از "هاریسون سوزی" تا "اظهاراتی له و علیه واکسن"؛ عده ای کمپین می زنند که واکسن بخرید و عده ای تجمع می کنند که چرا واکسن می خرید و می سازید، ما خودمان فلان دارو را داریم؛ تناقضاتی چندگانه در کشمکش جدال دنیا با کرونا...
۳۲۰ روز کرونازده را پشت سر گذاشته‌ایم؛ روزهایی که با فراز و فرودها، حقایق، شایعه‌ها و... سپری و البته ثابت شد ویروس منحوس تاجدار، پیر و جوان، طب نوین و سنتی و... نمی‌شناسد و می‌تازد تا جان بگیرد. در این میان اما عده‌ای همچنان در حال گرفتن ماهی از این آب گل‌آلود هستند برای کسب سود بیشتر...
پس از توصیه هایی عجیب مبنی بر نوشیدن ادرار شتر، تاثیر روغن بنفشه و بوییدن گلاب و ... جهت پیشگیری و درمان کرونا، اکنون و در شرایطی که دنیا در تکاپوی تولید واکسن برای مقابله با ویروس منحوس کروناست؛ باز هم سوء استفاده از باورهای مردم به طب سنتی و مقدسات را این بار در پوشش "نه به واکسن" شاهد هستیم. البته این تنها باری نیست که طب سنتی و به تعبیری طب اسلامی، دست‌آویزی برای عده‌ای می‌شود تا آن را همانگونه تعبیر کنند که مرادشان را می‌دهد.
پیش از شیوع کرونا نیز سوزاندن کتاب هاریسون از کتب مرجع طب نوین از سوی یکی از مدعیان طب اسلامی، واکنش های زیادی را به دنبال داشت و وزیر بهداشت نیز در همین راستا گفت:« اینکه یک نادان بی‌سواد کتاب هاریسون را آتش بزند، قدر منزلت هاریسون را پایین نمی‌آورد بلکه به نظر من این کار وهن اسلام و تشیع بود. وقتی یک نفر چهره زمخت طالبانی از اندیشه روحانیت مترقی تشیع نشان می‌دهد، وزیر بهداشت نباید فریاد بزند چرا که ما از جهالت آن فرد نسبت به علم پزشکی اطلاع داریم و اگر هم مشتری دارد از نادانی آنهاست که چنین فردی را تایید می‌کنند.»
"طب اسلامی" نداریم
اما صحت وجود یا عدم وجود مقوله‌ای تحت عنوان "طب اسلامی" سال‌هاست که مطرح می‌شود. طب سنتی به عنوان یک شاخه علمی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و توصیه‌هایی درباره سبک زندگی و اصلاح آن دارد و به گفته مسوولان به عنوان مکمل طب نوین می‌تواند اثرگذار باشد، اما به اذعان مسوولان وزارت بهداشت موضوعی به نام «طب اسلامی» نداریم؛ به طوری که دکتر محمود خدادوست – مدیرکل اسبق دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت پیش از این با اشاره به انجام مطالعه‌ای در خصوص صحت ادعاهایی درباره "طب اسلامی" گفته بود:« کارگروه نظام سلامت در اسلام که مدتی است در دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت تشکیل شده، مدت سه سال روی موضوع طب ایرانی بررسی کارشناسی انجام داده است. ما برای تعیین تکلیف این موضوع به مراجع تقلید و حدیث شناسان پژوهشکده علوم قرآنی مراجعه کردیم. نتیجه تمام این بررسی‌ها این بود که ما موضوعی به نام طب اسلامی نداریم».
خدادوست همچنین تاکیدکرده بود: «برخی به نام طب اسلامی و سنتی، با بدیهی‌ترین مسائل پزشکی مانند واکسن و پیوند اعضا مخالفت می‌کنند که با این کار آنها، برخی از مردم علاوه بر از دست دادن جان خود، مال خود را نیز از دست داده‌اند».
از طرف دیگر آیت الله مکارم شیرازی نیز پیش از این در اظهارنظری با بیان اینکه سابقا در جمعی اعلام کردم که چیزی به نام طب اسلامی نداریم، گفت:« در قرآن و روایات دستوراتی وجود دارد، اما طب اسلامی گفته نمی‌شود، این طبی که امروز وجود دارد طب سنتی نام دارد.»
