به گزارش مشرق، «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه روز گذشته، مقر (پ. ک.ک) در عراق را به حمله ناگهانی شبانه تهدید کرد. اردوغان طی گفت‌وگوی کوتاه با رسانه‌ها بعد از نماز جمعه، گفت: «ترکیه همواره آماده اجرای عملیات‌های مشترک با عراق علیه پ. ک.ک بوده ولی ما نمی‌توانیم زمان چنین عملیات‌هایی را علناََ اعلام کنیم. من همیشه وعده داده‌ام، ممکن است یک شب ناگهان حمله کنیم».
مناسبات دو کشور شاهد یک دوره شدید تنش در روابط، در نتیجه عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق تحت عنوان «چنگال عقاب» و «پنجه ببر» و سپس آرامش عمومی بعد از امضای توافقنامه «سنجار» در ۱۸ مهرماه ۹۹ بوده است.
ترکیه در سال میلادی گذشته دو عملیات گسترده با نام «پنجه عقاب» و «پنجه ببر» را در شمال عراق، با هدف نابودی عناصر پ‌ک‌ک آغاز کرد که با اعتراض شدید دولت بغداد و مقامات مسئول عراقی مواجه شد، اما آنکارا بی‌توجه به این اعتراض‌ها به نقض حاکمیت عراق، تاکید دارد که به عملیات خود ادامه دهد.
پارلمان عراق با اجماع مخالفت خود را با حضور نظامیان ترکیه در این کشور اعلام کرده است. وزارت خارجه عراق هم بارها با واکنش شدید اللحنی به دخالتهای اردوغان و تصمیم پارلمان ترکیه درباره تمدید حضور نظامیان این کشور در عراق، نشان داده است.
عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق که از اواخر خردادماه گذشته آغاز شده و هنوز پایان نیافته و حضور نظامیان و پایگاه های نظامی ترکیه، بویژه در بعشیقه در شمال موصل، در طول پنج ساله اخیر از مسائل به شدت تنش آفرین در روابط دو کشور بوده است.
شمار پایگاههای نظامی ترکیه در شمال عراق چند تاست؟
شمال عراق مدتی است که عرصه تاخت و تاز نظامیان ترکیه است و این در کنار حملات جنگنده‌ها و پهپادهای ترکیه‌ای به مواضعی در شمال عراق است.
ارتش ترکیه بخش‌هایی از شمال عراق را در اشغال خود دارد و بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ نیروی ارتش ترکیه در پایگاه «بعشیقه» در شمال عراق مستقر هستند که در ۱۲ کیلومتری از مرکز شهر «موصل» مرکز استان «نینوا» قرار دارد.
ترکیه همچنین پایگاه نظامی بزرگی در بامرنی در ۴۵ کیلومتری شمال دهوک در اقلیم کردستان عراق از سال ۱۹۹۷ و سه پایگاه کوچک در گریلوک در ۴۰ کیلومتری شمال العمادیه و کاتیماسی در ۱۱۵ کیلومتری شمال دهوک و سرسی در ۳۰ کیلومتری شمال زاخو در مرزهای عراق و ترکیه دارد و اینها پایگاههای ثابتی هستند که نظامیان ترکیه در آن مستقر هستند.
یک مقام بلند پایه ترکیه که نامش مطرح نشد، متعاقب عملیات ماه های اخیر ترکیه در شمال عراق در اوت گذشته عنوان کرد که ترکیه دارای ۱۰ پایگاه نظامی در شمال عراق است. برخی منابع خبری عراقی تعداد پایگاه های نظامی ترکیه را در شمال عراق بسیار بیش از این رقم برشمرده و از ۱۲ تا ۴۰ پایگاه عنوان کرده اند که هنوز رقم درستی در این خصوص عنوان نشده است.
«بینالی ییلدریم» نخست وزیر وقت ترکیه در ۲۰۱۸ در اظهاراتی تعداد پایگاه های نظامی ترکیه در شمال عراق را ۱۱ پایگاه عنوان کرده بود. گرچه درباره تعداد پایگاه های نظامی ترکیه گمانه زنی شده اما تاکنون هیچکس به درستی نتوانسته است در خصوص تعداد واقعی نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق گمانه زنی کند گرچه درباره تعداد پایگاه های نظامی ترکیه گمانه زنی شده اما تاکنون هیچکس به درستی نتوانسته است در خصوص تعداد واقعی نیروهای نظامی ترکیه در شمال عراق گمانه زنی کند.
