با شیوع جهانی کرونای بدون مرز، سیستم های بهداشت و درمان دنیا تلاش کردند تا هر چه زودتر دارویی، درمانی یا واکسنی برای این درد بی درمان پیدا کنند. کرونا سریع مرزهای کشورها را طی می کرد و هر روز بیشتر جان می گرفت. بنابراین باید سرعت کشف نوش دارو افزایش می یافت. همین بود که واکسن سازان جهان تصمیم گرفتند که راه ۱۰-۱۵ ساله تولید واکسن را طی چند ماه طی کنند تا زنجیره انتقال ویروس تاج دار را قطع کنند. به طوری که حالا با گذشت حدود ۱۱ ماه از شیوع کووید-۱۹، شاهدیم که بسیاری کشورها توانستند واکسن کرونا را با روش های مختلف تولید کرده و به صورتی اضطراری واکسیناسیون علیه این بیماری را آغاز کنند.

در کشور ما نیز از ابتدای بحث ساخت واکسن کرونا، دغدغه نحوه تامین این واکسن تحت تاثیر تحریمها وجود داشت. بر همین اساس بود که وزارت بهداشتی ها سه مسیر را برای دسترسی به واکسن کرونا پیش گرفتند؛ تولید داخلی واکسن کرونا با توان دانشمندان ایرانی، تولید مشترک آن از طریق انتقال دانش فنی و در نهایت واردات.

جزییات تولید مشترک واکسن کرونای ایرانی-کوبایی

وزیر بهداشت بارها و بارها اعلام کرده بود که یکی از مسیرهای دسترسی به واکسن کرونا، تولید مشترک آن واکسن بین ایران و کشورهای دیگر است، البته به شرط انتقال دانش فنی. در این زمینه بر همین اساس چند هفته پیش مقامات بهداشت و درمان کشورمان از تولید مشترک واکسن کرونا بین ایران و کوبا خبر داده و اعلام کرده بودند که فاز اول آن در کوبا انجام شده و فاز دوم انسانی این واکسن نیز در کوبا در حال انجام است.

حالا هم در گزارشی که از سوی خبرگزاری رویترز منتشر شده، مقامات کوبایی از این پروژه مشترک سخن به میان آورده و اعلام کردند که توافق‌نامه همکاری برای آزمایش و تولید واکسن کرونا با ایران را امضا کرده‌اند و قرار است فن‌آوری واکسن کوبایی به ایران انتقال یابد، مشروط به این که کوبایی‌ها مرحله سوم آزمایش انسانی را در ایران انجام دهند.

نحوه همکاری در واکسن کرونای تولید مشترک

البته پیش از این دکتر علیرضا بیگلری-  رییس انستیتو پاستور ایران درباره جزییات واکسن کرونای تولید مشترک با کوبا، اعلام کرده بود که طراحی واکسن کرونا در حوزه تولید مشترک از سوی هر دو کشور انجام شده است و مطالعات کیفی تولید این واکسن به صورت مشترک بین دو کشور انجام می‌شود. باید توجه کرد که چهارچوب این شیوه تولید واکسن در انستیتو پاستور ایران وجود دارد.

وی در هشتم دی ماه ۱۳۹۹ در گفت‌وگویش با ایسنا، از آغاز فاز دوم مطالعه انسانی واکسن کرونای تولید مشترک در کشور همکار با نظارت انستیتو پاستور ایران خبر داد و گفت: قرار شد کارآزمایی بالینی فاز یک واکسن تولید مشترک در کشور همکار انجام شود که این اتفاق افتاد و با نظارت انستیتو پاستور کارآزمایی بالینی فاز دوم نیز در حال انجام است.

بیگلری اعلام کرد که به محض اینکه نتایج فاز دوم را دیدیم و از ایمنی و کارایی واکسن مطمئن شدیم و در حد قابل قبول بود، فاز سوم مطالعه بالینی که کم خطرترین فاز است، در ایران انجام خواهد شد.

