اختلال هویت گسستی که در گذشته به دوگانگی شخصیت و بعضا چندگانگی هویتی شناخته می‌شد، وضعیتی است که در آن هویت فرد به دو یا چند بخش متمایز تقسیم می‌شود. افرادی که این شرایط نادر را دارند اغلب قربانیان آزار و اذیت شدیدی بوده‌اند.

تعریف دوگانگی شخصیت یا اختلال هویت گسستی
اختلال هویت گسستی یک وضعیت سخت دشوار است که در آن دو یا چند هویت یا شخصیت متمایز، در فرد حضور دارند؛ و به طور متناوب کنترل او را در دست می‌گیرند. برخی افراد این موضوع را به صورت تجربه‌ای از تحت مالکیت بودن توصیف می‌کنند. فرد در چنین وضعیتی از دست دادن حافظه را نیز تجربه می‌کند که به قدری گسترده است که نمی‌توان با فراموشی معمولی آن را توضیح داد.
 
دوگانگی شخصیت (یا چندگانگی) اختلالی است که بیشتر با چندبخشی شدن تعریف می‌شود تا تکثیر شخصیت‌های جداگانه. این اختلال تا سال ۱۹۹۴ به عنوان دوگانگی شخصیت یا چندگانگی هویت شناخته می‌شد تا اینکه برای درک بهتر شرایط نام آن به اختلال هویت گسستی یاDID) Dissociative Identity Disorder) تغییر یافت. به این معنا که هویت تکه تکه یا بخش بخش می‌شود تا اینکه بخش‌های مختلف آن تکثیر یا رشد یابند. از آنجا که این بیماری نادر، به مرور شیوع پیدا کرد، تشخیص آن بحث برانگیز شده است.
 

 
اختلال دوگانگی شخصیت نشان دهنده شکست فرد در ادغام جنبه‌های مختلف هویتی، حافظه و آگاهی در یک شخصیت چند بعدی است. معمولا یک هویت اولیه نام اصلی فرد را دارد و منفعل، وابسته، گناهکار و افسرده است. در زمان سلطه‌ی هر کدام از شخصیت‌ها، فرد از لحاظ هویت، حافظه و آگاهی تجربه‌هایی متفاوت دارد. ویژگی‌های دگرگون شده‌ی فرد، از جمله اسم، سن، جنسیت، دایره لغات، دانش عمومی و حالت روحی غالب در مقایسه با هویت اصلی در تقابل هستند. شرایط خاص یا استرس زا می‌توانند باعث تغییر یک شخصیت به دیگری شوند. هویت‌های مختلف ممکن است وجود یکدیگر را انکار کنند، از یکدیگر انتقاد کنند یا در تضاد با هم باشند.

این اختلال زمانی که به شکل تحت مالکیت بودن تجربه می‌شود، اغلب به صورت رفتار‌هایی آشکار می‌شود که گویی یک روح یا موجود مافوق دیگری کنترل فرد را به دست گرفته است. این احساس که فرد تحت مالکیت موجود دیگریست در بسیاری از فرهنگ‌ها یا مذاهب وجود دارد و طبیعی است؛ این حالت زمانی غیر طبیعی می‌شود که ناخواسته باشد، باعث پریشانی یا زیان به فرد شود و در فرهنگ و آیین مذهبی پذیرفته نباشد.
 