یک منبع امنیتی عراقی روز یکشنبه ۲۱ دیماه سال جاری، از تحرکات جدید نظامیان ترکیه در اقلیم کردستان عراق و احداث پایگاه نظامی جدید در نزدیکی جاده سحیله در استان دهوک در شمال عراق خبر داد و گفت: هدف از احداث این پایگاه نظامی توسعه نفوذ ترکیه در منطقه واقع در نزدیکی مرز سوریه با عراق و نیز نزدیکی آن به استان نینوا و منطقه سنجار است. پایگاه جدید صدها نظامی را با تجهیزات کامل شامل می شود. این پایگاه در جاده مواصلاتی با دیگر پایگاهها در استان دهوک و در نوار مرزی با ترکیه احداث شده است.
هاوکار الجاف عضو اتحادیه میهنی کردستان عراق به تشریح جزییات بیشتری درباره حضور نیروهای ارتش ترکیه در شمال عراق از جمله تعداد پایگاهها و مراکز نظامی که نیروهای ترکیه‌ای دارند، پرداخت و افزود: ارتش ترکیه حدود ۵۰ پایگاه و مرکز نظامی در حدفاصل استان‌های دهوک و اربیل و پایگاه دیگری در ناحیه بعشیقه در استان نینوا دارد. بزرگترین پایگاه نظامی ترکیه در عراق حدود ۱۵۰۰ نیرو دارد و در ناحیه کانی مآسی در استان دهوک واقع شده است و پایگاههای دیگر در زاخو، العمادیه، شیلادزی و سوران در استان اربیل و مراکز نظامی دیگری در طول نوار مرزی و در دامنه‌های کوه کورک دارد.
این عضواتحادیه میهنی کردستان عراق بیان کرد: ارتش ترکیه در شمال عراق به مثابه ارتشی است که تانک و خودروهای زرهی و سامانه دیده بانی و هواپیماهای تجسسی و بالگرد و پایگاه هوایی و سامانه ارتباطاتی در همه مناطق تحت کنترلش، در اختیار دارد. ارتش ترکیه که در مناطق اقلیم کردستان عراق حضور دارد هر گاه لازم می بیند دست به حملات نظامی می‌زند زیرا نیازی به بلند شدن هواپیماهای جنگی از آسمان ترکیه ندارد و پایگاه هوایی دارد که می‌تواند هواپیماهای جنگی را از آنجا به سوی اهدافی که سامانه دیده بانی و اطلاعاتی آن مشخص کرده است، به پرواز درآورد. ترکیه در خصوص حضور این نیروها دلایل مختلفی عنوان می کند.
آیا ترکیه به بخشی از خاک شمال عراق چشم دوخته است؟
یکی از اتهام های بزرگ علیه ترکیه که بر روابط دو کشور سایه انداخته، طمع ورزی ترکیه به بخشی از خاک شمال عراق است. این قضیه در پی استقرار بخشی از نظامیان ترکیه در پادگان «بعشیقه» بدون گرفتن مجوز قانونی از دولت عراق در اواخر ۲۰۱۵ به طرز برجسته تری بروز کرده است.
در حالی که عراق در کوران جنگ و پیشروی های روز افزون علیه گروه تروریستی داعش در شمال عراق بود، یکباره ترکیه بدون موافقت دولت وقت عراق اعلام کرد که در جنگ با داعش شرکت می کند و در این چارچوب، بخشی از نیروهای خود را در بعشیقه در شمال موصل مستقر کرد.
حضور این نیروها در آن برهه اینگونه تفسیر شد که ترکیه به دنبال پیشبرد برنامه های توسعه طلبانه خود بعد از پایان پرونده داعش در عراق است اما ترکیه بهانه حضور خود را به حفاظت از اهل سنت و اقلیت ترکمن عراق مرتبط کرد.
این طرح که بسیاری از صاحب نظران عراقی و کُرد عراق درباره آن سخن گفته اند حاکی است که ترکیه در چارچوب معاهده تاریخی لوزان ۱۹۲۳، خود را برای الحاق بخشی از سرزمین های جدا شده از ترکیه در سال ۲۰۲۳ که تاریخ پایان اعتبار این معاهده است، آماده کرده است.
استان نینوا با مرکزیت موصل یکی از اهداف مورد نظر ترکیه تعریف شده است، اما صاحب نظران عراقی معتقدند که «ایالت موصل» در آن زمان استان نینوا و بخش های زیادی از کردستان عراق (اربیل و دهوک) را نیز در برمی گرفت، بر همین اساس نسبت به سیاست های توسعه سرزمینی آنکارا در شمال عراق نگرانی وجود دارد.