تغییر نام طب سنتی به طب ایرانی در وزارت بهداشت هم نتوانست جلوی برخی ادعاها و سودجویی‌ها را در این حیطه بگیرد و اگر کرونا برای همه درد و رنج بود اما برای عده‌ای هم سود شد و همین امر توانست توصیه‌های اثبات شده علمی طب ایرانی برای مقابله با بیماری‌های ویروسی همچون کرونا را به حاشیه رانده و حتی برخی اظهارات علمی هم در این حوزه دستمایه جنجال در شبکه‌های خبری فارسی زبان خارجی شود و طرح‌های تحقیقاتی و مطالعات بالینی داروهای کمک کننده به درمان کرونا را مورد سوال قرار دهد؛ داروهایی که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت به هیچ عنوان ادعای درمان کرونا را ندارند اما ثابت شده است که استفاده از آنها می‌تواند طول دوره بیماری را کاهش دهد.
ادعاهایی که راه برای بررسی علمی آنها باز است
اخیرا نیز صحبت‌هایی با عنوان "داروی منسوب به امام کاظم(ع)" و اثربخشی آن در درمان کرونا مطرح می‌شود؛ موضوعی که بنابراعلام مدیرکل دفتر طب ایرانی وزارت بهداشت صحبت در مورد آن نیازمند بررسی‌های علمی بیشتر است. در این راستا، نفیسه حسینی یکتا در آخرین نشست خبری خود با خبرنگاران پیرامون این موضوع، گفت: « ادعاها بر چند قسم هستند؛ اول آنکه فردی ادعا می‌کند فلان گیاه دارویی موثر است. گاهی اوقات هم با برخی ادعاها مواجه می‌شویم که داروهایی را به نام معصومین نسبت می‌دهند که ادعای پیشگیری و درمان دارد. این موضوع حساسیت بیشتری را برمی‌انگیزد؛ زیرا تلفیقی از استفاده از باورهای مردم در مورد طب سنتی به همراه باورهای مردم به مقدسات را داریم. دو حوزه باید به این موضوع ورود کنند؛ اگر به طور خاص در مورد داروی امام کاظم(ع) صحبت می‌شود و ادعاهایی مطرح می‌شود که اگر فردی مصرف کند یا بیمار نمی‌شود و یا به سرعت بهبود می‌یابد، در بحث پزشکی این موضوع باید مورد آزمایش قرار گیرد، به هیچ عنوان مسیر بررسی این ادعاها در صورتی که حداقل‌ها را برای ورود به پژوهش داشته باشند، بسته نیست و این ادعا هم می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد. اما در مورد اینکه این دارو منسوب به معصوم است به عنوان روایتی از آن یاد می‌شود که باید در مورد قطعیت این روایت حوزه علمیه به آن ورود کند و علما در این مورد نظر دهند.»
اما آیا به صرف یک ادعا و حتی اثبات آن، هر فردی می‌تواند در امر درمان بیماری‌ها مداخله کند؟ حسینی یکتا در این زمینه نیز اعلام کرده است: « بر اساس قوانین موجود تنها فردی می‌تواند به عنوان درمانگر به صورت مستقیم برای بیمار ارائه خدمت کند که پزشک باشد. بنابراین در حوزه طب سنتی ایرانی هم تنها کسانی که متخصص طب ایرانی هستند یا بر اساس آیین‌نامه فعالیت حوزه طب ایرانی و فروش گیاه دارویی به عنوان پزشک دوره دیده شناخته می‌شوند، یعنی پزشکان عمومی که دوره مورد تایید وزارت بهداشت را دیدند، مجاز به ارائه خدمت هستند. پس مداخله درمانی توسط هر فرد دیگری جز این افراد درست نیست.»
