به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل خبرگزاری فارس، در طول دهه‌های اخیر که کشورها به سمت کاهش حمایت گرایی و گسترش تجارت آزاد حرکت کرده‌اند، مسئله حمایت از بخش کشاورزی پر چالش ترین موضوع در مذاکرات تجاری کشورها بوده است. چراکه کشورهای جهان (به‌ویژه کشورهای پیشرفته)، همگی در تلاش بوده‌اند تا با ابزارهای مختلف از تولیدات داخلی بخش کشاورزی حمایت کنند و هیچ‌کدام حاضر به پذیرش محدودیتی در این زمینه نبوده‌اند.
*حمایت همیشگی کشورهای توسعه‌یافته از بخش کشاورزی
تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی کشورهای توسعه‌یافته حمایت‌های گسترده‌ای را از تولیدات داخلی بخش کشاورزی به عمل می‌آوردند و این مسئله به کاهش قیمت‌های جهانی منجر شده بود. در آن زمان برخلاف کشورهای توسعه‌یافته، ساختارهای حمایتی در کشورهای درحال‌توسعه به شکل مدرن طرح‌ریزی نشده بود و کاهش قیمت‌های جهانی مشکلاتی را در زمینه رقابت‌پذیری در تولیدات آن‌ها ایجاد کرده بود.
در آن زمان حمایت‌های گسترده و بی‌دریغ کشورهای توسعه‌یافته از بخش کشاورزی با انتقادات گسترده کشورهای درحال‌توسعه همراه شده بود و حتی کمپینی با موضوع «تجارت را منصفانه کنید» در همین راستا شکل گرفت که هدف آن جلوگیری از دریافت میلیاردها دلار یارانه از سوی کشاورزان کشورهای ثروتمند و در مقابل فقیرتر شدن کشاورزان کشورهای درحال‌توسعه بود.
در دوره کنونی نیز مشابه شرایط سال‌های ابتدایی دهه ۲۰۰۰ در حال تکرار است. در سال‌های اخیر کشورهای توسعه‌یافته به میزان قابل‌توجهی به یارانه‌های بخش کشاورزی افزوده‌اند و قیمت‌های جهانی محصولات غذایی به میزان چشمگیری کاهش یافته است. با این تفاوت که در دوره کنونی برخی از کشورهای درحال‌توسعه نیز توانسته‌اند زیرساخت‌های لازم برای حمایت از بخش کشاورزی را فراهم نمایند تا در این مسابقه، از کشورهای توسعه‌یافته عقب نمانند.
*داستان توافقی که هیچ‌گاه حاصل نشد
مسئله عدم توافق و همگرایی کشورها در زمینه حمایت از بخش کشاورزی، همواره یکی از چالش‌های کشورها در مذاکرات تجاری مربوط سازمان تجارت جهانی و پیش از آن، توافقنامه گات (GATT) بوده است. از زمان پایان جنگ جهانی دوم تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، توافقات تجاری کشورهای جهان که در چندین دور برگزار شده بود، تحت توافقنامه تجارت و تعرفه موسوم به «گات» انجام می‌گرفت.
مسئله توافق بر سر جزئیات حمایت از بخش کشاورزی نیز برای اولین بار در مذاکرات دور اروگوئه و در سال ۱۹۸۶ موردبحث قرار گرفت. اما در آن زمان کشورها نتوانستند در این زمینه به توافق درخوری دست یابند. از آن دوره تابه‌حال نیز هر زمان که مسئله حمایت از بخش کشاورزی در مذاکرات تجاری WTO مطرح شده، نتیجه‌ای جز شکست در مذاکرات را در پی نداشته است. مذاکرات دور دوحه، تنها دور مذاکراتی بوده است که از زمان شکل‌گیری سازمان تجارت جهانی آغاز شده و به سرانجام نرسیده است. هدف اصلی در این دور مذاکراتی، توافق بر مسائل بخش کشاورزی بوده است؛ اما اختلاف‌نظر عمیق کشورهای جهان در خصوص مسئله حمایت از بخش کشاورزی، موجب شد مذاکرات دور دوحه بارها و بارها، بدون هیچ دستاوردی با عدم موفقیت برگزار گردد.
پافشاری کشورها علی‌الخصوص کشورهای توسعه‌یافته بر حمایت از بخش کشاورزی و متضرر شدن کشاورزان در کشورهای رقیب به خاطر متأثر بودن از این حمایت‌ها، باعث طرح شکایت‌های متعدد در WTO علیه یکدیگر شده است.
اعتراض کشورهای عضو WTO به افزایش یارانه‌های حمایتی کشاورزی آمریکا
با اعلام بسته کمکی ایالات متحده آمریکا که با هدف محافظت از کشاورزان آمریکایی در برابر پیامدهای جنگ تجاری بین چین، اتحادیه اروپا و دیگر کشورها طراحی شد؛ دیگر اعضای سازمان تجارت جهانی خواهان شفافیت بیشتر در این باب شدند و مجموعه‌ای از سؤالات در مورد اقدامات اخیر آمریکا پیرامون افزایش حمایت‌های کشاورزی به جلسه کمیته کشاورزی WTO در سپتامبر 2018 ارائه شد. این سؤالات از کشورهای نیوزلند، ژاپن، هند، اتحادیه اروپا، کانادا و استرالیا بود که همگی خواستار جزئیات بیشتر در مورد این طرح آمریکا بودند و آن را به چالش کشیدند.
