شهردار تهران در روز هوای پاک از شهروندان خواسته تا بدون خودروی شخصی در محل کار حاضر شوند، اقدامی که در راستای کمپین سه شنبه‌های بی دود است. خبرفوری در گزارش زیر سعی دارد تا این کمپین و مطالبه شهردار را آسیب شناسی کند.
سوگل دانائی- «شهردار تهران با دوچرخه به خیابان آمد»، «شهردار تهران بادیگارد ندارد»، «شهردار تهران سه شنبه‌ها خودروی شخصی ندارد» این‌ها تمام تیترهایی بود که در 8 سه شنبه گذشته رسانه‌ها برای اقدام شهردار تازه به بهشت آمده تهرانی استفاده کردند. کمپینی که شهردار تهران آن را آغاز نکرد اما تاحدودی او بود که باعث تداوم فعالیت آن شد. کمپین «سه شنبه‌های بدون دود» یا «سه شنبه‌های بدون خودروی شخصی» خبر فوری حالا در آستانه نهمین سه شنبه‌ی جدی شدن این کمپین، آن را آسیب شناسی کرده است و این سوال را مطرح می‌کند که شهرداری چه قدر می‌تواند در راستای تداوم این کمپین موفق باشد؟
شهرداری که به کمپین رنگ تازه داد
پیروز حناچی نخستین بار حتی زمانی که حکم شهرداری او توسط وزیر کشور تایید نشده بود به کمپین سه شنبه‌های بدون خودرو پیوست. او در جلسه شورای معاونین اعلام کرده بود که به این کمپین پیوسته و قرار است هر سه‌شنبه به عنوان شهردار تهران با دوچرخه یا وسیله نقلیه عمومی سرکار حاضر شد. این اقدام او در هفته‌های نخست با واکنش‌های متعدد مواجه شد. بسیاری حتی شهردار اسبق تهران، غلامحسین کرباسچی به او انتقاد کردند و او را به جدی گرفتن برنامه‌هایش در شهرداری ترغیب کردند تا حضور در کمپین‌های این چنینی. این در حالی بود که حناچی هفته‌های متمادی به کار خود ادامه داد و حتی از مسئولین مختلف هم برای حضور در این کمپین دعوت کرد. جالب اینجاست که رسانه‌های خارجی هم از ماجرا غافل نشدند و رسانه‌ی توییتری تیک تاک هم به ماجرای دوچرخه سواری شهردار واکنش نشان داد و عنوان کرد که اقدام او باعث تعجب و شگفت زدگی شهروندان تهرانی شده است. اما شهردار تازه، اقدام خود را قدمی در راستای کاهش حجم ترافیک شهر تهران می‌داند و معتقد است که اگر این اقدام در میان 11 میلیون شهروند تهرانی فرهنگسازی شود احتمالا در روزهای آینده شاهد کاهش حجم عمده ترافیک باشیم. شهردار اکنون در اقدامی تازه در روی هوای پاک که از قضا سه شنبه هم نیست از همه شهروندان تهرانی دعوت کرده تا بدون خودروی شخصی در پایتخت حاضر شوند. اقدام او اما واکنش شهروندان در فضای مجازی را به همراه داشت، سوالاتی که هر یک در ادامه می‌آید و کارشناسان و منتقدان پاسخی به آن می‌دهند.
