به گزارش مشرق، کتاب شرط حیات فرهنگ است، چراکه علاوه بر پرورش توانایی‌های فکری، هنری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی افراد جامعه، مهم‌ترین نقش را در انتقال دستاوردهای آنها به نسل پس از خود و در نتیجه تداوم فرهنگ ایفا می‌کند. کتاب به چشمه‌ای تشبیه شده است که هر انسان تشنه‌ای می‌تواند از آن آب بنوشد و خود را سیراب کند، اما این فرهنگ مکتوب اخیراً با انبوهی از مشکلات مواجه شده که ممکن است با کشف علت، بتوان راه‌حلی برای کمک به آن یافت.
شاید تا چند سال پیش مهم‌ترین دغدغه اهالی نشر فرهنگ سازی درباره کتاب و نشان داده اهمیت آن برای رشد فرهنگی جامعه بود، اما به مرور زمان مسائل دیگری ازجمله کمبود کاغذ نیز به این دغدغه افزوده شد. مهم‌ترین ماده اولیه تولید کتاب، کاغذ است؛ به گونه‌ای که در صورت نبود آن تولید کتاب فیزیکی عملاً غیر ممکن خواهد بود. کمبود کاغذ و به دنبال آن افزایش قیمت این کالا، نقش مستقیمی در کاهش تیراژ و افزایش قیمت کتاب دارد، به همین دلیل گران شدن آن همیشه رکود نشر را به دنبال داشته است.
با گسیخته شدن افسار این گرانی‌ها، تمایل ناشران برای خرید کاغذ کاهش پیدا کرد و تولید کتاب با معضل مواجه شد، این امر صدمات غیر قابل جبرانی به فعالان صنعت چاپ و نشر وارد کرد. از طرفی مخاطبان این کالای فرهنگی نیز از آسیب در امان نماندند و در نتیجه تغییراتی در سرانه خرید و مطالعه کتاب به وجود آمد. این در حالی است که کتاب و کتابخوانی و میزان گرایش به مطالعه از جمله شاخص‌های توسعه به شمار می‌رود.
نبود رقیب در بازار آزاد کاغذ منجر به قیمت گذاری آزادانه و در نتیجه آشفته شدن بازار این کالا شد. بر همین اساس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سایتی برای توزیع کاغذ دولتی طراحی کرد و توانست آرامشی نسبی در این حوزه برقرار کند. این امر درد افزایش بی رویه قیمت‌ها را تا حدودی تسکین داد، اما طولی نکشید که خود معضل ساز شد.
قیمت کاغذ آزاد سه برابر کاغذ دولتی است!
محمود حقوقی با اشاره به کاغذ دولتی، اظهار می‌کند: کاغذی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ناشران تخصیص داده است، به صورت قطره چکانی به آنها داده می‌شود که برای ناشران کارگشا نیست، برای مثال زمانی که یک ناشر درخواست پانصد بند کاغذ می‌دهد با صد بند از آن موافقت می‌شود. این میزان را هم باید چاپ کند، سپس اعلام وصول کند و بدهی خود را صفر کند تا پس از آن مجدداً بتواند در خواست کاغذ بدهد.
مدیر انتشارات سپاهان ادامه می‌دهد: این کار زمان‌بر است به همین دلیل ناشران برای انجام سریع‌تر کار خود ناچار می‌شوند کاغذ مورد نیازی که دریافت نکرده‌اند را از بازار آزاد خریداری کنند و کاغذ آزاد نیز حداقل سه برابر قیمت دولتی آن است.
حقوقی تصریح می‌کند: در این صورت مشخص نیست کتابی که چاپ شده با کاغذ دولتی تولید شده است یا آزاد و این امر ناهماهنگی بسیار بدی برای بخش نشر به وجود آورده است زیرا استفاده از کاغذ آزاد روی قیمت کتاب اثرگذار خواهد بود.
پشت پرده انبارهای احتکاری کاغذ
جست و جو برای یافتن دلیل این افزایش قیمت‌ها نتایج دیگری نیز در بر داشته است. مشکلات واردات و مساله احتکار کاغذ نیز از جمله مواردی است که مورد اشاره ناشران قرار می‌گیرد. مرتضی نریمانی، مدیر انتشارات زاینده رود به خبرنگار ما می‌گوید: عمده‌ترین مساله نشر در حال حاضر کاغذ است. افزایش قیمت کاغذ مهم‌ترین علتی است که باعث از رونق افتادن صنعت نشر و گران شدن کتاب‌ها شده است. گاهی کتاب روی دست ما می‌ماند، چراکه هزینه تهیه کاغذ سرسام‌آور است. کاغذ دولتی نیز شرایط خاص خود را دارد و توزیع آن تمام صنعت نشر را پوشش نمی‌دهد.
