به گزارش مشرق، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان روز یکشنبه در سفری دیپلماتیک وارد خاک عراق شد و با دولتمردان این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. این سفر که اولین سفر وزیر خارجه ایران به بغداد پس از تشکیل دولت جدید عراق و روی کار آمدن الکاظمی می‌باشد حساسیت‌های سیاسی و رسانه‌ای را بالا برده است. از طرف دیگر انجام این سفر پیش از عزیمت نخست‌وزیر عراق به عربستان و ایران خود موجی از گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای را در مورد اهداف سفر ظریف موجب شده است.
از سوی دیگر مصطفی الکاظمی‌حدود دو ماه پس از انتخاب به‌عنوان نخست‌وزیر عراق، خود را برای نخستین سفرهای خارجی آماده می‌کند. او قرار بود ابتدا به ریاض سفر کند اما دفتر نخست‌وزیری عراق در پی تعویق سفر مصطفی الکاظمی به ریاض پایتخت عربستان به‌دلیل کسالت پادشاه سعودی دیروز دوشنبه اعلام کرد که این سفر با توافق مقام‌های دو کشور در آینده نزدیک انجام خواهد شد.
روابط ایران و عراق؛ صمیمانه در تمامی سطوح
الکاظمی امروز به تهران خواهد آمد و قرار است با مقامات کشورمان دیدارهایی داشته باشد. بخش عمده‌ای از گمانه‌زنی‌ها به روابط عراق با تهران و ریاض از سویی و نیز روابط ایران وآمریکا مربوط بوده است. اما واقعیت آن است که روابط دوجانبه ایران و عراق عمیق‌تر و گسترده‌تر از این است که مولفه‌های بیرونی بر آن تأثیرات جدی داشته باشند.
ایران و عراق به‌عنوان دو همسایه تاریخی با مشترکات فرهنگی فراوان، دارای روابط همه‌جانبه گسترده‌ای در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی- امنیتی و فرهنگی هستند و به همین دلیل یکی از موضوعات همیشگی و اصلی سفرهای دیپلماتیک مقامات دو کشور بحث و رایزنی‌ها پیرامون چگونگی توسعه روابط در تمامی این جنبه‌ها و از میان برداشتن موانع و چالش‌ها می‌باشد.
روابط ایران و عراق هم در سطوح رسمی و دولت‌ها و هم در سطوح غیررسمی و تعاملات بین ملت‌ها روابطی صمیمانه بوده است. در سطح دولتی در طول ۱۷ سال گذشته نخست‌وزیران عراق روابط خوبی با جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند و ایران همواره در اولویت نخستین سفرهای خارجی آنها قرار داشته است. غیراز دوره کوتاه نخست‌وزیری ایاد علاوی که امکان سفر به ایران فراهم نشد. بقیه نخست‌وزیران عراق همگی در ماه‌های نخست انتخاب خود، راهی ایران شده‌اند.
این در حالی است که روابط بین دو ملت ایران و عراق هم روابط عمیقی بوده است که نمود عینی آن را در مراسم راهپیمایی زیارت اربعین بوده است از سوی دیگر زمانی که ملت عراق درگیر تروریسم تکفیری و افراطی‌گری بود تعداد زیادی از جوانان ایرانی به کمک مردم عراق شتافتند و امنیت و ثبات را به عراق بازگرداندند.
بررسی همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی
حالا مصطفی الکاظمی در راه تهران است و انتظار می‌رود این سفر نقطه عطفی در روابط بین دو دولت و ملت عراق و ایران باشد. الکاظمی در سفر به تهران اهداف مختلفی را پیگیری می‌کند؛
در سفر نخست‌وزیر عراق به ایران بررسی دو نوع پرونده قابل پیش‌بینی است. اولی پرونده داخلی که عبارتست از روابط دوجانبه ایران و عراق و دومی پرونده منطقه‌ای که عبارتست از روابط بین کشورهای مختلف و نیز نقشی که عراق می‌تواند در این بین ایفا کند.
با تشدید تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه تهران پس از خروج از توافق هسته‌ای، ایران یکی از اهداف اصلی خود را در حوزه اقتصادی استفاده از پتانسیل‌های منطقه‌ای و گسترش روابط اقتصادی همسایگان قرار داده است. در این میان حضور در بازار عراق و توسعه مناسبات اقتصادی با این کشور در کانون توجه تهران بوده است به‌صورتی که در حال حاضر، کشور عراق مهم‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و طبق آمارها، صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته به این کشور ۸ میلیارد و ۹۹۲ میلیون دلار بوده است.
