به گزارش مشرق، امروز ۲۳ تیر ماه پنجمین سالی است که برجام یا همان برنامه جامع اقدام مشترک پس از حدود دو سال مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) و با حضور مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ۲۳ تیر ماه ۱۳۹۴ در شهر وین حاصل شد. پس از آنکه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ از این توافق خارج شد، عملا آینده این توافق در هاله‌ای از ابهام رفت. از یک سو اروپایی‌ها تعهدات ۱۱ گانه‌ای را که برای جبران خسارات ناشی از خروج آمریکا از برجام داشتند، اجرا نکردند و از سوی دیگر در آخرین اقدام ضد ایرانی خود ۳۰ خرداد ماه ۱۳۹۸ قطعنامه‌ای را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند که البته چین و روسیه به این قطعنامه رای منفی دادند.
بیشتر بخوانید:
تفاوت رویکرد بایدن و ترامپ در قبال ایران
لندن به مواضعش وفادار می‌ماند یا به ترامپ؟
ایران یک سال بعد در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ در بیانیه‌ای که از سوی شورای عالی امنیت ملی صادر شد ضمن اعلام کاهش تعهدات برجامی فرصت ۶۰ روزه‌ای به طرف‌های باقیمانده در برجام برای اجرای تعهداتشان داد که این فرصت چهار بار دیگر تمدید شد. گام دوم در ۱۶ تیر ۱۳۹۸، گام سوم در ۱۵ شهریور ۱۳۹۸، گام چهارم در ۱۵ آبان ۱۳۹۸ و نهایتا گام پنجم و نهایی در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۸ (پنج ژانویه ۲۰۲۰) اتخاذ شد. براساس گام پنجم و نهایی توقف اجرای داوطلبانه تعهدات هسته‌ای ایران، آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود را یعنی محدودیت در تعداد سانتریفیوژها را کنار گذاشت و آنگونه که سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران امروز (دوشنبه) در نشست خبری با خبرنگاران عنوان کرد: به این ترتیب برنامه هسته‌ای ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی شامل ظرفیت و درصد غنی سازی و میزان مواد غنی شده و تحقیق و توسعه مواجه نیست و بعد از آن برنامه هسته‌ای صرفا براساس نیازهای فنی توسط سازمان انرژی اتمی ایران پیش رفته است.
سخنگوی وزارت خارجه همچنین بیان کرد: همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طبق تعهدات پادمانی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی کماکان ادامه دارد.
در همین خصوص نیز بهروز کمالوندی عنوان می‌کند: نباید از نظر دور داشت که بر پایه مندرجات گزارش‌های دوره‌ای آژانس این نکته مورد تایید قرار گرفته که جمهوری اسلامی ایران با حسن‌نیت و با رویکردی صادقانه، کلیه تعهدات خود را مطابق سند برجام به انجام رسانده است.
موسوی همچنین بیان کرد: رژیم ترامپ در آمریکا به خاطر مسائل انتخاب ریاست جمهوری در آبان ۱۳۹۹، در تلاش است به یک پیروزی در سیاست خارجی خود در قبال ایران دست یابد. لذا نابودی بیش از پیش برجام را به نفع خود ارزیابی می‌کند و در تلاش است تا عدم انتفاع کشورمان از منافع سیاسی برجام را تحقق بخشد.
وی با اشاره به تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران گفت: براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد در مهر ماه ۱۳۹۹ محدودیت‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران رفع می‌شود و رژیم ترامپ درصدد است تا قطعنامه ۲۲۳۱ را مختل سازد. پیش از این ریاست جمهوری ایران هشدارهای لازم را به کشورهای باقیمانده در برجام و به جامعه بین‌المللی داده است که در صورت عدم انتفاع ایران از برجام واکنش ایران قاطع خواهد بود.
در همین خصوص نیز کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه در یادداشتی عنوان کرد: با تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی و ادعای نادرست این کشور در مورد تهدید به استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک با هدف تضعیف پایه حقوقی و سیاسی صورت گرفته تا روند فشار حداکثری واشنگتن تکمیل شود. بدون شک سست کردن ستون برجام بسیار مخاطره‌آمیز بوده و می‌تواند ثبات، صلح و امنیت جهانی را تخریب کند. شرم‌آور این است که آمریکا به عنوان کشور ناقض قوانین بین‌المللی، از سایر کشورهای عضو برجام می‌خواهد به تعهدات بین‌المللی خود پایبند نباشند.
* بین آنچه باید به دست می‌آوردیم و آنچه به دست آوردیم، فاصله بود
در همین خصوص، «حسن بهشتی‌پور» تحلیلگر مسائل هسته‌ای همزمان با پنجمین سالگرد این توافق به ابعاد مختلف این توافق و آینده آن پرداخت و گفت که برجام دارای ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و حقوقی است.
وی معتقد است که برجام سه مقطع دارد، قبل از توافق، بعد از توافق تا اردیبهشت ۱۳۹۷ و از اردیبهشت ۹۷ تاکنون و افزود: اگر بخواهیم برجام را ارزیابی کنیم باید این سه مرحله را تفکیک کنیم.
این تحلیلگر مسائل هسته‌ای عنوان کرد: نسبت به آنچه باید به دست می‌آوردیم و آنچه به دست آوردیم، فاصله داشتیم، ولی اهمیت آنچه به دست آوردیم خیلی بیشتر بود و از وضعیت حقوقی که ایران را به ناحق تهدید کننده صلح و امنیت بین‌المللی معرفی کرده بود، خارج شدیم.
بهشتی‌پور عنوان کرد: برجام حق غنی سازی اورانیوم را به شکل محدود به ایران داد و تحریم‌ها را به حالت تعلیق درآورد، نه اینکه تحریم‌ها کاملا برداشته شود، ولی ارزش همین تعلیق هم مهم بود.
