه‌های خانواده شاهدیم.
جولایی گفت: فارغ از حبس این دسته از بدهکاران غیربزهکار، موضوع مهریه یکی از مباحث مهم حقوق اسلامی است که در قبال کمیت آن دو دیدگاه فقهی از گذشته مطرح بوده است؛ دسته نخست آن‌هایی که کمیت خاص را در تعیین کابین الزامی دانسته و دسته دیگر آن‌هایی که قائلند مهرالسنه صرفا یک سفارش مستحب است که تاکید بر آن با شرایط جامعه در اعصار مختلف چندان همخوانی ندارد.
مخالفان و موافقان «تحدید مهریه»
وی ادامه داد: برخی فقها مانند سید مرتضی عقیده دارند که مهرالمسمی نباید از مهریه متعارفی که پیامبر برای همسر و فرزندان خویش معین فرموده‌اند، تجاوز کند. او با توضیح بیشتر در کتاب «الانتصار» می‌نویسد «از جمله احکام اختصاصی مذهب امامیه این است که مهر نباید از 500 درهم تجاوز کند. از این رو هرگاه مهر تعیین شده بیش از این مقدار باشد، زوجه موظف است مقدار مذکور را بازگرداند».
مدیرعامل ستاد دیه گفت: این عالم پرنفوذ که عمده شهرتش بابت گرایش‌های عقلانی او در فقه و کلام است، در موضوع محدود کردن دایره صداق یا تحدید مهریه، سه دلیل اقامه می‌کند که افزون بر قدر متیقن و اجماع، روایت مفضّل بن عمر است که در آن امام صادق علیه‌السلام تصریح دارد هر کس مازاد بر مهرالسنه مالی دریافت کند موظف است تا آن را مسترد دارد.
جولایی افزود: آن دسته از علمایی که تعیین سقف برای مهریه یا حتی تحدید حواشی ناشی از آن را مردود برمی‌شمرد ملاک‌شان در این نوع نگاه مطالبی است که از آیه 20 سوره نساء با این تعبیر مستفاد می‌شود «و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید و مال فراوانی (قنطار) به او پرداختید، چیزی از آن را پس نگیرید». این مال فروان حمل بر آن می‌شود که عرف در تعیین مهریه تخصیص شیء ثقیل و پر بهایی است.
مهریه‌های سنگین فسادانگیز هستند
وی ادامه داد: استاد مراجع بزرگی چون شیخ طوسی در باب مذمت تعیین مهریه‌های سنگین می‌نویسد «قدر متقین در اسلام مهرالسنه بوده و زاید بر آن فسادانگیز خواهد بود (اصل در باب معاملات فساد است). پس هرچه بیش از مهرالسنه باشد به حکم اصاله الفساد، باطل بوده و مفسده دارد.
مدیرعامل ستاد دیه گفت: با همه این وجود مشهور فقها رعایت مقدار خاصی را در مورد مهریه‌ها الزامی ندانسته و آن را با عنایت به خصوصی بودن قراردادها و اختیار عمومی در عقد هر قراری با رعایت شرع و نظم عمومی نفی نکرده‌اند؛ البته بدیهی است همین فقها در موارد مختلفی استحباب در رعایت مهرالسنه را با مخاطبین خود مطرح کرده و دغدغه نهادینه نمودن این سنت حسنه را داشته‌اند.
ماهیت مهریه با محتوای شارع فاصله دارد
وی خاطر نشان کرد: در حال حاضر اگرچه به سبب امضای عقدنامه در دفاتر تعهد مهریه جنبه مالی پیدا نموده و به محض قبولی در زمره حقوق قابل استیفای زن درمی‌آید، اما نباید غافل بود مهریه در عصر شارع نوعا ماهیت تملیکی داشت و در رعایت آن بالفعل و عندالقدره بودن آن ملاک بود. به عبارت ساده همین که خطبه جاری می‌شد به طور معمول بخشی از صداق یا تمام مهریه از سوی مرد به تملیک زن درمی‌آمد.
