بعد از مجازی شدن آموزش سه گروه والدین، دانشآموزان و معلمان با چالش‌های زیادی مواجه شدند زیرا آموزش مجازی در کشور ما تجربه‌ای کاملا نوپا بود. از جمله مشکلات،عدم برخورداری از امکانات و عدم ارتباط‌گیری افراد با آن بود.
بعد از مدت‌ها بالاخره تا حدودی افراد توانستند خود را با این شیوه آموزش هماهنگ سازند و وسایل مورد نیاز را تهیه کنند. باتوجه به پایین آمدن آمار فوتی‌های ناشی از کرونا قرار است در بهمن ماه بار دیگر آموزش حضوری با رعایت پروتکل‌ها در برخی مدارس برگزار شود. ما در این نوشته به این مسئله می‌پردازیم که آیا از سر‌گیری آموزش حضوری برای دانشآموزان مفید است یا باعث آسیب به آنها خواهد شد؟
نحوه بازگشایی مدارس از اول بهمن
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش درباره بازگشایی مدارس، نحوه فعالیت سرویس مدارس و اینکه آیا حضور دانشآموزان اجباری است یا خیر، توضیحاتی داد. رضوان حکیم‌زاده درباره بازگشایی مدارس از اول بهمن ماه اظهار کرد: « براساس تصمیمات ستاد ملی کرونا بازگشایی مدارس برای دانشآموزان کلاس اول و دوم دبستان در مناطق زرد و آبی انجام می‌شود، دروس عملی شایستگی‌های فنی در شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای نیز به صورت حضوری است و در مناطق آبی مدارس دارای جمعیت کمتر از ۵۰ نفر که بیشتر در مناطق روستایی و عشایری قرار دارند نیز کاملاً باز بوده و پذیرای دانشآموزان در تمام پایه‌های تحصیلی هستند.» وی افزود: « هر منطقه‌ای که توسط وزارت بهداشت زرد اعلام شود این مقررات برای آنها اجرا و مدارس بازگشایی می‌شود؛ براساس دستورالعمل ابلاغ شده توسط وزیر آموزش و پرورش، مسئولیت مناطق و مدیران مدارس مشخص و تاکید شده است که پروتکل‌های بهداشتی اجرا و بر آن نظارت شود.» معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه در سایر پایه‌ها آموزش مجازی ادامه دارد تا شرایط جدیدی به وجود بیاید، گفت: « امیدواریم شرایط رو به بهبود باشد تا بتوانیم با گذشت زمان برای سایر پایه‌های تحصیلی به ویژه دوره ابتدایی که آموزش مجازی واقعاً نمی‌تواند منبع خوبی برای یادگیری دانشآموزان باشد آموزش‌های حضوری را حتی به صورت محدود و در زمان کوتاه داشته باشیم چون پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکان بیشتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند و آموزش‌های حضوری تاحد زیادی می‌تواند عقب افتادگی که دانشآموزان درگیر آن هستند را جبران کند.»
حضور بیش از ۱۰ دانش‌آموز در کلاس ممنوع
وی درباره روال حضور دانشآموزان مناطق زرد با بازگشایی مدارس، عنوان کرد: « در هیچ شرایطی نباید بیش از ۱۰ دانش‌آموز در کلاس درس حضور داشته باشند البته شیوه نامه اجرایی را مدارس مشخص می‌کنند چون شرایط مدارس با یکدیگر متفاوت است بنابراین شورای مدرسه تصمیم‌گیری می‌کند که حضور دانشآموزان به چه شکلی باشد، گروه‌بندی دانشآموزان، مدت زمان حضور با توجه به نیازی که دانشآموزان دارند، ساعت‌های ورود و خروج و… همگی توسط شورای مدرسه تصمیم‌گیری و به خانواده‌ها و معلمان اطلاع‌رسانی خواهد شد.» حکیم زاده متذکر شد: « مدارس باید حتما پروتکل‌های بهداشتی و سقف حداکثر ۱۰ نفر در کلاس‌های درس را رعایت کنند، براساس آماری که داریم تعدادی از کلاس‌های دوره ابتدایی جمعیت بالای ۳۰ نفر دارند بنابراین می‌توانند دانشآموزان را به سه گروه ده نفره تقسیم کنند که در روزهای متفاوت در مدرسه حاضر شوند البته ترکیب حضور را شورای مدرسه مشخص می‌کند.»
