کنگره کودکی هفته گذشته با حضور کارشناسان و مسئولان حوزه کودک توسط انجمن حمایت از حقوق کودکان در برگزار شد.
در بخشی از این کنگره، حبیب الله مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره نباید به سرمایه‌گذاری در حوزه کودکان به چشم کالای لوکس نگاه کرد، گفت: «پیش از دبستان خدمات در خیلی از کشورها رایگان است چون به این حوزه به چشم کالای لوکس نگاه نمی‌شود بلکه به چشم سرمایه‌گذاری نگاه می‌شود؛ این در حالی است که خیلی از هزینه‌ها در ایران را والدین پرداخت می‌کنند. برای پیدا کردن این اصول و محورها می شود از کنوانسیون حقوق کودک استفاده کرد. این در صورتی رخ می‌دهد که سیاست‌های دولت همگام با این اصول باشد.
او در ادامه گفت: «۷۵ درصد اختلالات روانی قبل از سن ۲۴ سالگی و ۵۰ درصد اختلالات روانی در سنین زیر چهار سالگی رخ می‌دهد و در مجموع ۱۵ درصد بار بیماری‌ها در سطح جهانی مربوط به سن ۱۰ تا ۲۴ سال است. در حالی که ۸۵ درصد رشد مغزی انسان تا سن پنج سالگی صورت می‌گیرد و فقر مالی در کودکان زیر ۱۲ ماه می‌تواند منجر به تاخیر تکاملی واضح در آنها شود.»
معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه بسیاری از ما فکر می‌کنیم کودک مینیاتوری از بزرگسال است، گفت: «نباید به کودک فشار وارد کنیم. ما نوعی از کودک آزاری با عنوان کودک آزاری آموزشی داریم. فشارهایی که در دوره تحصیل بر کودک روا می‌شود، نوعی از کودک‌آزاری است. ما نباید به کودکان فشار بیاوریم و باید اجازه بدهیم کودکان دوره کودکی‌شان را انجام بدهند تا رشد سالمی داشته باشند. به همین دلیل برای رسیدن به این هدف باید در سیاست‌گذاری‌های کلان به کودک فکر کنیم و کارهای مهمی در این خصوص انجام دهیم.
کودکانه‌سازی سیاست و پوپولیسم سیاسی در ایران پس از انقلاب
در ادامه محمدجواد غلامرضا کاشی، استاد تمام علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: «کودکان تا زمانی که به‌عنوان سوژه شناخته نشوند، قربانیانی هستند که نقشی در حیات خود ندارند. حیات سیاسی نقش دموکراتیک پیدا نمی‌کند، مگر اینکه فعالیت کودکان در صحنه سیاسی به رسمیت شناخته شود.»
او سه پارادایم را در باب کودکی از نظر سیاسی معرفی کرد:
۱) روایت افلاطونی: در این روایت، کودکی موضوعیت ندارد. کودکان بزرگسالان بالقوه‌اند. جهان کودکی رسمیتی ندارد. سیاست عرصه عمومی است و مختص مردان بالغ و عاقل است. کودکان و زنان افرادی هستند که فاقد خرد کافی در امور سیاسی هستند و قرار است فرم پیدا کنند. در مدل افلاطون، مردم هم کودکند. یک حاکم است که با انگاره کودکی نسبتی دارد و در رابطه بین حاکم و مردم تجلی پیدا می‌کند.
۲) روایت رمانتیک‌ها: کودکی شکل اصیل انسان بودن است. بزرگسالان آلوده‌اند. بزرگسالان خودخواه‌اند. بزرگسالان به اغراض منفعت‌طلبانه دچارند. این جهان اجتماعی پر از آلودگی و نخوت، جهان آلوده بزرگسالان است. خرد این بزرگسالان انسان را از طبیعت جدا کرده است. صورت اصیل انسانی، به صورت کودکان زیستن است. صورتی که با طبیعت نسبتی ارگانیک دارد. بنابراین باید کودکانه زیست.
۳) روایت فروید: آن صورت مطلوب نگاهی است که بنیان‌گذار آن فروید است، نه افلاطون و نه روسو. نگاه فروید از این جهت مهم است که اساساْ در دوگانه‌سازی بین کودک و بزرگسال تشکیک می‌کند. با نگاه فروید، کودکی اساساْ و عمیقاْ با جهان بزرگسالان درآمیخته است و بزرگسالان عمیقاْ و شدیداْ در جهان کودکی در آمیخته‌اند. تمایز میان بزرگسالان و کودکی، یک افسانه است. فقط کودکان قلمرو خاص قدرت خودشان را تجربه می‌کنند؛ چنانچه زنان چنین‌اند؛ چنانچه اقوام چنین‌اند؛ چنانچه گروه‌ها و طبقات اجتماعی مختلف چنین‌اند. مطالعات سیاسی نشان می‌دهد، کودکان حقیقتاْ فعل‌پذیر نیستند. در روابط پیچیده در قلمرو خانواده و مدرسه، یا قلمرو رابطه با دوستانشان، کودکان فاعلان سیاسی‌اند. اما جنس این تبادلات قدرت، طبعاْ با جنس تبادلات قدرت در سایر قلمروهای اجتماعی، متمایز است.
