تولد ۲۰سالگیِ ویکی‌پدیا؛ بدون تو هرگز!

برترین‌ها: ویکی پدیا ژانویه سال ۲۰۰۱ تاسیس شد. این دانشنامه آنلاین به‌صورت رایگان در اختیار مردم قرار گرفت و در زمان گسترش اینترنت بستری مناسب جهت دسترسی به اطلاعات جامع و کامل ایجاد کرد.

۲۰سالگی ویکی‌پدیا؛ دانشنامه جهانی آنلاین به ۳۰۰ زبان

سال ۱۹۷۱ میلادی بود و داگلاس آدامز، نویسنده علمی-تخیلی شهیر، مست در مزرعه‌ای درست بیرون شهر اینسبروک در اتریش دراز کشیده بود و ذهنش درگیر الهامات بود. به کتابش، «راهنمای مسافران مجانی اروپا» نگاه کرد و بعد به ستاره‌ها چشم دوخت و ایده «راهنمای مسافران مجانی کهکشان» به ذهنش خطور کرد. آنچه او در ذهن داشت قرار بود بعدا به ترکیبی (تخیلی) از کتاب راهنمای سفر و دانش‌نامه تبدیل شود، البته با پیچشی به نظر پوچ: به جای اینکه دانش‌نامه توسط متخصصین نوشته شود، هرکسی می‌توانست در نگارش آن مشارکت کند.

آدامز این ایده را برای خنده و سرگرمی پیاده کرد. اما امروز کتاب او به همان اندازه که خنده‌دار است، پیشگویانه به نظر می‌رسد. در روز ۱۵ ژانویه امسال، ویکیپدیا -دانش‌نامه رایگانی که هرکسی قادر به ویرایش آن است- تولد ۲۰ سالگی خود را جشن خواهد گرفت. این جشن درحالی برگزار می‌شود که ویکیپدیا بزرگ‌ترین کار مرجع جهان و بیشترین کار مطالعه شده به حساب می‌آید.

ویکیپدیا میزبان بیش از ۵۵ میلیون مقاله در صد‌ها زبان مختلف است و تک‌تک آن‌ها را داوطلبان نوشته‌اند. ۶.۲ میلیون مقاله‌ای که به زبان انگلیسی در آن منتشر شده، می‌تواند در ۲۸۰۰ جلد کتاب جای بگیرد. شرکت تحلیل وب Alexa Internet، ویکیپدیا را به عنوان سیزدهمین سایت محبوب در اینترنت رده‌بندی می‌کند، یعنی جلوتر از انجمن ردیت، سرویس استریم ویدیوی نت‌فلیکس و شبکه اجتماعی اینستاگرام.

مشارکت کاربران و تولد ویکی‌پدیا

واژه "ویکی" در زبان بومیان هاوایی به معنای سریع است. گسترش سریع نیوپدیا زمانی آغاز شد که جیمی ویلز تصمیم گرفت بخشی به آن اضافه کند که کاربران بتوانند از طریق آن به طور مستقیم مطلب را ویرایش کنند. این تصمیم باعث جهش انفجارآمیز مراجعه به سایت و تولد ویکی‌پدیا شد.

ویکی‌پدیای ارزشمند؛ تولد ۲۰سالگی‌ات مبارک

به گفته جیمی ویلز یکی دیگر از ویژگی‌های کار دانشنامه آزاد آنلاین سازماندهی غیرمتمرکز آن است: «اگر سازماندهی فوروم را انتخاب می‌کردیم که هر کس بتواند در آن چیزی بنویسد، این همه زمان دوام نمی‌آوردیم.»

یکی دیگر از علت‌های موفقیت عظیم دانشنامه آنلاین به ترکیب و تنوع مطالب آن مربوط می‌شود که آن را به ظرفی برای ارائه مجموعه دانش در کلیت آن تبدیل می‌کند؛ در این مجموعه مطالب زرد و عامه‌پسند همانقدر جا دارند که موضوعاتی که برای دائرةالمعارف‌های چاپی زننده محسوب می‌شوند.

