در سال‌های اخیر واژه مافیا به‌ویژه در عرصه فرهنگ زیاد به گوشمان خورده. مثل مافیای نشر، مافیای سینما یا... . این تعبیر همیشه موافقان و مخالفانی دارد.
موافقان یا به سیستم و ساختار بدبینند و دست‌های پشتپرده و اراده‌های مخفی را از قرائن موجود نتیجه‌گیری می‌کنند، یا از قافله عقب مانده‌اند و راه انتقام‌کشی و تسویه‌حساب از دیگران را در پیش گرفته‌اند. مخالفان هم یا لفظ مافیا را توهم‌آمیز و بی‌فایده می‌دانند یا خود و اطرافیانشان منافعی دارند.
اما مورد جدید: مافیای کنکور.
مدتی است که این اصطلاح در رسانه‌ها مطرح می‌شود. شاید دسته‌بندی دوگانه بالا در این مورد کارآمد نباشد یا به‌راحتی اثبات نشود. اگر نخواهیم افراد را نیت‌خوانی کنیم، مافیای کنکور بر زبان دو گروه جاری می‌شود: گروه اول: بعضی از مسئولین آموزش‌وپرورش؛ گروه دوم: بعضی از کارشناسان و فعالان عرصه آموزش.
گروه اول خود را مسئول و دغدغه‌مند و منتقد عملکرد اضطراب‌آفرین و سودمحور برخی موسسات آموزشی خصوصی می‌دانند و گروه دوم کوتاهی و یا حتی عمد مسئولین را عامل گسترش مافیایی با گردش مالی هشت‌هزارمیلیاردی به‌شمار می‌آورند.
در این یادداشت فعلا با گروه دوم کاری نداریم. چون ادعاها و تحلیل‌های چندلایه‌ای دارند که هرکدام، درست یا غلط، موضوع مطلب جداگانه‌ای است.
اما حرف‌های گروه اول با توجه به کارنامه و عملکرد وزارت متبوع‌شان پر از ابهام است و پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند. این مافیای مورد ادعا دقیقا در کدام قلمرو کار می‌کند؟ از کدام وزارت‌خانه مجوز فعالیت می‌گیرد و زیرنظر کدام وزارت‌خانه فعالیت می‌کند؟ با کدام نهاد روابط مالی دارد؟ با کجا همکاری به‌شکل برون‌سپاری (مثلا آزمون‌های مرحله‌ای استانی) دارد؟ زیرنظر کدام مسئول، کلاس‌های کنکور خود را تبدیل به مدارس غیردولتی چندشعبه‌ای و زنجیره‌ای می‌کند؟ مجوز مدارس را تحت کدام بازرسی از صاحبان مجوز کرایه می‌کند؟ به‌جز سوال اول، پاسخ باقی سوال‌ها معلوم است! ناچار، وزارت آموزش‌وپرورش یا همان آ.پ! ولی مگر امکان دارد که وزارت‌خانه‌ای که مثلا تمام مدارس کشور را در یک روز بسیج می‌کند تا دانش‌آموزان شاهد پخش زنده فوتبال باشند، قدرت انجام کفِ وظایفش و ابزار نظارت مناسب آن را نداشته باشد؟
آیا بعضی از موسسات جزو مافیا هستند و بعضی نه؟ یا نه، بعضی از کارهایشان مشمول کارهای مافیایی می‌شود و بعضی نه؟ آیا تبلیغات این موسسات در صداوسیما نادرست است و در خود مدارس بی‌اشکال؟ آیا تبلیغات در پوشش کمک به احداث مدارس یا تجهیز کتابخانه‌های مدارس حتی در شهرهای بزرگ و برخوردار پسندیده است ولی در رسانه‌ها و معابر عمومی مشکل‌ساز؟
واقعا مافیا کجاست؟ اصلا مافیا یعنی چه؟ یک تشکیلات مخفی و خطرناک و مخوف؟ یک باند بین‌المللی که قاچاق یا لابی‌های خطرناک می‌کند؟ انواع حذف را درمورد مهره‌های مخالف و مزاحم به‌کارمی‌گیرد؟ در نهادهای حاکمیتی نفوذ می‌کند؟ یا دست‌های پشتپرده که طبق ادعای برخی رسانه‌های نزدیک به دولت تا استیضاح وزیر هم اعمال قدرت می‌کند؟
پدرخوانده‌های این مافیا چه کسانی هستند؟ دزدهای سر گردنه؟ خلافکاران پولدار؟ تاجران شریف؟ معلم‌های سابق؟ مدیران سابق؟ مسئولین سابق آ.پ؟ یا اگر کار به پدرخوانده نمی‌کشد و عده‌ای آدم متوسط گرداننده این خرده‌مافیاها هستند، این متوسط‌ها قبلا شغل قانونی یا زیرزمینی دیگری داشته‌اند؟ از امور آموزشی سردرمی‌آورند؟ یا در آ.پ خدمت می‌کردند؟ در مدارس غیرانتفاعی کار می‌کردند؟ در مدارس غیردولتی‌ای که نام مدیر در مجوز فعالیت مدرسه آمده بود یا مدارسی که مجوز کرایه‌ای داشتند؟ مدارسی که یک معلم بازنشسته تاسیسشان کرده بود یا یکی از مدیران رده‌بالای آ.پ؟ یا معاون وزیر اسبق؟ یا معاون اسبق وزیر؟ یا خود وزیر اسبق؟! شاید هم هیچ‌کدام و اصلا این مافیا را از مرزها وارد کرده‌اند و نهادهای امنیتی باید پاسخگو باشند!
پاسخ احتمالی این است که قطعا دامن آ.پ از پرورش مافیا پاک است. بسیار هم پذیرفتنی و قابل قبول است. اما نتیجه چه می‌شود؟ مافیای ناشی و ناوارد که مافیا نیست! به کاهدان می‌زند! اگر ناشی و ناوارد بود که نمی‌توانست دستکم در حد ظاهرسازی به زیر و بم مسائل آموزش و تبلیغات در جامعه ما و راه‌های جذب استعداد (بخوانید مشتری) و خلاهای قانونی و نظارتی آگاه باشد. تکاور نیست که در خاک دیگری آموزش دیده باشد!
مطرح کردن مافیا از جانب مسئولین آموزش‌وپرورش، عقلا منجر به زیرسوال‌رفتن خود این وزارت‌خانه در ادوار مختلف می‌شود و انگشت اتهام قصورها و تقصیرهای فجیعی را متوجه خود ایشان می‌کند. نقد عملکرد این وزارت‌خانه به جای خود؛ ولی فارغ از اینکه عقلا و اخلاقا نباید و نمی‌شود یک مجموعه بزرگ میلیونی را متهم به مافیاپروری کرد، باید دید اساسا ادعای وجود مافیا متکی به چه مستنداتی است؟ هیچ!
احتمالا با خود می‌گویید یعنی هیچ مشکلی وجود ندارد؟ چرا. مشکل هست و بی‌شمار هم هست. اما مافیا توهمی بیش نیست. توهمی که شاید خودخواسته باشد. چرا؟ خواهیم دید.
پس سوال مافیای کنکور کجاست پاسخی ندارد. چون صورت سوال مخدوش است. مافیای کنکور وجود خارجی ندارد که بخواهد جایی مستقر باشد و دنبالش بگردیم. یا عمد یا سوءتفاهمی در میان است. باید صورت سوال را اصلاح کرد.