* بعد از توافق تا سال ۹۷ روند اجرای برجام خیلی کند بود
این تحلیلگر مسائل هسته‌ای با یادآوری این نکته که بعد از توافق تا سال ۹۷ روند اجرای برجام خیلی کند بود، اظهار داشت: یعنی می‌توانست بهتر باشد، ولی به خاطر یکسری دلایل داخلی و خارجی این روند کند بود.
بهشتی‌پور با بیان اینکه تا اردیبهشت ۱۳۹۷ برجام اجرا شد، ولی نه به آن شکلی که ایران می‌خواست و سرعت اجرای آن هم کند بود، عنوان کرد: شرکت پژو و شرکت‌های آلمانی از جمله بیمه هرمس به ایران آمدند و یکسری اقدامات انجام شد، ولی خیلی کم و مقطعی بود و آن طور که می‌خواستیم گسترده نبود، ولی بعد از اردیبهشت ۹۷ اوضاع خیلی پیچیده‌تر شد، یعنی هژمونی مالی آمریکا باعث شد حتی چین و روسیه که قرار بود با ما همکاری اقتصادی کنند، این همکاری را قطع کرده و شرکت‌های آنها از همکاری انصراف دادند و شرکت‌های کره جنوبی و ژاپن که بعد از برجام با ایران همکاری می‌کردند و حداقل نفت ما را می‌خریدند، به این همکاری پایان دادند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: اگر بخواهیم واقع بین باشیم، وضعیتی که بعد از ۹۷ به وجود آمد با قبل متفاوت بود و دلیل اصلی آن هم سیاست‌های ترامپ تحت تاثیر فشار صهیونیست‌ها بود و این را نباید به حساب برجام و ضعف این توافق گذاشت.
*برجام به کجا می‌رود؟
وی در ارزیابی از آینده برجام و اینکه برجام به کجا می‌رود؟ بیان کرد: آینده برجام تحت تاثیر رفتارهایی است که جمهوری اسلامی ایران از یک طرف در داخل انجام می‌دهد و از طرف دیگر تحت تاثیر رفتارهای آمریکا انجام می‌دهد و تا حدودی هم اروپایی‌ها، البته چین و روسیه هم قطعا نقش دارند.
به گفته بهشتی‌پور این شش طرف برجام درباره اینکه برجام در آینده چگونه ادامه پیدا کند، نقش دارند.
*سناریوهای پیش روی برجام
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل عنوان کرد: دو سناریو پیش رو است، اینکه ترامپ مجددا در انتخابات آمریکا پیروز شود که به مراتب شرایط برجام پیچیده‌تر و بدتر خواهد شد و یا اینکه بایدن پیروز شود، اگر چنین شود (بایدن پیروز شود) آمریکا به برجام برمی‌گردد، ولی به شرایط قبل از اردیبهشت ۹۷ برنمی‌گردد، بلکه به شرایطی برمی‌گردد که آمریکا می‌پذیرد متعهد به برجام باشد، ولی دومرتبه می‌گوید تحریم‌ها را به حالت تعلیق درمی‌آورم نه اینکه لغو کنم.
وی عنوان کرد: در این شرایط باید ببینیم در چه موقعیتی هستیم، آیا ایران از لحاظ اقتصادی در مرحله‌ای قرار گرفته که شرایط را به گونه‌ای ترسیم کند که آمریکا از ابزار تحریم استفاده نکند، امیدوارم چنین شرایطی بشود و اقتصاد کشور به سمتی برود که آمریکا نتواند از ابزار تحریم علیه ایران استفاده کند، چه بایدن باشد، چه ترامپ، تا زمانی که بتوانند از ابزار تحریم علیه ما استفاده کنند علیه ما استفاده می‌کنند.
*ابزار تحریم را از دست آمریکا خارج کنیم
به گفته بهشتی‌پور باید ابزار تحریم را از دست آنها خارج کنیم و ابزار تحریم هم از طریق اصلاحات اقتصادی انجام می‌شود.
این تحلیلگر عنوان کرد: اصلاحات اقتصادی شدنی است، شعار نیست، یعنی در عمل می‌توان انجام داد. یک اراده ملی و توان بالا می‌خواهد و انسان‌های شریفی می‌خواهد که هم و غم آنها درد و رنج مردم باشد. اگر چنین وضعیتی پیش بیاید مطمئنم که می‌شود اهرم این تحریم‌ها را از دست آمریکایی‌ها خارج کرد. در آن شرایط برجام می‌تواند به حیات خود ادامه دهد.
*عملکرد اروپا
وی درباره عملکرد اروپا در این مدت هم گفت: اروپایی‌ها در ابتدای برجام این توافق را اجرا کرده و تحریم‌هایی را که پذیرفته بودند لغو کردند، تعهداتی که بعد از اردیبهشت ۹۷ پذیرفته بودند (تعهدات ۱۱ گانه) آن تعهدات را اجرا نکردند و دلیلشان این است که ما نمی‌توانستیم اجرا کنیم و شرکت‌های اروپایی به دستور دولت‌های اروپایی توجه ندارند و به معاملات و همکاری‌ها با آمریکا توجه دارند.
بهشتی‌پور خاطرنشان کرد: این بهانه‌ای که مطرح می‌کنند، حالا یا ما از آنها می‌پذیریم یا نمی‌پذیریم. مهم این است که اتحادیه اروپا به این تعهدات که بعد از خروج آمریکا از برجام پذیرفته بود، عمل نکرد، چون اگر آنها را اجرا می‌کردند، زمینه برای همکاری فراهم می‌شد، ولی چون تحت فشار آمریکا بودند، یا نمی‌توانستند یا نخواستند اجرایی کنند.