حضور دانشآموزان در مدارس اجباری است؟
وی درباره اینکه آیا حضور دانشآموزان در مناطق زرد با بازگشایی مدارس، اجباری است، متذکر شد: « تصمیم‌گیری در این باره را برعهده شورای مدرسه گذاشتیم اما با توجه به اشتیاقی که خانواده‌ها نشان دادند و پیام‌هایی را از سوی آنها از سراسر کشور داشتیم فکر می‌کنم حضور آنها ارزشمند است و با تصمیمات شورای مدرسه حضور دانشآموزان را خواهیم داشت، برگزاری کلاس‌های درس بلامانع است و ما مجوز حضور دانشآموزان اول و دوم دبستان را گرفته و دستورالعمل را ابلاغ کرده‌ایم اما شورای مدرسه درباره اجباری یا اختیاری بودن تصمیم می‌گیرد.» وی درباره حضور کادر اجرایی و آموزشی مدارس بیان کرد: « کادر اداری و آموزشی مدارس مانند همه کارمندان دولت مشمول مقرراتی می‌شوند که دولت به طور کلی برای کارکنان خود درنظر گرفته است، براساس همین مصوبه در مناطق نارنجی، زرد و آبی مانند کارکنان سایر ادارات با همان قوانین و مقرراتی که آنها باید رعایت کنند، کارکنان آموزش و پرورش در مدارس حضور خواهند داشت.»
نباید اتفاقات مهرماه تکرار شود
در این خصوص نرگس ملک‌زاده کارشناس آموزشی گفت: « ابتدا باید سلامت دانشآموزان و همکاران مدنظر قرار بگیرد اما اگر بر اساس شرایط این تصمیم گرفته شده است و به فکر سلامت دانشآموزان باشد این تصمیم دور از منطق نیست. اما زمانی که در مهرماه هم مدرسه‌ها باز شدند تعداد مبتلاها بیشتر شد. درست است که در خبرها اعلام کرده‌اند که حضور دانشآموزان تاثیری در بالا رفتن آمار کرونا نداشته است اما همه می‌دانند که دانشآموزان ناقلان بسیار خوبی هستند. به نظر می‌رسد ما هنوز به وضعیت تثبیت درمان کرونا نرسیده‌ایم. هم دانشآموزان و هم معلمان تازه به این شرایط آموزش مجازی عادت کرده‌اند و امتحانات را پشت سر گذاشته‌اند. به نظر من اگر هنوز به ثبات نرسیده‌ایم ضرورتی برای بازگشایی مدارس نیست به این دلیل که امتحانات را پشت سر گذاشته و آموزش را به نیمه راه رسانده‌ایم. بیشترین بهره آموزشی در نیم سال اول است وقتی این نیم سال به اتمام رسیده است نیازی به بازگشایی برای نیمسال دوم نیست. در موارد محدود می‌توان موردی از دانشآموزان خواست که به مدارس بیایند. این کار تکرار شرایط اول سال است زیرا بعد از اعلام حضوری شدن مدارس در مهرماه باز هم بسیاری از خانواده‌ها اجازه نمی‌دادند دانشآموزان در مدارس حاضر شوند و این باعث می‌شد معلم مجبور باشد بعد از ساعت مدرسه برای عده‌ای که در کلاس‌ها حضور نداشتند آموزش را تکرار کنند. یا باید مدارس کاملا حضوری شود یا کاملا مجازی و اگر تصمیم بر حضوری شدن است نباید شرط اجازه والدین وجود داشته باشد تا بلاتکلیفی بار دیگر زیاد شود. »
انتخاب بین بد و بدتر
مهناز مجاهد روانشناس کودک و نوجوان در این خصوص گفت: « حضور بچه‌ها در مدرسه منافع زیادی برای سلامتی کودکان دارد مانند گذراندن وقت با دوستانشان که باعث تعاملات اجتماعی، رشد اجتماعی و رشد ذهنی کودکان می‌شود. ما موجوداتی اجتماعی هستیم که مشکلاتمان باید در اجتماع حل شود و مهارت‌های اجتماعی را بیاموزیم. در خانه هیچ کودکی نمی‌تواند مهارت‌های اجتماعی را بیاموزد. آزمون و خطاها باید در اجتماع و در میان هم سن و سالان انجام شود تا فرد بتواند مهارت‌های اجتماعی را بیاموزد. از طرفی در مدرسه بچه‌ها فعالیت‌های بدنی دارند که بر سلامت جسمی آنها تاثیرگذار است. رابطه بین معلمان و دانشآموزان در فضای مجازی از بین رفته است. در آموزش حضوری حس اعتماد به نفس دانش‌آموزن افزایش پیدا می‌کند. این‌ها بخشی از مزایای آموزش حضوری است. ما از محاسن حضور دانشآموزان در مدارس آگاه هستیم اما در حال حاضر هنوز شرایط خوبی برای این نوع آموزش وجود ندارد. »