ویکی‌پدیا مدام در حال تغییر است و مطالب آن ویرایش و به روز می‌شوند. این دانشنامه آنلاین مدت‌هاست که دائرةالمعارف معتبر آلمانی بروکهاوس که ۲۰۱۴ چاپ آن متوقف شد یا دانشنامه بریتانیکا را که فقط نسخه دیجیتال آن در دسترس است، پشت سر گذاشته است.


سه و نیم میلیون نویسنده و ویراستار افتخاری

در حال حاضر حدود سه و نیم میلیون نفر، به طور افتخاری و بدون دریافت دستمزد برای دانشنامه آنلاین می‌نویسند، ویرایش می‌کنند و مطالب آن را راستی‌آزمایی می‌کنند.

ویکی‌پدیای ارزشمند؛ تولد ۲۰سالگی‌ات مبارک

این که چرا این خیل عظیم نویسنده بدون دریافت دستمزد با این مجموعه همکاری می‌کنند مسئله‌ای است که موضوع پژوهش‌های علمی و دانشگاهی هم بوده است.

نتیجه این پژوهش‌ها به طور خلاصه چنین است: مشارکت در یک کار عظیم؛ کاری که همه جهان، بدون نیاز به پرداخت حق عضویت یا محدودیت‌هایی نظیر رعایت کپی‌رایت به حاصل آن دسترسی دارد.


جیمی ویلز، از بنیانگذاران ویکی‌پدیا

پس پشت این جمعیت میلیونی نویسنده و ویراستار یک سازمان به نسبت کوچک، با دفتر مرکزی در سان فرانسیسکو قرار دارد؛ بنیاد ویکی‌پدیا با حدود ۱۰۰ برنامه‌نویس که سالی ۱۲۰ میلیون دلار اعانه و کمک مالی جذب می‌کند. انجمن پشتیبان این بنیاد در آلمان ۸۰ هزار عضو و بودجه‌ای سالانه به مبلغ ۱۸ میلیون یورو دارد.

ویکی‌پدیای ارزشمند؛ تولد ۲۰سالگی‌ات مبارک

ویژگی مهم دانشنامه آنلاین که تا کنون ادامه داشته غیرانتفاعی بودن و تامین مخارج آن از طریق کمک‌های مالی است. جیمی ویلز می‌گوید اگر این مدل به این خوبی کار نمی‌کرد مجبور بودیم دنبال منابعی دیگر برای تامین هزینه‌ها باشیم.

او به "تاگس‌شاو" می‌گوید این وضعیت برای ما "ناسالم" خواهد بود، زیرا مجبور می‌شدیم کار‌هایی انجام دهیم که شمار مراجعان و کلیک‌ها را تا حد ممکن افزایش دهیم و در این حالت دیگر ویکی‌پدیا جایی برای "دانش گردآوری شده" نبود در دو دهه گذشته بحث درباره تامین هزینه‌های ویکی‌پدیا از طریق تبلیغات نیز بار‌ها مطرح شده است. ظاهرا جیمی ویلز نیز در سال ۲۰۰۲ به چنین امکانی فکر کرده است، اما واکنش منفی همکاران آزاد و کاربران دانشنامه آنلاین باعث شد این ایده کنار گذاشته شود.


فرزندان ویکی پدیا

اگر به صفحه نخست ویکی‌پدیا مراجعه کنید، در پایین صفحه لینک‌هایی با عناوین مختلف خواهید داد. این عناوین مربوط به سایت‌های اعضای خانواده ویکی‌پدیا هستند، این‌ها همگی زیرمجموعه‌های ویکی‌پدیا هستند که در هر یک می‌توانید بسیاری از مطالبی که حق انتشار آن‌ها در دانشنامه اصلی ویکی‌پدیا را ندارید، منتشر کنید.

