مسابقه با زمان؛ این کلمات احتمالا بیش از هر عبارت دیگری می‌توانند بسیج عمومی برای واکسیناسیون علیه ویروس کرونا و بازگشت هر چه سریع‌تر به شرایط عادی را توصیف کنند.
ا روز ۲۳ ژانویه، بیش از ۶۰ میلیون نفر از مردم دنیا یک یا دو دوز از واکسن را دریافت کرده‌اند.
اما در حالی که هر روز کشورهای بیشتری کارزار تزریق واکسن را آغاز و یا آن را تسریع می‌کنند، هنوز هم ناشناخته‌هایی در مورد آن وجود دارد.
برای مثال هنوز نمی‌دانیم مصونیتی که واکسن‌ها در بدن ما ایجاد می‌کنند چقدر دوام خواهد داشت و آیا ممکن است گونه‌های جهش‌یافته جدید ویروس که در نقاط مختلف دنیا شناسایی می‌شوند، در برابر واکسن‌ها مقام باشند و آن‌ها را بی‌اثر کنند.
حدود دو ماه پس از آغاز بزرگ‌ترین واکسیناسیون تاریخ، این مطلب می‌کوشد به ۴ سوال کلیدی که هنوز هم در رابطه با واکسن کرونا وجود دارد، پاسخ دهد.
۱- واکسن‌ها برای چه مدت در بدن ایمنی ایجاد می‌کنند؟
این که ابتلا به ویروس کرونا و یا زدن واکسن چقدر ایمنی در بدن ایجاد می‌کند احتمالا یکی از سوال‌های است که در ماه‌های اخیر بارها از خودمان پرسیده‌ایم.
یک سال پس از آغاز همه‌گیری ویروس کرونا، اولین مطالعات در رابطه با ایمنی در میان‌مدت و طولانی‌مدت منتشر شده‌اند.
با این حال مطالعات در این زمینه بسیار محدود هستند، صرفا به این دلیل که زمان صرف شده روی ساخت واکسن کووید- ۱۹ مانع از ادامه تحقیقات در این رابطه شد. اما به گزارش موسسه ایمنی‌شناسی لا هویا در کالیفرنیا، بعد از بهبود بیماری برخی از واکشن‌های ایمنی برای دست کم ۶ ماه همچنان در بدن فعال باقی خواهند ماند.
سازمان بهداشت عمومی انگلستان هم به نتایج مشابه دست یافته. به گفته این سازمان بیشتر بهبودیافتگان از کووید-۱۹ دست کم ۵ ماه در برابر این بیماری مصونیت دارند. این در حالی است که برخی دانشمندان اطمینان دارند این مصونیت برای مدت بیشتر و حتی سالها دوام خواهد داشت.
اما احتمالا همه بهبودیافتگان واکنش یکسانی نشان نخواهند داد چون میزان ایمنی ایجاد شده در بدن آن‌ها می‌تواند کمتر یا بیشتر باشد و احتمال ابتلای دوباره به بیماری هم به همین مساله بستگی دارد.
اوضاع برای واکسن هم به همین منوال است.
دکتر جولیان تاگ، ویروس‌شناس در دانشگاه لستر بریتانیا به بی‌بی‌سی گفت: " به سختی می‌توان گفت مصونیت تا چه مدت در بدن دوام خواهد داشت چون تزریق واکسن تازه آغاز شده و میزان ایمنی می‌تواند بسته به بیمار و نوع واکسن متفاوت باشد، اما فرد احتمالا بین ۶ تا ۱۲ ماه در برابر بیماری مصون خواهد بود. "
اما دکتر اندرو بدلی، استاد پزشکی مولکولی در کلینیک مایو در آمریکا دیدی خوش‌بینانه‌تر دارد: " من مطمئنم تاثیر واکسیناسیون و ایمنی در برابر بیماری می‌تواند سالها دوام داشته باشد. علاوه بر آن تجزیه و تحلیل دقیق افراد مبتلا به گونه‌های جدید ویروس و مشاهده چگونگی واکنش بیماران بعد از تزریق واکسن هم مهم است."
۲- ممکن است بعد از زدن واکسن به ویروس مبتلا شویم؟
بله، این امکان به چند دلیل وجود دارد.
اولین دلیل این است که بعد از تزریق دوز اول یا تنها دوز واکسن‌ها (بسته به نوع هر واکسن) دو یا سه هفته طول می‌کشد تا در بدن ایمنی ایجاد شود.
دکتر تانگ به بی‌بی‌سی گفت: "اگر یک روز یا یک هفته بعد از دریافت واکسن در معرض ویروس قرار بگیرید، هنوز هم در برابر بیماری آسیب‌پذیر هستید و می‌توانید آن را به دیگران منتقل کنید."
اما این احتمال هم وجود دارد که یک نفر هفته‌ها بعد از دریافت دوزهای مورد نیاز واکسن در معرض ویروس قرار بگیرد و به آن مبتلا شود.