تجارت ۲۰ میلیارد دلاری محقق خواهد شد؟
این در حالی است که در سفر سال گذشته حسن روحانی به عراق برنامه‌ریزی برای رسیدن به عدد ۲۰ میلیارد دلار تجارت مشترک در سال هدف‌گذاری شد. در همین راستا وزیر خارجه ایران هم در کنفرانس مطبوعاتی با همتای عراقی خود تأکید کرد که روابط اقتصادی دو کشور باید به نفع طرفین توسعه یابد.
بر همین اساس است که طی سال‌های گذشته روابط اقتصادی ایران و عراق رقم قابل توجه ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار را تجربه کرده هر چند راه زیادی برای پیمودن وجود دارد و رسیدن به چشم انداز ۲۰ میلیارد دلاری نیازمند کار و فعالیت بیشتری است. به‌خصوص در دوره کنونی که تحریم‌های یکجانبه و حداکثری آمریکا می‌خواهد راه را بر توسعه روابط اقتصادی ایران محدود کند.
خباثت آمریکا و سعودی و لزوم هوشیاری عراقی‌ها
در این میان یکی از موضوعات که طی روزهای گذشته همکاری‌های اقتصادی دو طرف را نشانه رفته است موضوع برنامه آمریکا برای جایگزین کردن کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌جای ایران در بحث صادرات برق به عراق می‌باشد. آمریکا که روزبه‌روز در سیاست به اصطلاح فشار حداکثری بر ایران ناکام‌تر می‌شود به‌دنبال تأثیرگذاری بر مبادلات اقتصادی میان تهران و بغداد می‌باشد. واشنگتن در سال‌های گذشته نیز به موضوع صادرات برق ایران به عراق توجه داشته اما به‌دلیل تبعات منفی تحریم عراق و نبود تأمین‌کننده جایگزین، کاخ سفید مجبور شد که در ماه می۲۰۲۰ (اردیبهشت ۹۹) معافیت تحریمی خریداری برق از ایران را برای بغداد به مدت ۱۲۰ روز تمدید کند.
این در حالی است که در شرایط فعلی عراق به‌عنوان یک همسایه با طولانی‌ترین مرزهای زمینی می‌تواند نیازهای داخلی خود اعم از محصولات کشاورزی، خدمات فنی- مهندسی و نیز گاز و برق را از ایران تهیه کند و در مقابل جریان اقتصادی ایران در دوره کنونی با تلاطمی کمتر به روند خود ادامه دهد.
از سوی دیگر اگرچه کاظمی برای دوره‌ای کوتاه به‌عنوان نخست‌وزیر برگزیده شده تا زمینه را برای انتخابات زودهنگام و روی کار آمدن دولت جدید فراهم کند، اما می‌تواند در سیاست خارجی و به‌خصوص در روابط با ایران با ادامه مسیر عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر سابق شرایط ایجاد ثبات اجتماعی در عراق را هرچه بیشتر فراهم کند. بدین معنی که با دریافت گاز و برق و توسعه روابط اقتصادی، از میزان نارضایتی مردمی به‌خصوص در فصول گرم سال کاسته و در محیطی با ثبات برنامه‌های سیاسی و اقتصادی خود را پیش ببرد.
در این بخش از طرف عراقی انتظار می‌رود که اقدامات لازم را برای سهولت در مبادلات مرزی به عمل آورد زیرا به دلایل مختلف اعم از تحریم‌های آمریکا و نیز شیوع کرونا، مبادلات تجاری دو کشور با اختلالاتی روبه‌رو شده است.
ایجاد سهولت و سازوکار پرداخت بدهی عراق به ایران نیز که طی ماه‌های گذشته روندی رو به افزایش داشته است یکی دیگر از انتظارات تهران از بغداد است. اگرچه مصطفی کاظمی تلاش زیادی در این خصوص به عمل آورده و در سفر وزیر انرژی ایران به عراق نیمی از طلب ایران در حوزه انرژی پرداخت شد اما تسهیل در پرداخت و ایجاد سازوکاری برای آن می‌تواند طرف ایرانی را تشویق به گسترش این روابط کند. به‌خصوص در حوزه‌های مانند برق و گاز که عراق نیاز مبرمی به آنها دارد.
ضرورت تشکیل ستاد فرماندهی اقتصادی
حسن کاظمی‌قمی سفیر اسبق ایران معتقد است که برای موفقیت در همکاری با عراق باید ستاد فرماندهی اقتصادی تشکیل بدهیم. وی در گفت‌وگو با خبرنگار کیهان با اشاره به مناسبات خوب دو کشور ایران و عراق طی سال‌های اخیر می‌گوید: همکاری‌های دو کشور جمهوری اسلامی ایران و عراق از ابتدای تشکیل عراق جدید از سال ۱۳۸۲ تا امروز به سمت رابطه راهبردی در حرکت بوده است.