سهم زنان از دوچرخه سواری
شاید نام کمپین سه شنبه‌های بدون خودرو باشد اما نام آن با دوچرخه گره خورده است و بسیاری این کمپین را به «سه شنبه‌های با دوچرخه» می‌شناسند. همچنین اقدامات متفاوت شهرداری تهران مانند افزایش ایستگاه‌های کرایه دوچرخه هم باعث شده که این فکر همراهی سه شنبه‌ها با دوچرخه بیش از پیش در ذهن مخاطب پررنگ شود. اما شهروندان تهرانی معتقدند دوچرخه سواری برخلاف القای شهرداری با مشکلات عدیده همراه است. مهم‌ترین آن سهم زنان از دوچرخه است. مطلبی که با فتوای مراجع عظام منافات دارد، به طور مثال آیت الله خامنه‌ای در فتوایی اعلام کردند: «دوچرخه‌سواری برای دختران و بانوان در مجامع عمومی و در منظر نامحرم موجب جلب نظر مردان و در معرض فتنه و به فساد کشیده شدن اجتماع و منافی با عفت بانوان است و لازم است ترک شود و در صورتی که در منظر نامحرم نباشد فی نفسه اشکال ندارد.» آیت الله مکارم شیرازی نیز در فتوایی دیگر اعلام کرده است که این کار در محیط های مخصوص بانوان اشکالی ندارد. مشروط بر اینکه سبب ضرر و زیانی نگردد. پر واضح است که خیابان محیطی برای مردان و زنان است و بنابر اعتقادات شرعی زنان نمی‌توانند در منظر نامحرم دوچرخه سواری کنند. برای بررسی بهتر این اتفاق به چند ایستگاه کرایه دوچرخه در سطح شهر سر زدیم تا متوجه شویم آیا دوچرخه سواری در شهر سهم زنان هم هست یا نه؟ از 2 ایستگاهی که در پارک شریعتی، زیر پل سیدخندان، دوچرخه کرایه می‌دادند، تنها یک ایستگاه به زن دوچرخه امانت داد. حالا این سوال مطرح است که اگر سهم زنان دوچرخه سواری در شهر نیست چطور شهردار تهران همچنان به حضور حداکثری همه مردم در این کمپین اشاره دارد یا چطور مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران هفته گذشته در این کمپین دو نفر از همکاران زن خود در شورا را به استفاده از دوچرخه در روز سه شنبه دعوت کرد؟
ریه‌هایمان را دریابیم یا دوچرخه را؟
یکی از انتقاداتی که به همراهی دوچرخه در سه شنبه‌های بدون خودرو وارد است هوای آلوده پایتخت است. اکثر مسئولان در آلوده بودن شهر تهران با یکدیگر هم عقیده هستند، شهری که سال گذشته یک سوم روزهایش هوای سالم داشت و 12 روز هوای پاک. از طرف دیگر بسیاری از ما مکررا در رسانه‌ها خوانده‌ایم و شنیده‌ایم که متخصصان توصیه می‌کنند که در روزهای آلوده از تردد در شهر و ورزش به طور کلی پرهیز شود. اکنون سوالی که مطرح است این است که باوجود این اظهارنظرها چه قدر حضور دوچرخه محاسن دارد؟ دکتر علیرضا آل داود، پزشک عمومی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبر فوری می‌گوید: بهتر است یک سامانه‌ای تعبیه شود تا افراد بدانند که به طور مثال در روزهایی که هوای پایتخت آلودگی بیشتری دارد از تردد با دوچرخه خوددداری کنند. ما نمی‌توانیم قانون و قاعده کلی برای آن بگذاریم. وی همچنین تاکید می‌کند: از نظر تئوری دوچرخه سواری در روزهای آلوده ریسک ابتلا به بیماری‌های ریوی را افزایش می‌دهد اما ما احتیاج به گروه‌هایی داریم که در ریه افراد آزمایش‌هایی صورت دهد تا ما بفهمیم که آیا دوچرخه سواری ناراحتی‌های تنفسی آن‌ها را افزایش داده یا نه؟ وی همچنین معتقد است که بدن فرد آماده برای ورزش با فرد غیر آماده متفاوت است و فردی که بدن آماده‌ای برای ورزش کردن ندارد احتمالا هنگام دوچرخه سواری در هوای آلوده آسیب ببیند.