دکتر بدلی می‌گوید: "داده‌های موجود نشان می‌دهند برخی افراد ممکن است همچنان به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شوند هر چند ویروس کمتری در بدن‌شان خواهند داشت و در نتیجه حالشان به اندازه کسانی که قبلا این بیماری را نگرفته یا واکسن نزده‌اند بد نخواهد شد. به همین صورت، من فکر می‌کنم احتمال انتقال ویروس از فردی که واکسن را دریافت کرده هم کمتر خواهد بود."
بنابراین در رابطه با این که واکسن در شمار قابل توجهی از مردم مصونیت ایجاد می‌کند، تا حدی توافق نظر وجود دارد اما هنوز مشخص نیست آن‌ها تا چه حد در جلوگیری از بیماری و انتقال آن موثر هستند.
خوسه مانوئل بائوتیستا، استاد دانشکده زیست‌شیمی و زیست‌شناسی مولکولی در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید می‌گوید: " این ویروس بسیار ناهمگون است و در بیماران مختلف علائم متفاوتی ایجاد می‌کند. همین اتفاق برای واکسن‌ها هم خواهد افتاد. در عده‌ای واکنش ایمنی بسیار قوی ایجاد می‌کند که به سرعت مانع از بازتولید ویروس خواهد شد. اما واکنش به واکسن در برخی دیگر تا این اندازه کامل نخواهد بود و ویروس هنوز هم می‌تواند تا حدی در بدن‌شان تکثیر شود و به دیگران سرایت کند."
۳- آیا واکسن‌ها از بدن در برابر گونه‌های جهش‌های جدید ویروس کرونا محافظت خواهد کرد؟
این مسأله‌ایست که در موردش نگرانی وجود دارد.
ویروس‌ها به طور مداوم جهش می‌یابند و این روند گاهی اوقات تا جایی ادامه می‌یابد که گونه جدید در برابر واکسن مقاوم می‌شود. در این صورت باید در واکسن هم تغییراتی بوجود بیاید.
گونه‌های جدید ویروس کرونا که در آفریقای جنوبی و بریتانیا شناسایی شده‌اند، در کشورهای دیگر هم منتشر شده و به دلیل قدرت سرایت بالاتر میزان ابتلا به آن‌ها نسبت به گونه‌های قبلی بیشتر هم هست.
شرکت داروسازی مدرنا به تازگی اعلام کرده که واکسن این شرکت بر گونه‌های آفریقای جنوبی و بریتانیایی همچنان موثر است هر چند به منظور ایجاد حفاظت بیشتر در برابر گونه شناسایی شده در آفریقای جنوبی احتمالا یک دوز کمکی جدید از واکسن را هم تولید خواهد کرد.
فایزر- بیو‌‌ان‌تک هم ادعا کرده واکسن تولیدی‌اش روی گونه‌های جدید ویروس اثر دارد.
دکتر بردلی می‌گوید: " به همین شکل، باید به این موضوع توجه شود که هر چند واکسن‌های تأیید شده بسیار موثر هستند اما کارایی آن‌ها در برابر گونه‌های جدید ویروس و حتی نوع اولیه آن ۱۰۰ درصد نیست."
دکتر تانگ هم می‌گوید: " میزان حفاظت واکسن‌ها از بدن در برابر ویروس به این بستگی دارد که گونه جدید چقدر نسبت به نوع قدیمی‌اش تغییر کرده است."
به طور خلاصه، دولت‌ها و سازمان‌های بهداشت برای ارزیابی میزان تاثیر روش‌های درمانی موجود بر گونه‌های جدید ویروس، باید آن‌ها را شناسایی کنند و زیر نظر بگیرند.
۴- واکسن‌ها در چند نوبت و طی چه مدت باید تزریق شوند؟
واکسن‌های فایزر، مدرنا و آکسفورد/آسترازنکا به عنوان مثال در دو نوبت تزریق می‌شوند.
در ابتدا بر اساس نحوه تزریق واکسن در آزمایش‌های بالینی گفته شد فاصله میان دریافت دوز اول و دوم سه تا چهار هفته خواهد بود.
اما اواخر سال ۲۰۲۰ بریتانیا اعلام کرد واکسیناسیون تعداد هر چه بیشتری از مردم با دوز اول برایش در اولویت قرار دارد و به همین دلیل فاصله تزریق دو نوبت واکسن را به حداکثر سه ماه افزایش داد.
این تصمیم بریتانیا باعث شکل‌گیری بحث درباره بهترین روش واکسیناسیون میان کشورهای مختلف شد. اما شرکت فایزر و بخش اعظم جامعه علمی جهانی ترجیح می‌دهند واکسیناسیون به همان شکلی که در آزمایش‌های بالینی نتیجه داده، صورت بگیرد و دوز دوم واکسن با ۲۱ روز فاصله از دوز اول تزریق شود.
در همین راستا سازمان جهانی بهداشت هم توصیه کرده فاصله بین دو دوز واکسن بین ۲۱ تا ۲۸ روز باشد، هر چند در موارد استثنایی می‌توان دوز دوم را تا حداکثر ۶ هفته به تاخیر انداخت.