جدیدترین اظهارات وزیر بهداشت درباره واکسن ایرانی - کوبایی

در عین حال وزیر بهداشت نیز روز گذشته در جلسه ستاد کرونای استان مازندران در این باره، گفت: یکی از مسیرهایمان در حوزه تامین واکسن کرونا، استفاده از ظرفیت انتقال دانش فنی بود. خیلی ها آمدند و به ما اعلام کردند که فاز کلینیکال ترایال را در کشور ما انجام دهند، اما گفتیم اجازه چنین اقدامی را نمی دهیم. این موضوع را هم به استحضار مقام معظم رهبری و هم رییس جمهور رساندم که اجازه نمیدهیم کشوری بیاید و واکسنش را روی مردم کشور ما آزمایش کند، مگر اینکه در فازی از کار باشد که قرار باشد با هم همکاری کرده و بخواهیم در آینده آن واکسن را از طریق انتقال دانش فنی در ایران بسازیم.

نمکی ادامه داد: بر این اساس با یک کشور خارجی، با کوبایی ها که در حوزه واکسن هپاتیت بی و پنوموکوک با ما در کشور کار کردند، مذاکره کردیم و  قرار شد روی واکسن کرونا هم کار کنیم. مدتها مذاکره کردیم. در این واکسن بر اساس یکی از شیوه های بسیار موثر کار شده که از بقیه پلتفرم ها موثرتر است. به هر حال این قرارداد هم امضا شد.

وی گفت: فاز سوم کلینیکال ترایال این واکسن مشترک را در آینده روی انسان انجام می دهیم. دو فاز قبلی مطالعه بالینی این واکسن در  خارج از کشور موفق انجام شده و قرار است فاز سوم آن را  شروع کنیم. در بهار آینده این مجموعه هم به مجموعه ما در پاستور اضافه خواهد شد.

بر این اساس باید منتظر باشیم تا نتایج فاز دوم مطالعه انسانی واکسن تولید مشترک بین ایران و کوبا بررسی شود و بعد از آن وارد فاز سوم مطالعه بالینی در ایران شویم که به گفته رییس انستیتو پاستور ایران، کم خطرترین فاز مطالعاتی است.

سابقه ۱۰۰ ساله ایران در واکسن سازی

از طرفی از ابتدای شروع زمزمه های تولید واکسن کرونا در جهان، دانشمندان واکسن ساز ایرانی نیز آستین بالا زدند تا بتوانند همپای کشورهای دنیا در جهت ساخت واکسن کرونا اقدام کنند. به هر حال واکسن سازی در ایران و در مراکزی مانند انستیتو پاستور و انستیتو رازی سبقه ای طولانی دارد. به طوری که به گفته وزیر بهداشت، ایران سابقه ای ۱۰۰ ساله در واکسن سازی در منطقه را دارد.  از سال ۱۲۹۹ انستیتو پاستور داشتیم و از سال ۱۳۰۳ انستیتو رازی را داشتیم و مردم کشورمان زندگی‌شان را با واکسن‌های ایرانی آغاز کردند.  

تولید نسبتا انبوه واکسن کرونای ایرانی تا پایان بهار

در همین راستا نیز نمکی روز گذشته در ستاد کرونای استان مازنداران، با اشاره به  فرایند تولید و تهیه واکسن کرونا در کشور نیز گفت: روزهای نخست ما می دانستیم در واکسن هم ممکن است در دنیا مورد بی مهری و کم توجهی قرار بگیریم. همانطور که در حوزه دارهای ضد ویروس،  ماسک و لباس محافظ پرستار و پزشک مورد بی مهری قرار گرفتیم و خودمان شروع به ساخت آن ها کردیم. در مورد واکسن هم همین فکر را کردیم. سعی کردیم با تکیه بر دانش داخلی بحث ساخت واکسن را دنبال کنیم. در این راستا جلسات متعددی برگزار شد و کمیته ای را تشکیل دادم. جرات برای ورود به این عرصه، خط شکنی می خواهد که خوشبختانه این موضوع ایجاد شد.

وزیر بهداشت تاکید کرد که امروز این مژده را می دهم که در آینده نزدیک از سازندگان اصلی واکسن در منطقه خواهیم بود و در پایان بهار واکسن کرونای ایرانی را در تولید نسبتا انبوه خواهیم داشت. اقداماتی که در رابطه با ساخت واکسن انجام دادیم و تست های مدل انسانی، همه تا امروز موفق و بدون عارضه بودند.