به بیمه دوچرخه فکر کرده‌اید؟
پرسش دیگری که درباره دوچرخه سواری در سه شنبه‌های بدون خودرو مطرح است این است که آیا شهر تهران زیر ساخت مناسبی برای حضور دوچرخه دارد؟ از طرف دیگر باتوجه به اینکه دوچرخه وسیله نقلیه‌ای شبیه به موتور سیکلت است و طبق آمار رسمی ناجا که که طبق آن در 30 درصد تصادفات، 9 ماهه سال 97 موتور سیکلت دخیل بوده آیا نباید نگران حضور دوچرخه سواران در تهران بود؟ سرهنگ عین الله جهانی، معاونت اجتماعی و فرهنگ ترافیک پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبر فوری می‌گوید: دوچرخه هم مانند سایر وسایل نقلیه باید قوانین و مقررات را رعایت کند اما باتوجه به زیر ساختی که در ایران فراهم نیست می‌تواند ایجاد خطر کند. وی معتقد است: دوچرخه به عنوان وسیله نقیله ارزان و سالم بسیار مفید است اما باید توجه شود که در سایر کشورهایی که از دوچرخه استفاده می‌کند مسیر ویژه‌ای برای استفاده از دوچرخه در شهر وجود دارد اما در ایران مسیر متفاوت برای دوچرخه سواری در شهر تعبیه نشده است. جهانی همچنین اشاره می‌کند: ما موافق حضور دوچرخه در ایران هستیم اما تاوقتی فرهنگ و زیر ساخت آن فراهم نیست می‌تواند ایجاد خطر کند. همچنین باید این نکته را مد نظر داشت که هر حادثه‌ای که هر وسیله نقلیه‌ای را تهدید کند دوچرخه را هم تهدید می‌کند. سرهنگ جهانی در ادامه درباره بیمه دوچرخه سواران می‌گوید: نکته‌ای که نباید مغفول بماند بحث بیمه دوچرخه سواران است، اگر دوچرخه‌ای در خیابان تصادف کند چگونه باید خسارت او داده شود؟ دوچرخه‌ها هیچکدام بیمه نیستند و مساله تصادف آن‌ها هم جدی است.
وسایل نقلیه عمومی افزایش می‌یابند؟
اما این کمپین فقط معطوف به دوچرخه نیست و شامل استفاده شهروندان از وسایل نقلیه عمومی هم می‌شود. وسایل نقلیه عمومی که بیشتر ما تصویر ذهنی یکسانی از آن داریم. تصویری که با واژه‌ی ازدحام گره خورده است. شلوغی که عموما با ساعات اوج ترافیک شدت بیشتری می‌گیرد و گاهی حتی طاقت فرسا می‌شود. به نظر می‌رسد که وسایل نقلیه عمومی در تهران کفاف جمعیت پایتخت را نمی‌دهند. مجید فراهانی، رییس کمیته برنامه و بودجه شورای شهر تهران پیشتر در گفت‌وگویی که با خبرنگار اجتماعی خبر فوری انجام داده بود در خصوص یکی از این سیستم‌های حمل و نقل اعلام کرده بود:« در برنامه توسعه دوم شهرداری تهران که توسط آقای قالیباف اجرا شد پیش بینی شده بود که تعداد اتوبوس‌ها از ۶۸۰۰ به ۹۵۰۰ عدد برسد اما اکنون که در آخرین سال برنامه توسعه دوم هستیم تعداد اتوبوس‌ها کمتر هم شده و به ۶۱۰۰عدد رسیده است و این نشان می‌دهد که ما در برنامه توسعه حمل و نقل شهری ناموفق بودیم.» البته اکنون که اعضای شورای شهر در حال بررسی برنامه تازه توسعه هستند و با ظهور کمپین‌های این چنینی می‌توان خوش بین بود که سیستم ناوگان حمل و نقل شهری نوسازی شود و باتوجه به نیاز روزمره شهروندان شاهد ظهور تعداد بیشتری از اتوبوس‌ها باشیم.