وی با بیان اینکه "وضعیت اقتصادی ما مناسب نیست و واردات کاغذ نیز درگیر مسائل و قوانین واردات شده است" می‌افزاید: مسلم است که کاغذ دولتی کفایت نمی‌کند و همین امر در گران شدن کاغذ بازار آزاد نقش دارد. کاغذهای تولید داخل نیز داریم. این کاغذ بی کیفیت نیست، اما ناشران برای تولید برخی از کتاب‌ها نیاز به استفاده از کاغذ خارجی دارند.
این ناشر ادامه می‌دهد: از طرفی بازار نشر ما وسیع است و کارخانه‌های تولید کاغذ داخلی نیز برای پوشش نیاز ناشران به کاغذ کافی نیستند و به همین دلیل است که نیاز به واردات همچنان مطرح است. بنابراین کمبود کاغذ داخلی و سختی واردات کاغذ خارجی را می‌توان از علت‌های گرانی کاغذ در بازار نشر دانست.
نریمانی تصریح می‌کند: البته پشت پرده‌هایی از جمله پیدا شدن انبارهای کاغذ احتکاری نیز از جمله مسائل دیگری است که در این امر بی تأثیر نیست اما من نمی‌خواهم به آن دامن بزنم. باید توجه داشت که گرانی کتاب یکی از کوچک‌ترین مشکلات فرهنگی جامعه است، نباید کاغذ را مستقل از مسائل روز جامعه دید. به نظر من اگر مسئولان فرهنگی جامعه برای فرهنگ فکری می‌کردند، در کنار آن برای کاغذ هم راه‌حلی پیدا می‌شد.
خطر به وجود آمدن نسلی بی بینش
با وجود اینکه تلاش برای یافتن علت گرانی کتاب، همیشه به پاسخ کاغذ ختم شده است، اما عواملی چون کمبود تجهیزات چاپ، گرانی زینک، مراحل صحافی و… نیز در قیمت تمام شده آن تأثیر گذار خواهند بود. درام غم‌انگیز گرانی کتاب و ناتوانی اغلب مردم برای خرید آن، دیگر به مسأله‌ای کلیشه‌ای بدل شده است که نه تنها اهالی صنعت چاپ که مردم نیز امیدی به بهبود آن ندارند و به ناچار با کاهش خرید کتاب ماهانه سعی در هماهنگ کردن خود با آن دارند. چنین رویکردی خطرات بسیاری برای فرهنگ به دنبال خواهد داشت. با کاهش کتاب در خانه‌ها، آشنایی کودکان با این عنصر اساسی فرهنگی کم‌تر خواهد شد. بنابراین نمی‌توان از داشتن نسلی کم بهره از بینش در امان ماند.
بنفشه رسولیان، نویسنده حوزه کودک با اشاره به این مساله به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اگر خانواده‌ها در گذشته، سالی چند کتاب برای کودک خود تهیه می‌کردند در حال حاضر با قیمت‌های بالای کتاب دیگر همان را هم نمی‌توانند خریداری کنند، وقتی یک کتاب ۱۲ صفحه‌ای چهار رنگ به قیمت ۲۷ هزار تومان فروخته می‌شود، آیا خانواده‌ای با درآمد متوسط می‌تواند هر ماه حداقل یک کتاب برای کودک خود تهیه کند؟
وی می‌افزاید: به دلیل چند برابر شدن قیمت کاغذ و لوازم چاپ، تمایل ناشران به چاپ کتاب بسیار کم شده است. ناشرانی داریم که از کار نشر خارج شده و نانوایی تأسیس کرده‌اند؛ این روزها شرایط چاپ کتاب بسیار بد شده است و بر همین اساس بسیاری از نویسندگان و ناشران از این حوزه خارج شده‌اند.
خروج ناشران، اهالی فرهنگ و نویسندگان از چرخه فرهنگ سازی خطر دیگری است که این گرانی‌ها به دنبال خواهد داشت. ضررهای مکرر، نبود حمایت مادی و معنوی و استقبال از سوی مخاطبان ناشران را دلسرد و وادار به کناره‌گیری می‌کند. در واقع ممکن است ناشران مطرح بتوانند خود را از این وضعیت عبور دهند اما بی شک انتشارات کوچک‌تر زیر چرخ‌های گرانی دوام نخواهند آورد.
مقصر گرانی و خزان این روزهای کتاب، تمام کسانی هستند که توانی برای بهبود وضعیت نابسامان صنعت نشر دارند، اما آن را مضایقه می‌کنند.
*ایمنا