کاظمی‌قمی‌با بیان اینکه دشمنان تلاش‌های زیادی در جهت تخریب این روابط انجام داده‌اند تصریح می‌کند: چه در زمان اشغال عراق و چه بعد از آن، آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش سعی داشته‌اند نگذارند رابطه ایران و عراق
بر اساس ظرفیت‌ها و اراده رهبران دو کشور - که رابطه‌ای طبیعی و در چارچوب منافع دو ملت است- شکل بگیرد. اما هرچه تلاش کرده‌اند، باز هم روابط اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دو ملت گسترش یافت و به سمت همکاری‌های دفاعی و امنیتی هم کشیده شد. بنابراین آمریکایی‌ها علی‌رغم همه این تلاش‌ها توفیقی کسب نخواهند کرد.
سفیر اسبق ایران در بغداد ادامه می‌دهد: از طرف دیگر آنچه امروز برای مردم عراق مشهود و مورد توجه است، آن است که آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش مانند عربستان سعودی، آنچه در طول ۱۷ سال گذشته ایفای نقش کردند درست مقابل منافع ملت عراق بوده است.
این کارشناس مسائل منطقه غرب آسیا با بیان اینکه مردم عراق درک کامل دارند و می‌دانند نظامی که در جهت حمایت از دستاوردهای مردم عراق ایستاد و کمک کرد، ایران بود، به خبرنگار کیهان می‌گوید: ایران در همه شرایط چه در دوره اشغال آمریکایی‌ها و چه در دوره هجوم تکفیری‌ها که آن هم با حمایت آمریکا صورت گرفت، در کنار مردم عراق ایستاد. به این ترتیب، این تلاش‌ها شاید به‌طور موقت آثاری داشته باشد اما نمی‌تواند مانع جدی در مسیر روابط دو کشور باشد.
کرونا و توانمندی‌های بهداشتی و پزشکی ایران
وی افزود: نکته دیگر آن که امروز با توجه به شرایط مختلف از مشکلات اقتصادی و شیوع کرونا گرفته تا مسائل امنیتی و تخریب زیرساخت‌های ناشی از دوره اشغالگری و تروریسم، عراق نیازمند همکاری‌های مختلف از جمله همکاری اقتصادی است.
کاظمی قمی تأکید کرد: به‌طور طبیعی نه آمریکای اشغالگر و نه سعودی‌ها که کارنامه آنها در ۱۷ سال گذشته مقابل مردم عراق است، هیچ کمکی به عراق نخواهند کرد و هر وعده‌ای هم بدهند در حد شعار خواهد بود.
وی با بیان اینکه سعودی‌ها ممکن است شعارهایی مانند همکاری در حوزه انرژی با عراق بدهند اما این موارد تنها در حد شعار خواهد بود و امکان عملی شدن نخواهد داشت افزود: همکاری رژیم سعودی با عراق با سیاست‌های راهبردی عربستان سعودی در تضاد است، چرا که سعودی‌ها عراق را باثبات و پیشرفته نمی‌خواهند.
سفیر اسبق ایران در عراق با تأکید بر اینکه تنها جمهوری اسلامی ایران و جبهه مقاومت در کنار مردم عراق خواهند ایستاد ادامه داد: دولت عراق باید به مردم و نیروهای مقاومت مردمی حشدالشعبی تکیه کند.
وی با اشاره به سفر امروز آقای الکاظمی به ایران گفت: ایران به‌دنبال همکاری با دولت برآمده از رأی مردم عراق است و ما برای توفیق در حوزه همکاری‌های اقتصادی باید توجه کنیم که در ارتباط با کشورهایی مانند عراق باید ستاد فرماندهی اقتصادی تشکیل بدهیم که همکاری و هم‌افزایی‌های لازم را ایجاد کند. با این اقدام، بسیاری از مشکلات امروز و بسیاری از توافقات ما با دولت عراق که تاکنون عملیاتی نشده قابل حل خواهد شد.
کاظمی قمی با بیان اینکه خوشایند آمریکایی‌ها نیست که همکاری ایران و عراق را ببینند گفت: با توجه به مصوبه پارلمان عراق مبنی بر اخراج نیروهای آمریکایی از این کشور، باید ایستادگی کرد و دولت عراق هم باید در این زمینه مصمم باشد.