تو با محافظ و من تنها
تاکنون اما مسئولان زیادی به دعوت کمپین سه شنبه‌های بدون خودرو لبیک گفتند و بدون خودروی شخصی در محل کار خود حاضر شدند. معصومه ابتکار، حجت نظری، آرش میلانی، سفیر سوییس در تهران، مجید فراهانی و بسیاری دیگر سه شنبه‌ها تصاویری از خود منتشر کردند. البته این تصاویر فقط برای یک هفته بود و مشخص نمی‌کرد که آیا سه شنبه‌های بعدی هم خودروی شخصی، مسئولان را در خود ندیده یا نه؟ اما چند نکته درباره تصاویر منتشر شده به چشم می‌آید نخست آنکه آنطوری که فضای مجازی القا کرده مسئولان بدون محافظ از وسایل نقلیه عمومی استفاده می‌کنند خیلی هم صحیح نیست و تعداد زیاد همراه با هر مسئول خود گواهی بر تضاد این گفته است. از طرف دیگر تصویری که تعدادی مسئولان در متروی خلوت هم از خود منتشر کردند به نوعی با تجربه زیسته پایتخت نشینان مغایر است.
منتظر الگو باشیم یا نه؟
کمپین سه شنبه‌های بدون خودرو به فعالیت خود ادامه می‌دهد و با وجود انتقاداتی که تاکنون به آن وارد شده از کار خود دست نکشیده، اما نکته مهم اینجاست که این کمپین چه قدر در اذهان عمومی تاثیر گذار بوده؟ آیا حضور شهردار یا مسئولان توانسته عموم مردم را ترغیب کند که از وسیله نقلیه خود در روزهای سه شنبه دست بکشند و دل به وسایل نقلیه عمومی بسپارند؟ این سوال نیازمند آمار شهرداری و پلیس راهور ناجاست. اینکه در روزهای سه شنبه کاهش ترافیک مشاهده شده یا اینکه شهردار حین دوچرخه سواری یا مترو سواری یا باقی موارد توانسته مردمی که تنها در کوچه و خیابان او را نظاره می‌کردند را با خود همراه کند. علیرضا سالمی، دکترای روانشناس بالینی اما در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبر فوری درباره الگویی که شهردار و سایر مسئولان می‌توانند در ذهن مخاطب بسازند می‌گوید: مثل خانواده‌ها می‌ماند، پدر و مادر چه زمانی می‌توانند به فرزندان خود بگویند چه بکن و چه نکن؟ زمانی که خودشان همان کار را انجام دهند یا انجام ندهند. این حالت در مسئولین هم وجود دارد. زمانی مسئولین می‌توانند بگویند کاری باید انجام شود که خودشان آن فعالیت را انجام دهند. وی در ادامه تاکید می‌کند: تصمیمات این چنینی بیشتر شبیه فانتزی است اگر شهردار معتقد است که این اقدام مفید است چرا تمام روزهای سال اقدام به حضور با دوچرخه نمی‌کند. همچنین این را در نظر بگیرید که ذهن آدمی مانند دومینو تمام خوب و بدها را کنار هم می‌گذارد و بعد الگو برداری می‌کند او تصویر شهردار و سایر مسئولان را می‌بیند اما نمی‌تواند باور کند زیرا محافظان را می‌بیند زیرا همیشگی نبودن آن را مشاهده می‌کند. بنابراین نمی‌تواند باور کند و الگوبرداری کند که شهردار همیشه این کار را انجام می‌دهد. وی در پایان می‌گوید: به همین دلیل است که بسیاری از مسئولان نمی‌تواند الگو برداری کنند زیرا نمی‌توانند اعتماد ذهن را جلب کنند و در ذهن افراد فرآیند اتفاق افتاده را نمایشی می‌خواند.
ضامن ماندگاری چیست؟
شهردار تهران باوجود انتقادات اما همچنان به حضور خود در کمپین ادامه می‌دهد، مهم‌ترین سوالات درباره این کمپین همچنان بدون پاسخ است و به نظر می‌رسد نتوانسته آنطور که باید نظر مثبت مخالفان را به خود جلب کند. اکنون باید دید در روزی که او از همه شهروندان خواسته تا به کمپین بپیوندند چند نفر به دعوتش لبیک می‌گویند. اتفاقی که احتمالا ضامن تاثیرگذاری و تداوم فعالیت این کمپین نیز باشد.