جولایی افزود: اتفاقی امروز با عندالاستطاعه نمودن موضوع مهریه تا حدودی از اهمیت افتاده است اما با این وجود باید توجه داشت عدم توانایی صاحب ذمه، به دلیل اینکه عقد زوجیت منوط به تعیین آن بوده می‌تواند از لحاظ شرعی بر نکاح خدشه وارد نماید.
تعهدات غیر قابل پرداخت با دیانت افراد مغایرت دارد
وی افزود: تعهد مالی به آن چه از توان مرد خارج است، از مصادیق عیان تعهدات غیرمقدور بوده و این امر به اتفاق صاحب نظران تکلیف به مالایطاق محسوب گردیده و تایید آن از منظر فقه ممکن نخواهد بود. با عنایت به این نکته طبق نظر حضراتی چون نراقی و خویی که تاکید دارند «شرط اعتبار مافی‌الذمه توان مالی شخص حین توافق است»، لذا تراضی به امری که یک انسان را تا پایان عمر طبیعی خود بدهکار و در مواقعی گرفتار زندان کند، چندان با مقتضیات شرع همسویی ندارد. منظور از بیان مطالب ایراد شده صرفا حال بودن تعهد مهریه نیست؛ بلکه منظور آن توافق‌هایی است که در آینده نیز استیفای آن عادتا و عقلنا برای یک فرد غیرمقدور باشد.
جولایی گفت: در شرایط امروز هم فقها بر همین دیدگاه صحه می‌گذارند. استفتائات به عمل آمده از سوی برخی آیات عظام همچون سیستانی، مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، موسوی اردبیلی، سبحانی، خامنه‌ای و صافی بر اشکال شرعی بر تعیین مهریه‌های سنگین و غیرقابل پرداخت اشاره دارد. برخی از علماء مهریه‌های فوق‌العاده سنگین را نشان از سفاهت زوج می‌دانند به دلیل عدم قصد جدی نسبت به ایفای آن باطل شمرده و معتقدند به هر میزان که معیین شده باشد به دلیل عدم اعتبار صداق تبدیل به مهرالمثل می‌شود.
مخالف مهریه‌های سنگین نیستیم
مدیرعامل ستاد دیه گفت: از ایراداتی که بر مهریه‌هایی از این دست وارد می‌شود و برخی از مراجع تقلید هم بر آن صحه گذاشته‌اند سفیهانه بودن تعیینات است و الا اگر فرد ثروتمندی که قدرت مالی کافی و عرضه مورد نیاز برای طرح این قبیل تعهدات را دارد، هزار سکه متقبل می‌شود، ستاد دیه به عنوان نهاد درگیر با بدهکاران مهریه نه فقط تایید فعل کند بلکه پیشنهاد دارد برای تقدیر از مقام والای زنان دو برابر آن را معین کند.
وی تصریح کرد: این که اصل خود مهریه را محدود کنیم مورد مذمت جمهور قدما و معاصرین بوده است. روایت است عمر و یکی از زنان مسلمان در باب مهریه که بیشتر اصحاب صحاح، سنن و مسانید هم آن را نقل کرده‌اند به مشاجره می‌پردازند. موضوع از این قرار است که روزی خلیفه دوم بر روی منبر پیامبر اظهار می‌کند اى مردم چرا در تعیین کابین زنان اعتدال را رعایت نمی‌کنید، حال آنکه مهریه در بین رسول خدا و اصحاب او محدود به تعیین 400 درهم و کمتر از آن بود. اگر زیاد کردن صداق نزد خدا بزرگوارى بود پیامبر در این امر پیشى مى‌گرفت. برای همین منبعد تعیین کنندگان مهریه‌های بیش از این حدّ متعارف را حدِ خواهم زد. او این صحبت‌ها را بیان کرد و ار منبر پایین آمد، اما زنی از قریش جلوی او را گرفت و گفت مردم را از عقد قراردادهای شخصی منع کردی؟ که عمر پاسخ می‌دهد آرى. زن به او اعتراض می‌کند که مگر نشنیدی این عبارت قرآنی را که تاکید دارد «آتیتم إحداهن قنطارا» آیه‌ای تعیین سقف برای مهریه را منع نموده است؟ عمر تاملی می‌کند و اعتراف می‌کند خدا مرا ببخشد و بعد این اظهار معروف را مطرح می‌کند که «کل الناس افقه من عمر». این حدیثی است که استوانه‌های فقهی اهل‌سنت نظیر ابن‌جوزی ابن‌کثیر، هیثمی، سیوطی، شوکانی و عجلونى آن را مطرح کرده و عالمان شیعی هم با استناد به همین دست روایات‌ها تصریح دارند موضوع آن‌ها هرگز مداخله در برنامه‌های فردی و خصوصی نیست.