این روانشناس در ادامه گفت: « از طرفی قرار نیست دانشآموزان در مدارس به صورت صددرصد پروتکل‌ها را رعایت کنند. همچنین کادر مدرسه نمی‌توانند نظارت کامل بر رعایت پروتکل‌ها توسط دانشآموزان را تضمین کنند. حتی در فصل زمستان تهویه مناسب در تمام مدارس وجود ندارد. همچنین رفت و آمد دانشآموزان و والدین بسیار خطرناک است. اگر ایمنی صددرصد ایجاد شده بود بسیار مهم بود که بار دیگر به سمت آموزش حضوری برویم. الان در این شرایط باید بین بد و بدتر تصمیم بگیریم و آموزش مجازی را ادامه دهیم. به نظر منِ روانشناس و منِ معلم ماندن در خانه و آموزش مجازی بد است و رفتن به مدرسه بدتر زیرا همه مدارس امکانات بهداشتی مناسب را ندارند و نظارت بر دانشآموزان به صورت تضمینی ممکن نیست به این دلیل که بچه‌ها با توجه به این مدت طولانی دوری بسیار تمایل دارند که کنار هم باشند و امکان آلوده شدن دانشآموزان و ناقل بودن آنها بسیار زیاد است. » وی در انتها خاطرنشان کرد: « در این مدت محتوای آموزشی بر اساس آموزش مجازی سازماندهی شد و زمان زیادی طول کشید تا بچه‌ها به این نوع آموزش عادت کنند و توانستیم در فضای مجازی فعالیت آموزشی را ادامه دهیم. با حضوری شدن آموزش از سمتی استرس دانشآموزان زیاد می‌شود زیرا در شرایط کرونا استرس‌های زیادی را تجربه کرده‌اند و حتی بسیاری از آنها عزیزانشان را از دست داده‌اند. همچنین احساس ترس در خانواده‌ها هم بالا می‌رود. به نظر من دوباره آسیب مجدد وارد کردن شرایط را بدتر می‌کند و تاثیرات بد آن بسیار بیشتر از تاثیرات مثبت است. امکان دارد دوباره بعد از مدتی آموزش مجازی شود و این تغییر روش شرایط را از لحاظ آموزشی بسیار بدتر می‌کند. اگر بار دیگر اپیدمی دیگری به وجود بیاید تاثیرات روانی غیر قابل جبرانی را به جا خواهد گذاشت. آموزش مجازی باعث شده است که سواد رسانه‌ای دانشآموزان و خانواده‌ها افزایش پیدا کند و یاد گرفتند که در شرایط دشوار و متفاوت با ابزار‌های دیگر آموزش را ادامه دهند. »
شرط لازم، رعایت موارد ایمنی و پروتکل‌ها
همچنین محمدرضا نیک‌نژاد کارشناس آموزشی گفت: « الان برای همه معلمان، خانواده‌ها و دانشآموزان مشخص شده است که آموزش‌های مجازی کارایی آموزش‌های حضوری را ندارد. دلایل مختلفی برام عدم کارایی آموزش مجازی وجود دارد از جمله اینکه ذات آموزش مجازی باعث می‌شود تعاملات انسان‌ها در آموزش از بین برود. می‌توانیم در آینده به عنوان مکمل آموزش حضوری از آموزش مجازی استفاده کنیم. زمینه‌های آموزش مجازی در کشور ما وجود ندارد، همین امروز به علت قطعی برق آموزش تحت تاثیر قرار گرفته است. یعنی ما زیرساخت‌های لازم را در این زمینه نداریم. مهم‌ترین رسالت یک دولت حفظ جان شهروندان است و باید در اولویت قرار بگیرد. آموزش حضوری صد در صد بهتر است و پرورش را بهتر پیش می‌برد. همچنین بچه‌ها در یک فضای مناسب و نسبتا کارآمد آموزش را دریافت می‌کنند. اما در این شرایط برای آموزش حضوری شروط زیادی نیاز است. ایران در زمینه رعایت پروتکل‌ها در مدارس بسیار ضعیف است. این امکان وجود ندارد که رعایت پروتکل‌ها به طور کامل و مطلوب صورت گیرد. من موافق هستم در مدارس با جمعیت کم این آموزش حضوری وجود داشته باشد به خصوص برای دانشآموزان اول و دوم دبستان. به نظر من این طرح به شرط رعایت پروتکل‌ها و رعایت موارد ایمنی می‌تواند موفق باشد اما در نظر گرفتن شروط بسیار مهم است که به نظر می‌رسد رعایت این شروط در جامعه ما ممکن نیست. بدیهی است که برای بچه‌های اول و دوم دبستان در مدارس کم جمعیت آموزش حضوری نیاز است. این روند می‌تواند به سود آموزش تمام شود اما باید توجه کرد که آسیب‌های غیرقابل جبران به بچه‌ها و خانواده‌ها وارد نشود. »