واکسن کرونای ۱۰۰ درصد ایرانی

در عین حال فاز اول مطالعه انسانی اولین واکسن کرونای تولید داخلی نیز  در حال انجام است. به طوری که تاکنون این واکسن  به ۱۴ داوطلب تزریق شده است که به تدریج و بعد از بررسی نتایج در هر مرحله بر تعداد داوطلبینی که این واکسن را دریافت می کنند، اضافه می شود. به طوری که طبق گفته دکتر احسان شمسی کوشکی- دبیر کمیته اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت،  در فاز یک کارآزمایی‌های بالینی، نکته مهم اطمینان از ایمنی فرآورده است. البته درباره اثربخشی فرآورده هم بررسی‌هایی انجام می‌شود، اما هدف اصلی در وهله اول ایمنی فرآورده است. بر همین اساس از آنجایی که اولین بار است که تست واکسن کرونا در کشور آغاز شده، باید با احتیاط بالایی آزمایش‌هایش را پیش بریم. به طوری که اولا آزمایش با تزریق دوز کمتر واکسن در اولین داوطلبان آغاز می‌شود و به تدریج اگر دوز بالاتری وجود داشته باشد، آن را روی داوطلبان بعدی آزمایش می‌کنند و افراد هم به صورت تک تک و یا در قالب گروه‌های کوچک وارد مطالعه می‌شوند تا اگر ریسکی هم وجود دارد، افراد کمتری دچار این ریسک شوند.

بر همین اساس واکسن کرونای ایرانی در مرحله اول بر روی سه نفر از داوطلبان تزریق شد و بعد از عدم مشاهده عوارض جدی بر روی این سه نفر و بررسی نتایج، چهار داوطلب دیگر هم تا ۱۶ دی ماه واکسن کرونای ایرانی را دریافت کردند. بعد از بررسی نتایج تزریق واکسن کرونا بر روی این هفت نفر، مجددا هفت نفر دیگر از داوطلبان برای دریافت واکسن طی روزهای ۲۱ و ۲۲ دی ماه وارد مطالعه انسانی فاز یک واکسن کرونای ایرانی شدند.  

بر اساس اعلام محققان پروژه واکسن کرونای ایرانی، در فاز اول مطالعه بالینی واکسن کرونا در کشور، ۵۶ نفر شرکت خواهند کرد که به تدریج وارد مطالعه می شوند. این فاز بین یک ماه و نیم تا دو ماه طول می‌کشد. بعد از این مدت اگر کار انجام شده و نتایج به دست آمده در فاز اول مطالعه بالینی درست باشد، وارد فاز دوم مطالعه بالینی می‌شویم.

گفتنی است که تمام فازهای آزمایشی واکسن به صورت دو سو کور انجام می شود؛ به این معنا که نه آن کسی که واکسن را تزریق می‌کند، نه آن پزشکی که فرد را ویزیت می‌کند و نه داوطلبی که در آزمایش شرکت کرده، هیچ کدام نمی‌دانند که دارونما دریافت کردند یا واکسن. بر اساس اعلام شمسی کوشکی، در فاز اول مطالعه بالینی تعداد معدودی از افراد دارونما دریافت می‌کنند. به طوری که از ۵۶ نفری که در فاز اول مورد مطالعه قرار می‌گیرند، هشت نفر دارونما دریافت کرده، ۲۴ نفر دوز پایین‌تر واکسن و ۲۴ نفر هم دوز بالاتر واکسن را دریافت می‌کنند، اما کسی نمی‌داند که کدام داوطلب کدام فرآورده را دریافت کرده است.

در عین حال اعلام شده که موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی هم با همکاری دانشگاه علوم پزشکی ایران، در حال کار بر روی یک واکسن کرونای نوترکیب است که البته هنوز فازهای مطالعه انسانی را آغاز نکرده است و در دست بررسی است. همچنین طبق گفته دکتر شمسی کوشکی-دبیر کمیته اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت دو پروتکل دیگر در حوزه تولید واکسن کرونا در کشور، در سازمان غذا و دارو در حال بررسی است که وقتی در سازمان کارشان تمام شود، به کمیته اخلاق ارسال می‌شوند.