در این چارچوب حضور نظامی ترکیه در اربیل و دهوک و استان نینوا (بعشیقه) با اهداف توسعه طلبی سرزمینی تعبیر شده، امری که کل مناسبات دو کشور را در سال های اخیر تحت الشعاع قرار داده است.
طرح اردوغان برای عراق در سال ۲۰۲۱
روزنامه فرانسوی لوفیگارو در گزارشی به طرح های رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد و از این سال به مثابه سال توسعه منطقه ای اردوغان یاد کرده و آورده است: رجب طیب اردوغان به طرح های توسعه طلبانه خود ادامه خواهد داد و سال ۲۰۲۱ به مثابه سال توسعه اقلیمی برای رئیس جمهوری خواهد بود که دخالتهای نظامی کشورش در سال ۲۰۲۰ در سوریه، لیبی و قفقاز وی را به وجد آورده است و به دنبال گشودن جبهه جدیدی در خاورمیانه است. اردوغان به عراق چشم دارد و مانعی هم در برابر خود نمی بیند. ترکیه به حملات عادی به مناطق کردنشین در شمال عراق اکتفا نخواهد کرد. در سال گذشته میلادی حملات نظامی ترکیه به شدت افزایش یافت. احتمال اینکه ترکیه عملیات بزرگی در ماههای آینده انجام دهد و اراضی عراق را اشغال کند و پایگاههای نظامی دائمی به بهانه پاکسازی منطقه مرزی میان ترکیه و عراق از «پ ک ک» بزند، می رود احتمال اینکه ترکیه عملیات بزرگی در ماههای آینده انجام دهد و اراضی عراق را اشغال کند و پایگاههای نظامی دائمی به بهانه پاکسازی منطقه مرزی میان ترکیه و عراق از «پ ک ک» بزند، می رود.
مقامات آنکارا، انگیزه‌های پنهان تاریخی خود در طمع به شمال عراق را نیز پنهان نمی‌کند. آنکارا مدعی است که انگلیس اراضی ترکیه را بر اساس پیمان سایکس-پیکو تقسیم و به عراق ملحق کرده است.
اما با توجه به اصرار و سماجت مقامات ترکیه برای باقی نگه داشتن نیروهایشان در داخل اراضی عراق و دخالت آشکار در امور داخلی این کشور و تمدید نامشروع حضور این نیروها، عراق باید در راستای بازنگری توافقات منعقد شده میان دو کشور، لغو توافقنامه امنیتی سال ۱۹۸۴ که به نیروهای ترکیه اجازه ورود به عمق بیست کیلومتری عراق برای تعقیب پ ک ک را می‌دهد و در سال ۱۹۹۵ تمدید شده است، حرکت کند.
نکته دیگر سو استفاده آنکارا از تحولات عراق امنیتی عراق است؛ زمانی که داعش به عراق وارد شد از این بهانه برای دست زدن به یورش‌هایی در عراق نهایت استفاده را برد و این تحرکات در حال حاضر هم ادامه دارد.
واضح و مبرهن است که ترکیه مایل است که از همه برگه‌های خود در منطقه استفاده کند تا در روند تحولات منطقه دست بالا را داشته باشد. ترکیه به بهانه‌های واهی از جمله قدرت نگرفتن کُردها و سرازیر نشدن آوارگان به ترکیه در زمان اشغال برخی از شمال عراق به دست داعش، دست به تحرکات نظامی زد.
بخشی از نگرانی‌های ترکیه از برپایی منطقه کردنشین از سلیمانیه تا اسکندرون و اربیل و نوار کردی در سوریه در جنوب این کشور با سوریه است و بخشی نیز به تمایلات ارث خواهی و اینکه موصل متعلق به ترکیه است مربوط می‌شود. نیروهای ترکیه به موجب توافق دو طرف در عراق حضور ندارند و نقض کننده حاکمیت عراق هستند.
به نظر می‌رسد که ترکیه از سیاست صفر مشکلات با همسایگان همچنان فاصله دارد و بر مواضع خصمانه ضد سوریه و عراق و دیگر همسایگان و تحریک آنها اصرار دارد. منطقه خاورمیانه به اندازه کافی با بحران‌های متعدد روبرو است و دیگر تحمل بحران‌های جدید را ندارد.