لزوم عقلانی بودن تعهدات مهریه
جولایی افزود: یکی از عناصر عمومی عقود معین و به طور کلی شروط ضمن عقد موضوع عقلانی بودن تعهدات است که اگر سهوا یا عمدا رعایت نشود یک اشکال است و البته اشکال بزرگ‌تر آن‌جاست که مانعی بر این ولخرجی‌های مجازی هم وجود نداشته باشد. دست و دلبازی‌های خشک و خالی که دودش نه فقط در چشم یک زندانی، بلکه در کمترین حالت خسارت‌هایش متحمل نیروهای قضایی و انتظامی و زندانبانی کشور می‌شود.
حذف سکه از مهریه
مدیرعامل ستاد دیه گفت: امروز افزایش قیمت سکه نه فقط در قبال مددجویان این ستاد مردمی بلکه در بسیاری از وجوه فرهنگی و علمی کشور نیز تاثیر خودش را داشته است. پس از اعطای وجه نقد به جای سکه به شایستگان سی و چهارمین دوره کتاب سال که در سکوت خبری انجام شد، مدیرعامل خانه کتاب از احتمال حذف سکه از جوایز ملی کتاب خبر داد، حال در قبال زندانیان مهریه که در برخورد مستقیم با آثار این رویه مرسوم هستند شایسته است به دلیل نوسانات قیمتی نهادهای مسئول و بویژه مجموعه‌های فرهنگی طبق رسالت‌های ترسیمی آستین بالا زنند. لااقل با افزایش 260 درصدی دعاوی دادگاه‌های خانواده در 4 ماه نخست امسال لازم است مرکز رسانه قوه قضاییه برای کاهش تعداد پرونده‌های قضایی هم که شده در حذف سکه در تعیین مهریه‌ها اقدامات پیشگیرانه و آموزشی مطلوب را تهیه نمایند.
صداق یک قرارداد صددرصد مالی است
جولایی خاطرنشان کرد: فراموش نکنیم مهریه یک معامله اقتصادی نیست، اما قراردادی صد در صد مالی و تعهدآور است که به سبب آن بسیاری روانه حبس می‌شوند. متاسفانه به دلیل عدم تبیین تنها یک ماده قانونی در بین آحاد جامعه هنوز بسیاری از خانواده‌ها مهریه را با این پیش زمینه ذهنی توجیه می‌کنند که «مهریه را کی داده و کی گرفته» حال اینکه طبق قانون «به مجرد عقد نکاح زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن کند». طبق قانون حمایت خانواده از صداق بالای 110 سکه رفع جنبه کیفری شده اما در قبال همین تعداد سکه، به استناد ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مردی اگر بدهی خود را ندهد از زندان بیرون نمی‌رود.