سرانجام واردات واکسن کرونا

وزیر بهداشت بارها اعلام کرده است که یکی از راه ها برای دسترسی به واکسن کرونا قبل از دسترسی به واکسن داخلی، واردات آن است. البته واردات از مطمئن ترین منابع و با رعایت اصل سلامت و ایمن بودن واکسن. در عین حال چندی پیش رهبر معظم انقلاب در این زمینه تذکراتی را خطاب به مسئولان کشوری ارائه و اعلام کردند که واردات واکسن از منابع آمریکایی و انگلیسی ممنوع است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ورود واکسن آمریکایی و انگلیسی به کشور را ممنوع اعلام کردند و گفتند: آمریکایی‌ها اگر توانسته بودند واکسن تولید کنند این افتضاح کرونایی در کشورشان به‌وجود نمی‌آمد که در یک روز حدود ۴ هزار نفر تلفات داشته باشند. ضمن اینکه اساساً به آنها اعتمادی نیست و گاهی این واکسن‌ها برای آزمایش بر روی ملت‌ها است.

ایشان افزودند: البته با سابقه‌ای که فرانسوی‌ها در قضیه خونهای آلوده دارند، به آنها هم خوش‌بین نیستم، اما تهیه واکسن از کشورهای دیگر هیچ مشکلی ندارد.

ظلم آمریکا به بیماران ایران

در همین راستا وزیر بهداشت روز گذشته در جلسه ستاد کرونای استان مازندران، درباره وضعیت واردات واکسن کرونا، گفت: یکی از راه هایی که برای تامین واکسن کرونا می رفتیم، واکسن وارداتی است که بتوانیم آن را برای بخشی از جمعیت‌مان تا قبل از رسیدن واکسن داخلی استفاده کنیم. در این زمینه هم راه‌های زیادی رفتیم. اخیرا مقام معظم رهبری در این زمینه فرمایشاتی داشتند که دیگران هم تا توانستند در این شیپور دمیدند. به عنوان کارشناس این عرصه می‌گویم، در فرمایشات مقام معظم رهبری نکاتی وجود داشت؛ اینکه دستور دادند از فلان کشور و فلان کشور واکسن نخریم، دلیل دارد. باید توجه کرد که در این ایام مرارت‌های زیادی کشیدیم. در کشورهای مختلف پول داشتیم، اما آمریکایی‌ها اجازه ندادند برای بیمار مستاصل اعم از کودک، جوان و پیر این مملکت دارو جابجا کنیم.

چگونه به آمریکایی ها اعتماد کنیم؟

وی افزود: ما علی رغم نوسانات کالاهای ضروری، در زمینه دارو تنش اساسی نداشتیم، اما نمی‌دانید که بر ما چه می‌گذرد. خدا را شاهد می‌گیرم که هیچ شبی در طول این ۱۱ ماه یک ساعت مداوم نخوابیده ام. روز و شب‌های سختی را گذراندیم که ۹۹ درصد از این سختی به دلیل ظلمی است که آمریکایی‌ها به ما کردند. وقتی می‌خواستیم تست از کره جنوبی بیاوریم، با وجود اینکه پول‌مان آنجا بود، ۱۰ بار ما را سرکار گذاشتند و امروز و فردا کردند و در آخر هم گفتند آمریکایی‌ها اجازه نمی‌دهند. وقتی وارد سازوکار کووکس شدیم، قرار بود قسط اول‌مان را که ۵۲ میلیون دلار است، بفرستیم اما یک ماه و نیم برای چرخش این حساب معطل بودیم. زیرا می‌گفتند باید اول به یورو و بعد به دلار تبدیل شود و تا می‌خواست در یک بانک آمریکایی تبدیل به دلار شود، می‌خواستند آن را ضبط کنند. نمی‌دانید چه خون دلی خوردیم تا این پول جابجا شد. حال چطور رهبر کشوری که مظلوم واقع شده باور کند آمریکایی که برای بیمار ما اجازه واردات و گردش پول برای دارو نمی‌داد امروز برای مردم سالم ما واکسن اهدا کند؟. کدام عقل سلیمی باور می‌کند!؟.

