در هفته گذشته سناریوهای پیش روی نظام سلامت ایران برای واردات واکسن کرونا تغییر کرد. دستور رهبری ورود هرگونه واکسن آمریکایی و انگلیسی را ممنوع کرد و وزارت بهداشت بر آن شدند تا سراغ سایر راه‌ها بروند.
نخستین پرونده جدید پیش روی ایران برای دسترسی به واکسن، نوع کوبایی آن بود. موسسه واکسن‌سازی «فینالی» روز جمعه اعلام کرد که با موسسه پاستور در ایران برای آزمایش واکسن سابرانا-۲ به توافق رسیده است. دولت کوبا اعلام کرد با ایران توافقنامه‌ای امضا کرده است که به موجب آن فناوری پیشرفته‌ترین واکسن نامزد تولید نهایی در کوبا به ایران منتقل و انجام آزمایش‌های بالینی انسانی مرحله سوم در این کشور انجام خواهد شد.
موسسه فینالی در حساب توییتری خود نوشت: «این همکاری هر ۲ کشور را قادر می‌سازد با سرعت بیشتری در ایمن‌سازی مقابل ویروس کرونا به پیش بروند.»
کوبا اگرچه در زمینه ساخت واکسن سابقه خوبی در جهان دارد، اما مردم هم نگران هستند که این کشور ایران را به عنوان ابزاری برای آزمایش واکسن‌های خود انتخاب کرده باشد. موضوعی که نیاز است متصدیان وزارت بهداشت و سایر مسئولان حوزه سلامت کشور در موردش به مردم با شفافیت پاسخ بدهند.
واکسن ایرانی در کدام مرحله است؟
اگرچه کانال آمریکا و انگلیس بسته و کانال جدید خارجی یعنی کوبا برای ورود واکسن خارجی باز شده است، اما هنوز پرونده واکسن تولید داخل ایرانی هم روی مدار قبلی خود پیش می‌رود. یکشنبه، ۲۱ دی‌ماه، فرید نجفی، معاون تحقیقات وزیر بهداشت، با اشاره به انجام تست بالینی واکسن کرونای ایرانی اظهار داشت: «تنها واکسنی که مربوط به شرکت شفا فارمد در بنیاد برکت است فعلاً به کمیته اخلاق رسیده و مجوز داده شده و فاز اول بالینی آن در حال انجام است. بقیه واکسن‌ها چون هنوز به کمیته اخلاق وارد نشده بنده نیز نمی‌توانم در موردشان صحبت کنم.»
معاون تحقیقات وزیر بهداشت افزود: «البته امکان دارد مراحل دیگری از طریق سازمان غذا و دارو در دست انجام باشد یا فاز آنها انجام شده باشد اما هنوز وارد فاز انسانی نشده، چون شروع فاز انسانی واکسن این است که به کمیته اخلاق بیاید. این واکسن وارد فاز یک بالینی شده و ما دیگر هیچ واکسن ایرانی‌ای که وارد فاز جدیدی شده باشد تا این لحظه نداریم.»
او درباره آمار این واکسن‌ها اطالاعاتی ارائه نکرد و همچنین درباره ساخت واکسن خوراکی توضیح داد: «هنوز چیز مستندی به دست ما نرسیده است؛ البته ما واکسن آنفلوانزا را هم داریم که این واکسن به کمیته ملی اخلاق ارسال شده اما هنوز بررسی نشده است.»
در این میان همچنین روند تزریق و تست بالینی واکسن کرونا روی داوطلبان هم ادامه دارد. دوشنبه ۲۲ دی‌ماه تعداد دیگری داوطلب به این داوطلبان هم اضافه شد. محمدرضا صالحی مجری کارآزمایی بالینی واکسن کرونای ایرانی با اشاره به این خبر عنوان کرد: «روز گذشته واکسن کرونای ایرانی به چهار نفر از داوطلبان تزریق شد و تا پایان وقت امروز نیز به سه نفر دیگر از آنها تزریق خواهد شد و گروه سوم کامل می‌شود. معمولاً اطلاعات این داوطلبان از یک هفته قبل چک می‌شود؛ یعنی با فاصله یک هفته وارد مطالعه خواهند شد و سپس ۲۴ ساعت منتهی مجدداً چک می‌شوند.»
مجری کارآزمایی بالینی واکسن کرونای ایرانی با ذکر این نکته که اکنون در حال بررسی دوباره اطلاعات سه نفر باقی‌مانده گروه سوم هستند ادامه داد: «تا یک الی دو ساعت دیگر تزریق آغاز خواهد شد و تا پایان امروز تزریق گروه سوم به پایان می‌رسد.»
مردم در انتظار واکسیناسیون عمومی
اما سوال برجسته اینکه تزریق واکسن به طور عمومی از چه زمانی قرار است آغاز شود؟ این سوال مهمی است که مردم در فضای مجازی و رسانه‌های مختلف مطرح می‌کنند و می‌خواهند بدانند در شرایطی که بسیاری از کشورهای جهان و همسایه‌ها واکسیناسیون را آغاز کرده‌اند، چرا آنها هنوز دست‌شان کوتاه مانده است؟ رئیس کمیته ستاد مقابله با کرونا روز سه‌شنبه ۲۳ دی‌ماه اعلام کرد که تولید واکسن در ۶ یا هفت شرکت ایرانی آغاز شده، اما تزریق همگانی واکسنی که با مشارکت کوبایی‌ها در ایران تولید می‌شود تا بهار سال آینده در کشور شروع می‌شود.