قانونی شدن مشاوره‌های حقوقی قبل از ازدواج
وی افزود: دوام زندگی و بقای این وصلت نیازمند آگاهی بیشتر زوجین نسبت به حقوق و تکالیف یکدیگر است که برای این امر پیشنهاد می‌شود در قانون به لزوم ارایه مشاورهای حقوقی قبل از ازدواج بیش از پیش توجه شود. البته مشاوره قبل از ازدواج باید در قالب یک باور عرضه شود نه یک قانون. یعنی شایسته آن است قبل از اینکه این امر تبدیل به یک قانون شود آن را در هیات یک فرهنگ بین آحاد مختلف جامعه نهادینه کنیم.
جولایی گفت: نظرات مراکز مشاوره خانواده کارشناسانی خوبه معطوف به موضوعات مربوط به مطالعات خانواده یا نهایتا روانشناسی نباشه؛ خوبه زن و مرد رو نسبت به حقوق و تکالیف و آثار تعهدات شون آگاه کنند (از لحاظ قانونی و ضمانت‌های اجرایی) استماع معاضدت‌های قضایی برای زوجین به یک الزام قانونی از سوی متولیان امر نیاز داره
مدیر عامل ستاد دیه گفت: گاهی تقاضای طلاق منتهی به مطالبه مهریه می‌شود اما چنان چه این روزها بعضا با آن مواجه هستیم این مهریه و ارزش مادی آن است که در روند به اجرا گذاشتنش از طریق محاکم قضایی یک رابطه عاطفی دچار خدشه شده و در ادامه و در جریان فرسایشی مطالبه صداق منجر به طلاق روج می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: البته به دلیل افزایش واقعه طلاق در کشور و همچنین پایین آمدن سن نکاح منتهی به طلاق، موضوع الزامی شدن آموزش مهارت‌های زندگی قبل از ازدواج در قالب طرحی در معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه تهیه و تنظیم شده است که در این ماده واحده پیشنهادی آمده است یک سال پس از ابلاغ این قانون ثبت نکاح دایم در دفاتر ازدواج منوط به ارایه گواهی گذراندن دوره های آموزش پیش از ازدواج است و دفاتر ثبت ازدواج هم موظند در مواردی که ازدواج ها فاقد این گواهی هستند از ثبت عقد نکاح خودداری کنند.
قانون مهریه باید ضابط حقوق مرد و زن باشد
جولایی گفت: تلاش ستاد دیه در حبس‌زدایی از بدهکاران مهریه یک جانبه نبوده و همواره با حفظ حقوق هر دو طرف دعوا نسبت به ارایه پیشنهادات اقدام نموده و اعتقاد دارد اجباری نبودن مهریه به مانند بسیاری از کشورها چندان با بافت بومی ما همخوانی ندارد. هر چند ملت‌های زیادی در جهان مهریه را در حد یک هبه از سوی مردان پذیرفته‌اند که عدم قبض آن مسئولیتی حقوقی ندارد، اما به دلیل برخی مشکلات مربوط به حوزه زنان ما اعتباری این دست از موضوعات در کشور نداریم. بسیاری از خانواده‌ها به موضوع صداق صرفا با عنوان یک معامله اقتصادی نگاه نمی‌کنند، برای بسیاری از بانوان بی‌پناه این سرزمین موضوع مهریه تا حدودی جنبه ضمانت از کیان خانواده را داشته و با اهرم بازدارنده آن بسیاری از زوجین و والدین در زیر یک چتر حمایتی حداقلی قرار دارند.