ویکی‌پدیای ارزشمند؛ تولد ۲۰سالگی‌ات مبارک

Wikibooks: ویکی کتاب محلی است که می‌توان نقد کتب مختلف، راهنما‌های آموزشی و کتاب درسی را در آن منتشر کرد. هدف ویکی کتاب به اشتراک‌گذاری محتوا و کتب آموزشی است که می‌توانند حتی در ویکی دانشگاه مورداستفاده قرار گیرند.

Wikiversity: دانشگاه ویکی همان‌گونه که از نامش مشخص است، محلی برای ارائه دروس، یادگیری پروژه‌ها و منابع است. محتوا و مقالات توسط هر مدرس، دانش‌آموز یا محققی که مایل باشد می‌تواند نوشته و در ویکی دانشگاه منتشر شود.

Wikisource: ویکی سورس یا همان ویکی نبشته درواقع یک کتابخانه آنلاین به شمار می‌رود که مستندات تاریخی، کتاب‌های مرجعی که قبلاً توسط انتشارات دیگر منتشرشده‌اند و ترجمه‌های آن‌ها به زبان‌های دیگر را شامل می‌شود.

Wikivoyage: راهنمای سفر آنلاین به شهر‌های مختلف است. این زیرمجموعه از ویکی‌پدیا در زبان فارسی نیز موجود است و تاکنون حدود ۸۵۰۰ راهنمای سفر در آن به ثبت رسیده‌اند.

Wikinews: ویکی خبر یک منبع خبری است که هرکسی می‌تواند اخباری از سیاسی و اقتصادی گرفته تا فرهنگی را در آن ثبت و منتشر کند.

Wikiqoute: ویکی گفتاورد منبعی از نقل‌قول‌های جالب‌توجه از مشاهیر جهان است و حدود ۸۵۰۰ صفحه به زبان فارسی در آن وجود دارد.

Wikispecies: ویکی گونه بانکی از اطلاعات گونه‌های موجودات زنده و طبقه‌بندی‌های آن‌ها است و تاکنون حدود ۶۸۰ هزار مقاله در آن در رابطه با موجودات زنده از گیاهان تا جانوران در آن به زبان‌های مختلف منتشرشده است.

Wiktionary: ویکی واژه یک فرهنگ لغات رایگان است.

Wikimedia Commons: انبار رسانه‌ای ویکی‌پدیا است که مجموعه ویدیو‌ها، فایل‌های صوتی و تصاویری است که توسط کاربران در آن منتشر می‌شوند و حق کپی‌برداری از آن‌ها برای تمام کاربران اینترنت آزاد است.

Meta-Wiki و Mediawiki و Wikidata: این سه نیز زیرمجموعه‌های دیگری از ویکی‌پدیا هستند که هدف اصلی آن‌ها کمک به پیشبرد سایر زیرمجموعه‌های ویکی‌پدیا که در بالا معرفی شدند و بهبود برنامه‌ریزی و هماهنگی پروژه‌های ویکی‌ها و حتی سایر تارنما‌های موجود در وب است.


اعتبار ویکی پدیا

حتماً تاکنون بار‌ها و بار‌ها عبارت «ویکی‌پدیا که اعتبار ندارد!» را شنیده‌اید. اعتبار هریک از مقالات ویکی‌پدیا به منابع استفاده شدن در تهیه و نگارش آن مقاله وابسته است. بر این اساس ممکن است تعدادی از مقالات به دلیل عدم ویرایش توسط کاربران صاحب‌نظر معتبر نباشند، اما آنچه مسلم است این است که با یک تقریب خوب می‌توان با در نظر گرفتن ویرایش‌هایی که جهت بهبود محتوای هر مقاله در زمان‌های مختلف در ویکی‌ها صورت می‌گیرند، به اعتبار اکثر مقالات به‌ویژه مقالات انگلیسی اعتماد داشت. با توجه به منابع استفاده‌شده در تنظیم هر مقاله و نیز سابقه نگارنده مقاله می‌توان میزان اعتبار آن را سنجید. هرچه نباشد ویکیپدیا ۲۰ سال موفقیت مداوم را به نمایش درآورده است.

برچسب ها:

تکنولوژی