وزیر بهداشت ادامه داد: اصلا سیاست و خصومت دیرینه با آمریکا را کنار بگذاریم، اما یک انسان منصف و بدون حب و بغض در کل جهان قضاوت کند که ۱۱ ماه است برای کوچکترین جابجایی ظلم می‌کشیم و برای کوچک‌ترین جابجایی دارو برای کودکی که فلان نقص ایمنی را دارد، برای کودکی که فلان نقص ژنتیک دارد و جلوی پدر و مادر بال بال می‌زند و می‌خواهم دارو وارد کنم، اما نمی‌گذارند و راه را بر من بستند. دروغ هم می‌گویند برای دارو و تجهیزات پزشکی راه را نبستند. طی ۱۱ ماه گذشته خون دل‌ها می‌خوریم و درحال حاضر هم نمی‌توان باور کرد که بخواهند واکسن هدیه دهند.

عوارض واکسن کرونا با روش MRNA

نمکی گفت: در عین حال مقام معظم رهبری گزارشات متعددی در عرصه سیاست، اقتصاد و... دریافت می‌کنند و یکی از گزارشات هم در زمینه گزارشات علمی در زمینه واکسن است. واکسنی که به روش MRNA در حال ساخت است، مقالات زیادی درباره‌اش وجود دارد که تردیدهایی را اعلام می‌کنند. در عین حال ساخت واکسن هم در دنیا پروسه‌هایی دارد که به دلیل کووید-۱۹ این پروسه‌ها را کوتاه کرده‌اند. درباره MRNA سال‌ها پیش یکسری مقالات چاپ شد که می تواند در ایمونوتراپی سرطان و... موثر باشد و بعد هم اعلام شد که در ساخت واکسن هم می‌تواند موثر باشد. البته مقالاتی هم اعلام می‌کنند که این واکسن می‌تواند عوارضی را ایجاد کند؛ مثلا اینکه سیستم ایمنی را بهم بریزد. در اروپا و آمریکا هم خیلی ها این واکسن را تزریق نمی کنند. حال اگر به پدر یک خانواده گفتند که این دارو، این شیوه معالجه برای فرزندت ممکن است عارضه ایجاد کند، پدر و دلسوز خانواده حق دارد که مسئولان کشور را از چیزی که درباره آن تشکیک ایجاد شده، منع کند. این که دیگر غوغا و بلوا ندارد. این همه جوسازی و شانتاژ نمی‌خواهد. شخصیتی که از روز نخست کنار ما بود، رعایت کرد، حمایت کرد و هدایت کرد و حالا هم دلسوزانه می‌گوید آقای وزیر و مسئولان از نظر علمی که مقالاتی را دیدم این واکسن عوارضی دارد، مواظب باشید. البته قطعا اگر گزارش‌های کارشناسی ما چیز دیگری را نشان دهد، به ایشان تقدیم می‌کنیم. ما می‌دانیم که هنوز برای قضاوت روی واکسن  در دنیا زود است و قطعا به استحضار ایشان خواهیم رساند. این فرمایش مقام معظم رهبری درباره منع ورود از برخی منابع متکی است؛ اولا بر دیرینه شیطنت‌آمیز این کشورها در مسائل ما و دوما جنبه ها و منابع علمی که از جاهای مختلف به استحضار رهبری رسیده است.

وزیر بهداشت تاکید کرد: ما با رعایت صرفه و صلاح کشور و رعایت اصل سلامت هر فرآورده‌ای که می آوریم، داریم واکسن را از مطمئن‌ترین منابع برای گروه های آسیب پذیر  این کشور می آوریم و هر زمان فکر کنیم که واکسن کشوری بی‌خطر است، حتما خدمت مقامات تراز اول نظام اعلام و سپس برای ورودش اقدام می‌کنیم.

البته پیش از این هم اعلام شده بود که ایران برای واردات واکسن کرونا هم از منابع معتبر اقدام خواهد کرد و هم برای تامین این واکسن در قالب ساختار کووکس آمادگی لازم را ایجاد کرده است. طبق گفته وزارت بهداشتی ها، سازمان بهداشت جهانی در قالب مجموعه کووکس ۱۸ کارخانه تولید واکسن کرونا را انتخاب کرده است و اغلب کشورهای دنیا هم سبد کووکس را خریده‌اند.  ایران هم همین اقدام را البته با شرط امکان انتخاب انجام داده است تا بتوان مناسب ترین و بهترین واکسن را برای کشور انتخاب کرد.

از طرفی مقامات هلال احمر ایران هم اعلام کرده اند که به دنبال واردات یک میلیون واکسن کرونا از چین هستند و مذاکرات در این باره همچنان ادامه دارد.