دولت از مردان مالیات مهریه بگیرد
وی ادامه داد: امروز دوران پُز دادن با تعداد سکه‌های طلایی تعیین شده بابت مهریه تمام شده. امروز با تعیین مهریه‌های افراد تحصیل‌کرده در ترجمه کتاب و حفظ قرآن معیارها و الگوها برای افراد آگاه تغییر کرده اما برای مقابله با روند ثابت جاری در بین برخی خانواده‌ها باید تدبیری قانونی اندیشید. برای مثال می‌توان با استناد به ماده ۲۵ قانون حمایت از خانواده که وزارت امور اقتصادی و دارایی را موظف کرد که از مهریه‌های بالاتر از حد متعارف و غیر منطقی با توجه به وضعیت زوجین و مسایل اقتصادی کشور متناسب به صورت تصاعدی در هنگام ثبت ازدواج مالیات وصول نماید این مباحث را در سطح جامعه عینیت بخشید. بحث مالیات نیز به مانند بسیاری از اتفاقات موجود در کشور باز ریشه در دولت قبلی داشت. دی ماه 1386 از سوی آقای الهام خبر تقدیم لایحه‌ای به مجلس اطلاع رسانی شد که براساس آن، مردانی که مهریه‌های سنگین تقبل می‌کنند، موظف شوند مالیات مهریه خود را هم بپردازند.
اصلاح موضوع مهریه عزمی عمومی می‌طلبد
جولایی گفت: ماه‌های محرم و صفر منابر وعظ و خطابه به عنوان یک رسانه در کشور همواره باید بر حسب نیازهای مخاطب و همگام با دغدغه‌های روز آن‌ها مدیریت شده و عالمان عاملی که در صدر آن قرار می‌گیرند، طبق تاکیدات دینی باید سعادت دینی و اخروی او را مدنظر داشته باشند. امروز آمار طلاق‌های ثبت شده و عاطفی در ایران هرگز شایسته مردمان این دیار نبوده و نیست. امروز حضور 12 هزار بدهکار مالی چک و بیش از 4 هزار زندانی مهریه زیبنده نظام و سابقه تمدنی هفت هزار ساله ما نیست.
مدیرعامل ستاد دیه گفت: ما در اجرای طرح «هر مسجد آزادی یک زندانی» یا در حاشیه برگزاری جشن‌های گلریزان در راستای این اطلاع رسانی‌ها با دعوت از علما، قضات و افراد آگاه تا حدودی گام برداشته و کارهایی مکتوب و شنیداری عرض نمودیه‌ایم اما حل این معضل نه فقط در حوزه یک نهاد یا قوه بلکه در گرو حمایت عمومی همه افراد حقییقی و حقوقی است. باید به عموم اقشار جامعه تبیین شود دوره زندانی شدن بابت قبول حلّه یمانی، سال شمسی و میلادی ، سفر به 110 پایتخت جهان یا گرفتن عکس سلفی با مسی و مالدینی به عنوان مهریه خوشبختانه بسر آمده است.
وی افزود: از خواب خوش باید برخاست. خیال‌ها را بایست کنار زد. از توهمات باید فاصله گرفت. از آسمان‌ها باید روی زمین آمد. حباب رویا را پس زد. بخار خوش‌خیالی‌ها را از روی دریچه نگاه‌مان رُفت. روی همین زمین خدا در امتداد همین کوچه‌ها و پس‌کوچه‌ها داستان زندگی جمعی از تازه عروس و دامادها را به چشم دید و آن عشق دیوانه‌وار و آن شیدایی و شوق فراموش شده را با دقت نظاره کرد. امروز مراجعه‌ای گذرا به دادگاه‌های خانواده به نظر بر هر فردی که در صدد تشکیل خانواده برآمده امری ضروری است. قرار گرفتن در برابر کسانی که بعد از سال‌ها و ماه‌ها زندگی مشترک، با هزار و چند دلیل به دنبال طلاق و متقاضی دریافت مهریه هستند باید برای‌مان آموزنده باشد.
حبس یکساله مرد عائله‌مند بابت ناتوانی در پرداخت دو سکه
وی افزود: مطالعه موردی بر روی دربندان مهریه نشان می‌دهد رد پای تحصیلات در این دسته از محکومان مولفه مهم و اثرگذاری است. 75 درصد گرفتارانی که بابت صداق زندانی هستند تحصیلات زیردیپلم دارند. با وجود این هرچند مدت ابقای کوتاهی در حبس داشت اما شاهدیم پیرمرد 92 اهوازی ساله‌ای بابت آن روانه زندان سپیدار شده یا در نمونه عینی‌تر هم‌اکنون یک مرد عائله‌مند در استان تهران از یکسال گذشته تاکنون تنها بابت دو سکه در بند حضور دارد.