این جنجال ها اما به همین جا و در تقابل با علم آکادمیک ختم نشد و درست در روزهایی که دنیا واکسیناسیون کرونا را آغاز کرده و ایران نیز کارآزمایی بالینی اولین واکسن داخلی را آغاز کرده، باز عده‌ای می‌خواهند خلاف جهت رودخانه‌ای شنا کنند که جاری شده تا درد حدود یک ساله ناشی از این بیماری منحوس را التیام بخشد. تجمع مقابل وزارت بهداشت و بیان شعارهایی با مضامینی تحت عنوان "نه به واکسن خارجی کرونا"، "نه به واکسن ایرانی کرونا"، "ما خودمان داروی امام کاظم(ع) داریم" و ... از جنس همین وقایعی است که نسبت دادن آن به طب اصیل ایرانی و البته طب اسلامی، عایدی جز تشویش اذهان عمومی و زیر سوال بردن دستاوردهای علمی دنیا و کشور ندارد. چنین اقداماتی را در شرایطی شاهدیم که با وجود تحریم‌های آمریکا راه دسترسی به دارو و تجهیزات وارداتی و البته واکسن کرونا به سختی هموار می‌شود.
اظهاراتی ضد علم
در این راستا دکتر علیرضا رییسی_معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره اظهارات ضد واکسن از سوی برخی گروه‌های خاص، گفت: «بهتر است بگوییم اظهارات ضد علم و ضد تکنولوژی. در همین راستا شاهد بودیم که در همین کشور کتاب مرجع پزشکی را هم سوزانده‌اند و این مباحث چیز تازه ای نیست. یا حتی اگر برگردیم در تاریخ خودمان، افرادی بودند که در زمان امیرکبیر در رابطه با واکسن آبله و غیره مقابله می کردند و می گفتند اگر این واکسن را بزنید شیطان یا جن و غیره وارد بدن تان می شود. متاسفانه این اظهارات همیشه بوده و البته مختص ایران هم نیست. در آمریکا و کشورهای دیگر هم گروه‌هایی هستند که با زدن واکسن مخالف هستند و این موضوع فقط به گروه‌های خاص کشور ما مربوط نیست.»
مخالفان، واکسن کرونا نزنند
وی در این راستا می گوید:« در این زمینه دو نوع مخالفت وجود دارد؛ برخی‌ها می‌گویند شاید به این واکسن اطمینان نداریم و نمی‌زنیم و عده ای هستند که کلا مخالف‌اند و می‌گویند واکسن نزنید و یک اسمی را هم می گذارند و می گویند داروی فلان را استفاده کنید. البته این اظهارات تاثیری در برنامه ریزی ما برای تولید و خرید واکسن نخواهد داشت.»
رئیسی همچنین تاکید می کند:« معترضان به واکسن می‌توانند این واکسن خاص را نزنند و واکسن کرونا اجباری نیست. واکسنی مثل کرونا را باید در دسته بندی واکسن‌هایی مثل آنفلوآنزا نگاه کنیم که افراد پرخطر تزریق می‌کنند و اجباری هم نیست. اما واکسیناسیون روتین کشور مثل واکسن فلج اطفال، ب ث ژ و ... داستانشان متفاوت است.»
از توصیه های سلامت محور اسلام تا ادعاهای درمانی منتسب به معصومین (ع)
در این زمینه دکتر حسینی یکتا_ مدیرکل دفتر طی ایرانی وزارت بهداشت نیز تاکید کرد: «هر ادعای درمانی و هر داروی جدیدی در حوزه سلامت، بدون گذر از مسیر پژوهش‌های علمی، قابل دفاع و تعمیم به عموم جامعه نیست و هر ادعایی هم برای ورود به این مسیر، در صورتی که از شرایط اولیه لازم برای مداخله در امر درمان برخوردار باشد می تواند وارد کارازمایی بالینی شود؛ این روند در خصوص ادعاهای پیشگیرانه و درمان‌گرانه منتسب به معصومین(ع) هم باید طی شود و نمی‌توان تنها به استناد یک روایت منتسب به معصوم(ع) که ابتدا باید سندیت آن توسط علمی علم رجال تایید شوند، استفاده از یک ترکیب گیاهی یا روشی درمانی را برای عموم مردم به‌کار گرفت.»
وی افزود: «توصیه‌های سلامت محوری در اسلام وجود دارد که می‌توانند به صورت روشمند در نظام سلامت مورد استفاده قرار گیرند، اما اینکه بتوانیم بر مبنای این توصیه‌ها و برخی روایات طبی که در خصوص آنها صحبت می‌شود، مکتب طبی جداگانه‌ای را با عنوان طب اسلامی تعریف کنیم، هم از دیدگاه متخصصان در حوزه علوم قرآن و حدیث و هم متخصصان در حوزه دانش پزشکی، قابل قبول نیست.»