از ازدواج برای گرفتن پول و ویزا تا گرفتن یارانه
در ادامه کامیل احمدی، پژوهشگر سخنان خود را با اشاره به طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۶ سال که با وجود رأی آوردن در صحن مجلس، در کمیسیون قضایی مجلس رد شد، آغاز کرد و از نظر پژوهشی به موضوع ازدواج کودکان پرداخت. پروژه پژوهشی ازدواج کودکان از دل کار قبلی او درباره ختنه زنان در ایران آغاز شد، به این علت که بیشتر مصاحبه‌شونده‌هایی که او در میدان کار با آنها برخورد داشت، زیر سن قانونی بودند. در روستاهایی از قبیل مناطق کردنشین آذربایجان غربی، کردستان، هرمزگان و کرمانشاه که به شکل معدود و پراکنده موارد ختنه زنان در آنها یافت می‌شد، کودکان زیادی از جمله پسر و دختر بودند که به ازدواج‌های زیر سن قانونی کشیده شده بودند و این جرقه‌ای شد برای اینکه احمدی به تحقیق درباره ازدواج کودکان بپردازد.
احمدی از صیغه محرمیت به عنوان کشفی در مورد ازدواج کودکان یاد کرد که در روند کار دو ساله میدانی با آن برخورد کردند. خانواده‌هایی که در جوامع روستایی یا خانواده‌های سنتی موقعی که کودکان را به جهت اینکه گناهی در ارتباط فیزیکی رخ ندهد بایکدیگر «ناف بُر» یا اسم بُر می‌کنند؛ به این معنی که برای آنها صیغه محرمیت می‌خوانند که دقیقاْ همان صیغه محرمیت است که برای بزرگسالان خوانده می‌شود ولی نوع کاربرد آن متفاوت است. صیغه محرمیت از آنجا که ثبت نمی‌شود از نظر قانونی می‌تواند آسیب‌زا باشد و باعث و بانی ازدواج شتاب‌زده به دنبال رابطه جنسی میان کودکان و موارد متعددی مانند متارکه یا اختلافات خانوادگی شود. او در ادامه به سیاست‌های جمعیتی اخیر، که بر ازدواج کودکان تأثیرگذار است اشاره کرد.
وضعیت فعلی در مورد ازدواج زیر ۱۸ سال در کشور به این گونه است که در سال ۹۴، پنج درصد از کل ازدواج‌ها در سنین کمتر از ۱۵ سالگی، شامل ۴۸۵۱۹ نفر دختران ۱۰ الی ۱۴ ساله و ۱۴۰۷۱ نفر پسران ۱۰ الی ۱۴ ساله، بوده است. البته ممکن است آمارهای دقیقی وجود نداشته باشد از جمله در مورد ازدواج‌هایی که در حاشیه مرزها اتفاق می‌افتد، ازدواج‌های عشیره‌ای، سنتی و ازدواج دوم که هرگز در شناسنامه ثبت نمی‌شود. ازدواج‌ها برای مبادله پول در برخی استان‌ها رواج دارد. ازدواج برای گرفتن ویزا و ازدواج‌های صوری برای کسب یارانه از دیگر علل تعدادی از ازدواج‌هاست. در سال ۹۰، ۴.۵ درصد کودکانی که ازدواج کردند ۱۰ الی ۱۴ سال داشتند. این روند بر خلاف آنچه گفته می‌شود، رو به رشد است و در سال ۹۲ به ۵.۳ درصد رسیده است.
چرخه سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران چرخه کاملی نیست
در ادامه حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری با اشاره به اینکه در عرصه سیاست‌گذاری‌های کلان در حوزه کودک‌آزاری روند رو به رشدی داریم گفت: «آیا این سیاست‌گذاری‌ها کافی است؟ خیر، آیا همه سیاست‌گذاری‌ها درست اجرا شد؟ خیر، آیا آنچه که انجام گرفت مطلوب است؟ خیر.» او به تشریح اشکالات اساسی و همچنین پیشرفت‌ها در حوزه سیاست‌گذاری حوزه کودکان پرداخت. «یکی از این اشکالات این است که ذی‌نفعان آنطور که باید در سیاست‌گذاری اجتماعی حوزه کودکان دخیل نیستند. البته در چند سال اخیر این درگیری بیشتر شد. سازمان‌های غیر دولتی در حوزه زنان، اطفال و کودکان در قانونی که سال ۸۱ تصویب شد، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، حضور داشتند. در مجمع ملی حقوق کودک، امروز کودکان سه نماینده دارند. در آخرین جلسه لاحیه کودکان در کمیسون اجتماعی، تمام افرادی که دعوت شده بودن از سازمان‌های غیر دولتی بودند.»
او گفت که در عرصه سیاست‌گذاری اجتماعی، واقع‌بین‌تر شدیم به این معنی که تمایل کمتری به کتمان موضوع آسیب‌های اجتماعی حوزه کودک وجود دارد و راجع به کودک‌آزاری صحبت می‌کنیم و اقداماتی نیز چون اورژانس اجتماعی که بدون سیاست‌گذاری ممکن نبود، اگرچه کافی نیست، انجام شد. طبق اظهارات موسوی چلک، بسیاری از کسانی که امروز در عرصه سیاست‌گذاری اجتماعی فعالیت می‌کنند، دانش سیاست‌گذاری اجتماعی را ندارند و با نگاه امنیتی سیاسی به موضوعات اجتماعی نگاه می‌کنند و در سیاست‌گذاری مبتنی بر واقعیت دچار مشکل می‌شوند. نکته دیگر این است که چرخه سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران چرخه کاملی نیست.