جولایی گفت: در علم اصول فقه استنباط تمام احکام شرعی با استناد به ادلّه اربعه یا «دلایل چهارگانه» صورت می‌گیرد. این منابع عبارت‌اند از کتاب، سنت، اجماع و عقل که فقیه بر اساس این منابع معتبر، حکم شرعی را استنباط می‌کند.
تضاد مهریه‌های پرداخت نشدنی با دستورات قرآن
مدیرعامل ستاد دیه گفت: به طور تفکیکی در قرآن ذیل آیات الاحکام متعددی به صورت عینی افراد نهی شده‌اند از تقبل تعهدی که توانایی ایفای آن را ندارند.«و اوفوا بالعهد ان العهد کان مسئولا؛ و به عهد خود وفا کند زیرا عهد مورد مسئولیت است» (اسراء/ 34)، «یاایها الذین امنوا ووفوا بالعقود؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به عهدهای خود وفا کنید» (مائده/ 1)، «والموفون بعهدهم اذا عاهدوا؛ و آن نیکوکاران کسانی هستند که وقتی که عهدی بستند به عهد خود وفا می کنند»، (بقره/ 177) «و الذین هُمْ لامانتهم وَ عهدهم راعُون؛ و مومنین کسانی هستند که امانت ها و عهدهائی را که می‌بندند مراعات می‌کنند.» (مومنون/ 8 و معارج/32) از جمله این موارد هستند.
تضاد سنت نبوی با صداق‌های نجومی
جولایی گفت: سنت نبوی و فرهنگ علوی همواره بر کم بودن مهریه تاکید داشته‌اند. این فرمایش گرانسنگ پیامبر مکرم اسلام است که تاکید داشته «در مورد مهریه که مرد می پردازد سخت گیری نکنید و آسان بگیرید زیرا در صورت سختگیری باعث غضب و کینه می‌شود» این هم تعبیر امیرالمومنین علیه‌السلام است که تصریح دارد «مهریه را سنگین نگیرید که این اقدام مایه کینه و عداوت است».
مخالفت جمیع علمای دین با مهریه‌های خارج از سنت نبی
مدیرعامل ستاد دیه افزود: به دلیل اینکه امر نکاح چه در صیغه موقت و چه در موضوع متعه منوط به تعیین مهریه است لذا اشکال شرعی در مقدمه ممکن است ذی‌المقدمه را نیز شبهه ناک کند؛ به زبان ساده چون مهریه یکی از اسباب نخستین و شرایط لازم برای جاری ساختن صیغه وصلت دو شخص به حساب می‌آید تعیین آن تعهدی که خارج از استطاعت فرد یا مرد مورد تعهد باشد به اصل زوجیت و محرمیت و نکاج خدشه وارد می‌کند.
انتقاد عقل از سنت‌های مطرود
وی ادامه داد: رجوع به دادگاه‌های خانواده یا تورث برخی از پرونده‌های قضایی در قالب گزارش‌های روزنامه‌ای توجیه می‌کند عقل سلیم باید سراغ مهریه‌هایی برود که در توان طرف بوده و به عبارت عامیانه در قواره جیب آقا تعریف شده باشد. یا به زبان دیگر در شکل و شمایل و فرهنگ و مشرب او قابلیت ظهور و بیان داشته باشد. شاید موضوع عندالاستطاعه بودن مهریه برای متحجر و متجدد دنیای دون امر مقبولی باشد اما برای یک انسان مسلمان که جز ذات الله تعقل را نه فقط یک فرض دینی، بلکه در قالب یک عبادت تعریف کرده و معادل و برکات آن را لاتحصا مطرح نموده قابل قبول نیست.
انتهای پیام/