پیشبرد همکاری منطقه‌ای دو عضو محور مقاومت
بعدی دیگر بررسی همکاری‌های دو عضو محور مقاومت در مسئله مبارزه با تروریسم است که یکی دیگر از اولویت‌های همکاری تهران- بغداد است و در سفر ظریف به بغداد و الکاظمی به تهران بر آن تأکید مضاعف شده است. طی ماه‌های گذشته آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی برای بازگرداندن بی‌ثباتی و تروریسم در عراق طرح شوم بازگرداندن داعش را طرح‌ریزی کرده بودند که با هوشمندی مقامات عراقی و نیروهای امنیتی به‌ویژه جهادگران حشدالشعبی این طرح شکست خورده و غوغای داعش در نطفه خفه شد.
تأثیرات وجود ثبات عراق بر ثبات منطقه، امنیت به هم متصل دو همسایه به‌ویژه در موضوع گروه‌های تروریستی و تجزیه‌طلب، نقش پل ارتباطی عراق برای اتصال تهران به دمشق و لبنان، و همچنین تأثیرات منفی حضور نظامیان خارجی بدون مجوز پارلمان بر ثبات عراق از جمله منافع امنیتی ایران در عراق است.
در همین راستا با توجه به همکاری‌های گسترده دو طرف در موضع مبارزه با تروریسم در سال‌های گذشته و اهمیت آن برای ملت عراق، ظریف هم در کنفرانس مطبوعاتی با همتای عراقی خود تأکید کرد بود که روابط ایران و عراق با خون جوانان دو کشور در مقابله با گروه تروریستی داعش پایدار شده است و این روابط هیچ‌گاه و به هیچ شکلی از بین نخواهد رفت.
مصوبه کلیدی پارلمان عراق و اخراج نیروهای آمریکایی
حضور نیروهای آمریکایی در عراق یکی از دغدغه‌های اساسی ایران در ارتباط با همسایه غربی است. اگرچه روابط بغداد با کشورهای مختلف جزو سیاست‌های داخلی عراق به شمار می‌رود اما زمانی که این روابط می‌تواند ایران را به‌عنوان یک همسایه تحت تأثیر قرار داده و نگرانی‌های امنیتی برای کشورمان به‌وجود آورد، بغداد باید به این نگرانی توجه جدی داشته باشد.
از سوی دیگر، اخراج نیروهای نظامی آمریکایی از عراق نه تنها خواسته ایران بلکه خواسته ملت عراق نیز بوده که در مصوبه پارلمان این کشور تبلور یافت و خواسته ایران عملیاتی شدن این مصوبه از سوی دولت عراق است.
فراموش نکنیم که طرف آمریکایی با زیر پا گذاشتن تعهدات خود در توافقنامه امنیتی با عراق، به هر شکلی که خواسته در این کشور عمل کرده و در موارد متعددی نیروهای نظامی رسمی عراق را مورد هدف قرار داده است.
پیگیری پرونده شهادت سردار سلیمانی در سطح بین‌المللی
شهادت سردار قاسم سلیمانی که به دعوت رسمی نخست‌وزیر وقت به عراق سفر کرده بود، به همراه ابومهدی المهندس که فرمانده الحشدالشعبی محسوب می‌شد تنها یکی از اقدامات خودسرانه آمریکا در عراق است که این کشور را هرچه بیشتر وارد بی‌ثباتی و ناامنی کرده است.
از سوی دیگر در سفر ظریف به بغداد هم سه تن از افرادی که وزیر خارجه کشورمان با آنها دیدار داشت، شخصیت‌های قضایی عراق هستند (مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر، فالح فیاض رئیس حشدالشعبی و فائق زیدان رئیس شورای عالی قضایی). این نشان می‌دهد یکی از موضوعات مهم مطرح‌شده در دیدارهای دوجانبه پیگیری پرونده شهادت سردار سلیمانی و ورود جدی‌تر عراق به حوزه شکایت از این حماقت آمریکایی‌ها در نهادهای بین‌المللی است.
به هر ترتیب نخستین سفر خارجی نخست‌وزیر جدید عراق به تهران می‌تواند ضمن بالا بردن سطح روابط اقتصادی تهران- بغداد، در بُعد منطقه‌ای ادامه روندی باشد که عادل عبدالمهدی در حال دنبال کردن آن بود که نتیجه منطقه‌ای آن، ایجاد ثبات بیشتر خواهد بود. رابطه و اتحاد ایران و عراق به حکم همسایگی و قرابت‌های فرهنگی، مذهبی، دینی و اقتصادی زیربنای آینده منطقه خواهد بود و هیچ نیرویی نمی‌تواند این ظرفیت‌ها و قرابت‌های دو ملت را نادیده بگیرد.