مصطفی قانعی توضیح داد: «واکسنی که با مشارکت کوبایی‌ها در ایران تولید می‌شود در فاز نخست در کوبا به ۵۶ نفر و در فاز دوم به بیش از ۱۰۰ نفر دیگر در این کشور تزریق شده اما در فاز سوم قرار است همزمان با کوبا در ایران نیز به چندین هزار نفر تزریق شود. تا پایان سال جاری ۶ یا هفت شرکت ایرانی واکسن تولید می‌کنند و واکسنی که با مشارکت کوبایی‌ها در ایران تولید می‌شود تا بهار سال آینده تزریق همگانی‌اش در کشور آغاز می‌شود. هرچند تولید واکسن در شرکت‌های ایرانی آغاز شده اما به نظر می‌رسد که زودتر از همه در ایران واکسن کوبایی به بازار بیاید و مطالعات بالینی سایر واکسن‌ها نیز طی یکی ۲هفته دیگر آغاز شود.»
به گفته او، با توجه به پرداخت وجه خرید ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دُز واکسن، قرار است تا اسفندماه سال جاری ۲ میلیون دز و اوایل سال آینده همه این واکسن‌ها وارد کشور شود و اولویت نخست تزریق، کادر درمانی و پس از آن افراد بالای ۶۵ سال هستند که بیماری‌ای از جمله فشار خون داشته باشند.
بر اساس اظهارات او، تاکنون ۱۲ میلیارد دز واکسن کرونا توسط ۱۷۰ شرکت بین‌المللی در جهان تولید شده که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده قرار است تا شهریورماه سال آینده میزان تولید این شرکت‌ها به ۲۰ میلیارد دز واکسن برسد.
واکسن چین و روسیه هم در راه ایران هستند؟
البته سناریوی ورود واکسن از کشورهای چین و روسیه هم سر جای خود باقی است. رئیس سازمان نظام پزشکی در این باره گفت: «طبق اعلام وزارت بهداشت حدود ۲ میلیون دُز واکسن کرونا قبل از عید تهیه می‌شود، در این زمینه مذاکراتی با هند، چین و روسیه انجام شده است.»
محمدرضا ظفرقندی با اشاره به مشکلات خرید واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی توضیح داد: «در برنامه دولت ما خرید واکسن آمریکایی چه فایزر و چه مدرنا اساساً در دستور کار نبوده است؛ بالاخره واکسنی که وارد کشور می‌شود باید شرایطی از جمله بحث اقتصادی و بحث حمل و نقل و انتقال ارز را داشته باشد که با توجه به محدودیت‌ها، هم مشکل انتقال ارز برای این خرید داشتیم و هم هزینه‌های آن قابل مقایسه نیست؛ به عنوان مثال واکسن استرازنکا حدود پنج تا ۶ دلار هزینه دارد در صورتی که واکسن‌های آمریکایی بسیار گران‌تر بوده و زنجیره سرد زیادی لازم داشت بنابراین عمدتاً خرید از این منابع مطرح نبوده، اما از کشورهای مختلف دیگر می‌تواند تامین شود.»
ظفرقندی تصریح کرد: «باید حداقل ۷۰ درصد جمعیت کشور در مقابل کرونا واکسینه شوند تا زنجیره انتقال قطع شود و احتمالاً سه یا پنج سال بعد نیاز به واکسیناسیون مجدد خواهد بود؛ بنابراین ایجاد زیرساخت تولید واکسن از این نظر یک کار مهم و استراتژیک است.»
البته به گفته مسئولان وزارت بهداشت، ایران تنها مشتری واکسن‌های چین و روسیه نیست. کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، در این باره گفته است: «واکسن کرونای سینوفارم علاوه بر چین تا این لحظه در امارات، بحرین، عربستان، ترکیه، اردن، مصر و پاکستان ثبت و تایید شده است.»
جهانپور در صفحه توییتر خود این مطلب را منتشر کرد و از ثبت و تایید واکسن سینوفارم چین در هفت کشور منطقه و همسایه ایران خبر داد.
ادامه تست بالینی واکسن ایرانی
در نهایت ظهر ۲۴ دی‌ماه، بعد از گذشت ۱۴ روز از آغاز تست انسانی واکسن ایرانی «کوو ایران برکت»، با توجه به عدم بروز هرگونه عوارض دارویی و علائم بیماری و صدور مجوزهای لازم از سوی کمیته عالی نظارت بر واکسن، دومین مرحله از تزریق واکسن ایرانی کرونا به سه داوطلب اول آغاز شد.
این سه داوطلب عبارت‌اند از: «طیبه مخبر» فرزند رئیس ستاد اجرایی فرمان امام، علی عسگری و حمیدرضا خلیلی از مدیران ارشد ستاد اجرایی فرمان امام، که ۹ دی امسال در مراسمی با حضور محمد مخبر رئیس ستاد اجرایی فرمان امام، سعید نمکی وزیر بهداشت، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و مدیران بخش دارویی ستاد اجرایی در هتل ارم تست انسانی واکسن به روی آنان آغاز شد.
وضعیت عمومی داوطلبان واکسن کرونا در این مدت مساعد بوده و جز یک نفر که با تب خفیف مواجه شده سایرین هیچ مشکلی نداشته‌اند. روند تست بالینی هم ادامه دارد؛ یعنی واکسن ایرانی از یک سو، واکسن کوبایی از سوی دیگر و وارداتی که قرار است از چین و روسیه برسد سناریوهای فعلی پیش روی نظام سلامت ایران است. اما سوال مهم مبنی بر اینکه واکسیناسیون عمومی از چه زمانی در کشور آغاز می‌شود هنوز بدون پاسخ باقی مانده است. اگرچه مسئولان زمان واکسیناسیون را بهار ۱۴۰۰ اعلام کرده‌اند، اما هنوز مشخص نیست که می‌توان به این تاریخ اطمینان کرد یا خیر.