به گزارش مشرق، اگر نام جشنواره «سن فرمین» را جست‌وجو کنید با حجم زیادی از گزارش‌های رسانه‌های مختلف مواجه می‌شوید. گزارش‌هایی عمدتاً مثبت و ستایش‌گرانه. رسانه‌ها از سراسر دنیا با جزئیات زیاد به گزارش این جشنواره می‌پردازند. از توجه به لباس برگزارکنندگان تا ویژگی‌های پامپلونا، شهری که در آن سن‌فرمین برگزار می‌شود. اما سن فرمین چیست؟ جشنواره‌ای برای ترساندن و دواندن گاوها در خیابان‌های شهر توسط گاوبازهاست. در این جشنواره گاوها را تا سر حد مرگ می‌ترسانند، شاخ‌شان را جدا می‌کنند و به وحشیانه‌ترین شکل ممکن به قتل می‌رسانند. پس از کشته شدن حیوان بی‌پناه، تماشاگران برای این فتح بزرگ یک‌صدا هورا می‌کشند. در دنیایی که روشنفکرانش خوردن گوشت را نشانه‌ای از سبعیت و بدویت می‌دانند، چنین جنایتی به‌عنوان یکی از میراث‌های فرهنگ بشری تقدیس و ستایش می‌شود. گذشته از سن فرمین برای جشنواره گوجه، جشنواره ماست‌بازی و بسیاری دیگر از جشنواره‌ها و کارناوال‌های کوچک و بزرگ دیگر صدها و بلکه هزاران گزارش و یادداشت منتشر می‌شود. آنچه در این جشنواره‌ها مشترک است توجه به ویژگی‌های جسمانی و نیازهای پست مادی است. این جشنواره‌ها یا دنبال ارضای قوه خشم‌اند یا شهوت. در چنین اجتماع تهوع‌آوری چشم‌پوشی از اربعین چندان عجیب نیست. در این گزارش بخشی از اندک بازتاب‌های راهپیمایی اربعین طی سال‌های گذشته را با هم مرور می‌کنیم. راهپیمایی بزرگی که به اعتراف همین رسانه‌ها بزرگ‌ترین گردهمایی بشری در سراسر جهان است.
بازتاب راهپیمایی اربعین در رسانه‌های غربی چندان پرحجم نیست. اگر عبارت راهپیمایی اربعین یا عزاداری اربعین را به انگلیسی جست‌وجو کنید جز مطالب نسخه انگلیسی رسانه‌های ایرانی و عربی چیز زیادی دستگیرتان نمی‌شود. تعداد گزارش‌های رسانه‌های غیرایرانی و عربی کمی بیشتر از مجموع انگشتان دو دست است. بی‌بی‌سی، یورونیوز، ایندیپندنت و هافینگتن پست از معدود رسانه‌هایی هستند که لااقل به اندازه یک گزارش به اربعین پرداخته‌اند. در این گزارش تلاش بخشی از این گزارش‌ها را با هم مرور می‌کنیم.
حرفه‌ای یا مبتدی، مسأله این است!
بی‌بی‌سی و بحران تصمیم‌گیری
ابتدا از بی‌بی‌سی شروع می‌کنیم. پایگاه اینترنتی شبکه بی‌بی‌سی جهانی در چهاردهم دسامبر 2014 در نوشته‌ای کوتاه با عنوان : «دسته شیعیان زائر کربلا برای اربعین در اوج» به توصیف زیارت اربعین پرداخته و اشاره کرده 17میلیون نفر از جمله دو میلیون ایرانی در این گردهمایی شرکت می‌کنند. بی‌بی‌سی پس از معرفی امام حسین (ع) به‌عنوان نوه پیامبر اسلام تلاش می‌کند این رسم را منحصر به شیعیان نشان دهد. این درحالی است که ما به خوبی می‌دانیم پیاده‌روی اربعین صرفاً متعلق به شیعیان نیست و به جز اهل سنت پیروان سایر ادیان همچون مسیحی‌ها نیز در این آیین بزرگ مذهبی شرکت می‌کنند. نکته جالب توجه درباره بی‌بی‌سی این است که پس از این مطلب بسیار کوتاه در سال2014 در سال‌های آتی هرگز به این سوژه نپرداخته است. روند طبیعی و مورد انتظار این است که وقتی حجم اتفاق بزرگ‌تر می‌شود و افراد بیشتری را درگیر خود می‌کند میزان پرداختن به آن در رسانه نیز افزایش پیدا کند.