علائم هویت چندگانه
علائم زیر باید در فرد مشاهده شوند تا اختلال هویت گسستی یا دوگانگی شخصیت تشخیص داده شود:
فرد، دو یا چند شخصیت یا هویت را تجربه می‌کند (هر یک با الگو‌های درک، ارتباط و تفکر خاص خود نسبت به محیط و خود). 
اختلال در هویت شامل تغییر در حس فرد نسبت به خود، رفتار، آگاهی، حافظه، ادراک، شناخت، و عملکرد است.
شکاف‌های مکرر در خاطرات شخصی دور یا نزدیک از جمله افراد، مکان‌ها، وقایع، مشاهده می‌شوند. این فاصله‌های متناوت با فراموشی معمولی مطابقت ندارند.
این نشانه‌ها موجب اختلال واضح در حوزه‌های اجتماعی، شغلی، تحصیلی و سایر عملکرد‌های فرد می‌شوند.
هویت‌های خاص ممکن است در شرایط خاصی پدیدار شوند. انتقال از یک هویت به دیگری معمولا با فشار روانی تحریک می‌شود. در شکل تحت مالکیت بودن این اختلال، هویت‌های جایگزین کاملا برای اطرافیان فرد قابل مشاهده و تشخیص هستند. در سایر فرم‌های این اختلال، فرد هویت‌های جایگزینش را به سادگی برای اطرافیان آشکار نمی‌کند.

افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، ممکن است احساس کنند بی طرفانه در حال نظاره‌ی گفتار و اعمال خودشان شده‌اند. آن‌ها ممکن است شنیدن صدا‌هایی را گزارش کنند. برای مثال صدای یک کودک یا صدای یک قدرت معنوی فراتر؛ و در برخی موارد، این صدا‌ها جریان‌های چندگانه فکری را به دنبال دارند که فرد هیچگونه کنترلی روی آن‌ها ندارد. فرد همچنین ممکن است به طور ناگهانی انگیزه‌ها یا احساسات ناشناخته‌ای را تجربه کند. یا احساسات فیزیکی متفاوت، مثل تغییرات عضلانی، یا شبیه یک کودک شدن. یا اینکه تغییرات ناگهانی در نگرش‌ها و ارزش‌های شخصی وی. 

بیش از ۷۰ درصد از افراد مبتلا به اختلال دوگانگی شخصیتی یا هویت گسستی اقدام به خودکشی یا آسیب به خود کرده‌اند؛ بنابراین درمان برای بهبود کیفیت زندگی این افراد بسیار ضروری است.

علت اختلال هویت گسستی
اغلب مبتلایان به هویت گسستی گزارش می‌کنند که خصوصا در دوران کودکی سوء‌استفاده‌های شدید جسمی و جنسی را تجربه کرده‌اند. در میان کسانی که در ایالات متحده آمریکا، کانادا و اروپا به هویت گسستی مبتلا شده‌اند، حدود نود درصد از آنها در کودکی در معرض سوء استفاده بوده‌اند.

اولین علائم این اختلال ممکن است در هر سنی آشکار شود. همچنین احتمال دارد که آنها از خود علائم اختلال استرس پس از سانحه  نشان دهند. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که DID در میان بستگان نزدیک فرد مبتلا بیشتر از افراد معمولی دیده می‌شود، پس می‌تواند علت ژنتیکی نیز داشته باشد. بعضی نیز معتقدند که علائم برخی از بیماران تا حدی آتوژنیک یا درمان زاد است (به این معنی که در نتیجه کار درمانی درمانگر بر روی فرد ایجاد شده است). در هر صورت مطالعات تصویربرداری مغز، انتقال هویت را تایید کرده‌اند.

 
درمان هویت گسستی یا دوگانگی شخصیت
درمان هویت گسستی یک پروسه‌ی بلندمدت است که درمانگر در آن شخصیت‌های مختلف را واکاوی کرده و در نهایت سعی می‌کند همه آنها را در یک شخصیت متحد کند. درمان‌های دیگر عبارتند از درمان شناختی و یا درمان خلاقانه. اگرچه هیچ دارویی وجود ندارد که به طور خاص این اختلال را درمان کند، اما دارو‌های ضد افسردگی یا دارو‌های آرامبخش می‌تواند به کنترل علائم روانی مرتبط به اختلال هویت گسستی کمک کند. با درمان مناسب بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات چند شخصیتی، بهبود یافته‌ و موقعیت خود در زندگی را به ثبات رسانده‌اند.