با توجه به این نکته سؤال مهمی مطرح می‌شود: چرا رسانه‌ای به فراگیری بی‌بی‌سی که تلاش می‌کند از همه وقایع روایت دست اول و اختصاصی ارائه کند از حادثه‌ای که به تصریح گزارش خودش لااقل 17 میلیون نفر را به شکل مستقیم درگیر خود می‌کند، چشم پوشی می‌کند؟ سؤالی که تلاش می‌کنیم در پایان این گزارش به آن پاسخ دهیم.
دوری و دوستی همیشه جواب نمی‌دهد!
تلاش هدر شده ایندیپندنت
در بین گزارش‌های مختلف رسانه‌ها گزارش روزنامه ایندیپندنت بیش از بقیه به جزئیات این راهپیمایی بزرگ پرداخته است. نسخه آنلاین روزنامه ایندیپندنت در نهم نوامبر 2017گزارشی با عنوان: «اربعین: گردهمایی میلیون‌ها مسلمان شیعه در بزرگ‌ترین زیارت جهان به‌مثابه شکست نهایی داعش» نوشته است: «میلیون‌ها زائر سیاه‌پوش شیعه در شهر مقدس کربلا برای یادبود آیین مذهبی اربعین گردهم آمدند، آیینی که بزرگ‌ترین گردهمایی سالانه مردمی درهمه نقاط زمین است.» این رسانه در ادامه گزارش خود با اشاره به جزئیات مسیر راهپیمایی و مسافتی که توسط زائران طی می‌شود آن را نمایش قدرتمندی از اعتقادات و اقتدار شیعی عنوان می‌کند. این گزارش که سال گذشته و پس از پیروزی عملیات ابوکمال و سقوط آخرین پایگاه داعش نوشته شده است با اشاره به تقارن اربعین با این پیروزی می‌نویسد: «اربعین نماد زنده‌ای از برخاستن دوباره شیعیان عراق است. اتفاقی که به شکل چشم‌گیری در خاورمیانه توسعه پیدا کرده اما به تازگی رخ داده است. کریم، چهل و هشت ساله رهبر قبیله‌ای در نجف است که برای زائران غذای رایگان فراهم می‌کند، یادآوری می‌کند که : «وقتی برای نخستین‌بار در پیاده‌روی غیرقانونی اربعین در دوران صدام حسین شرکت کردم، مجبور بودیم از مسیر رود فرات حرکت کنیم و خودمان را پنهان کنیم چرا که اگر دستگیر می‌شدیم یا به زندان می‌افتادیم یا اعدام می‌شدیم.»
این رسانه در ادامه گزارش خود چنین می‌نویسد: «اربعین بسیاری از شهدا روزگار جدید شیعه را پدید آورده است که توسط صدام حسین، القاعده و داعش به شهادت رسیده‌اند اما هدف این راهپیمایی عزاداری برای شهادت امام حسین(ع)، رهبر محترم شیعه است که در سال680 پس از میلاد در نبردی برای کربلا شهید شده است.» جمله آخر نشان می‌دهد حتی رسانه‌ای که تلاش کرده روایتی از نزدیک و با جزئیات از این راهپیمایی و مبادی‌اش ارائه کند تا چه حد در تاریکی نسبت به اصل ماجرا به سر می‌برند.
ضد جریان و موفق،
هافینگتن پست دقیق‌تر از بقیه
به جز گزارش این رسانه‌ها پایگاه خبری دست چپی و ضد جریان هافینگتن پست به قلم نویسنده مسلمان و انگلیسی خودش خانم کاترین شاکدام چند روایت مفصل و پرجزئیات از واقع را ارائه کرده است که با اختلاف بهترین منبع انگلیسی برای شناختن راهپیمایی اربعین است. ایشان در گزارش خود که در سال 2017 و با عنوان: «زیارت قلب، اربعین 2017 نمایشگر بهترین چیزی که اسلام ارائه می‌دهد» می‌نویسد: «اگر اربعین، امروز به یکی از بزرگ‌ترین زیارت‌های همه ادوار تاریخ بدل شده است، باید آن را در مسیر نجف به کربلا دید که زائران مترصد دیدار یار، چگونه این راه سخت را جانانه طی می‌کنند.شیعه علی سیزده قرن است که با شکنجه و تعدی و سرکوب مواجه می‌شود [...] چرا سازش نمی‌کنند که مشکل حل شود؟ به این‌ها فکر کردید؟ چرا به سادگی تسلیم نمی‌شوند و آرام و آسایش به جان نمی‌خرند؟ پاسخ ساده است: شیعه عدالت را بدون آزادی نمی‌خواهد و آرام جان را بدون شرافت.» خانم شاکدام در گزارش خود با شرح تجربیاتش در این سفر ادامه می‌دهد: «سعادت داشتم که امسال در راهپیمایی اربعین باشم و مهمان شفقت خالصانه و سخاوت عراقیان که در هیچ جای دیگر به این اندازه ندیده‌ام .اینکه عراقی‌ها دیرزمانی است که دارایی‌های خود را از دست داده‌اند و امروز اینگونه خالصانه از غریبه‌ها پذیرایی می‌کنند، همان درس تواضع مشفقانه‌ای است که از امام خود گرفته‌اند. ملتی که از دهان خود می‌زند تا نهایت مهمان‌نوازی را نشان دهد و این نهایت الهام‌بخشی است . در راه بین نجف تا کربلا، شاهد بهترین شکل انسانیت بودم. دستانی را دیدم که به نیت خدمت دراز می‌شد؛ آغوش‌هایی را دیدم که پناه‌گاه بیماران و خسته‌گان می‌گردید؛ اطعمه و اشربه‌هایی که خالصانه نثار جان گرسنه‌گان و تشنه‌گان می‌شد.»
شاکدام که به وضوح از آنچه دیده شگفت زده شده در تحلیل آنچه دیده این‌طور می‌نویسد: «در آن راه، دریافتم که انسانیت چگونه می‌تواند باشد اگر ما نیز کمی سخت‌تر تلاش کنیم .هرساله، شهر مقدس کربلا، به لطف سخاوت مردمش، به‌تنهایی ناممکن‌ها را از خلال گشودن درهای خود به روی میلیون‌ها زائر ممکن می‌کند. هرساله، برای چندین هفته، مردم عراق، به طور رایگان غذا و آب و امکانات پزشکی و موکب در اختیار زائران قرار می‌دهند .
هیچ شهری در جهان، چنین شاهکاری را رقم نمی‌زند. نه حتی مکه تحت حکومت آل‌سعود. باید به این مورد تأکید کنم که در اسلام، مردمانی هستند که به نام یک مرد و به عشق پسر علی بن ابی‌طالب (ع)، تعصبات خود را کنار گذاشته و در زمان رویارویی، برادرانه کنار هم می‌ایستند.»
مرض هزار و یک‌شبه غرب در روایت شرق؛
تو خود حجاب خودی از میان برخیز!
حال می‌خواهیم به آن سؤال مهم پاسخ دهیم. آنچه رسانه‌ای همچون بی‌بی‌سی را به سکوت و انفعال در برابر راهپیمایی سیل‌آسای اربعین می‌کشاند نهفته در نگاه تاریخ غرب به مشرق‌زمین است. انسان غربی پس از انقلاب صنعتی همیشه نگاهی با فاصله، سودجویانه و اگزوتیک به شرق داشته است.
آن‌ها شرق را صورت زنی بدوی اما زیبا و فتانه می‌دیدند که می‌شود به او نزدیک شد و از او بهره گرفت اما نمی‌شود به او نزدیک ماند و با او زندگی کرد. شرق برای غرب هنوز داستان‌های هزار و یک شب و ماجراهای علی بابا و چهل دزد بغداد است، سرزمین افسانه‌های جذاب اما شرورانه و غیرمتمدن. وقتی چنین نگاهی با دشمنی سیاسی همراه می‌شود معجونی می‌سازد که باعث می‌شود به‌عنوان رسانه‌ای که ادعای حرفه‌ای‌گری دارید خبر راهپیمایی یک جمعیت هفده میلیونی را مخابره کنید اما هیچ گزارشی نسبت به آن منتشر نکنید، حتی گزارش سوگیرانه و منفی.
راه‌حل و درمان این بیماری تاریخی یا لااقل نقطه شروع برای رفع آن همان چیزی است که کیلفورد گیرتز، انسان‌شناس برجسته آمریکایی در مقاله مشهورش، توصیف فربه به آن اشاره می‌کند. گیرتز که بخشی زیادی از عمر خود را در میان جوامع و قبایل مختلف صرف پژوهش انسان‌شناسی کرد می‌گوید: «مهم‌ترین اصل برای نزدیک شدن به یک فرهنگ دریافتن این نکته است که برای رقصیدن چطور باید پاهای خود را با شریکمان هم‌کوک کنیم.»
اصل هم‌کوکی که گیرتز صحبت می‌کند در واقع همان تلاشی است که خانم شاکدام برای روایت اربعین انجام داده است.
واقعیتی که رسانه‌هایی همچون بی‌بی‌سی ناگزیرند در آینده به آن تن دهند.
*صبح نو