استرالیا سؤال کرد چگونه برنامه‌های حمایتی مختلف آمریکا مانند تسهیل بازار، خرید و توزیع غذا و تجارت کشاورزی با قوانین WTO متناسب خواهد بود؟ نیوزلند در مورد اینکه این بسته حمایتی، آمریکا را به سقف 19.1 میلیارد دلار یارانه مجاز کشاورزی نزدیک کند و بیش از یک‌بار تکرار شود ابراز نگرانی کرد! ژاپن و کانادا نیز نگران بودند که پرداخت‌های تسهیل‌کننده بازار منجر به افزایش تولیدات کشاورزی آمریکا و متضرر شدن بازار این کشورها شود.
هدف بسته حمایتی 200 میلیون دلاری امریکا نیز ارتقا تجارت و کاهش اثرات نامطلوب محدودیتهای دیگر کشورهاست، اما استرالیا و کانادا در سؤالات خود مطرح کرده‌اند که آیا آمریکا تضمین می‌دهد این بودجه 200 میلیون دلاری برای کمک به صادرات محصولات آمریکائی به بازارهای بین‌المللی مورداستفاده قرار نخواهد گرفت؟
*یارانه‌های کشاورزی کشورهای پیشرفته، چین و هند را وادار به شکایت کرد
همچنین کشورهای چین و هند به‌طور مشترک به دلیل پرداخت یارانه‌های متنوع و گسترده از سوی کشورهای پیشرفته جهان به بخش کشاورزی، از این کشورها به سازمان تجارت جهانی شکایت کرده‌اند. کشورهای چین و هند معتقدند اعطای یارانه گسترده از سوی کشورهایی همچون آمریکا، کانادا، آلمان، فرانسه و دیگر کشورهای پیشرفته، موجب می‌شود که قیمت تمام‌شده محصولات کشاورزی تولیدی در این کشورها کاهش یابد و رقابت‌پذیری آن‌ها در سطح جهان به طرز چشمگیری افزایش یابد.
طبق قوانین سازمان تجارت جهانی کشورهای عضو این سازمان باید از اعمال هرگونه قانون حمایت‌کننده از تولیدات داخلی که موجب انحراف روند تجارت خارجی دیگر کشورها گردد، خودداری نمایند. کشورهای چین و هند مدعی شده‌اند که یارانه‌های پرداختی از سوی کشورهای پیشرفته روند تجارت را مختل نموده و باید هرچه سریع‌تر متوقف گردد.
اما کشورهای پیشرفته جهان برای بخش کشاورزی خود اهمیت بسیار زیادی قائل هستند و هرساله یارانه‌های هنگفتی به کشاورزان خود اعطاء می‌کنند. به‌طوری‌که طبق آمارهای جهانی کشورهای پیشرفته جهان سالانه بالغ‌بر ۱۶۰ میلیارد دلار به بخش کشاورزی خود یارانه می پردارند. ولی درعین‌حال این کشورها با استناد به قوانین سازمان تجارت جهانی، دیگر کشورهای درحال‌توسعه را به کاهش حمایت و موانع تجاری و تعرفه‌ها مجبور می‌نمایند!
*شکایت آمریکا از حمایت‌های قیمتی کشاورزی هند در WTO
طی نشست ژوئن ۲۰۱۸ کمیته کشاورزی WTO، آمریکا یارانه‌های قیمتی (MPC) محصولات کشاورزی هند را به چالش کشید و از این کشور به WTO شکایت کرد. آمریکا ادعا کرد که هند در گزارش اعلامی سال‌های ۱۱-۲۰۱۰ و ۱۴-۲۰۱۳ حمایت‌های قیمتی بازار (MPS) -تعیین قیمت تضمینی محصولات کشاورزی توسط دولت- را برای محصولات گندم و برنج خود به‌طور فاحشی کمتر از مقدار واقعی و اعمالی خود گزارش کرده است. به گفته ایالات‌متحده، این نتیجه‌ی روش متداول و ناصحیح هند برای محاسبه MPS کشاورزی خود است.
ایالات‌متحده اعلام کرد که گزارش‌های یارانه‌ی کشاورزی هند، جزئیات مربوط به هزینه‌های درون ایالتی را نداشته و تنها محصول خریداری شده دولت را به‌جای تمام تولیدات حمایت شده گزارش کرده است. امریکا ادعا کرد هند همچنین مخارج خود را به‌جای روپیه با دلار گزارش کرده است و علاوه بر این، هیچ اطلاعات دقیقی در مورد ارزش تولیدات محصولات کشاورزی که پایه‌ای برای تعیین محدودیتهای حد آستانه(de minimis) -یا حداقل حمایت قیمتی مجاز داخلی که موردپذیرش WTO هست- ارائه نداده است.
اما هند درخواست بازبینی گزارشات خود توسط امریکا را رد کرد و اصرار داشت که این روش مطابق با قوانین سازمان تجارت جهانی است. هند ادعا می‌کند که از سال ۹۶-۱۹۹۵ همواره از واحد دلار در گزارش‌های خود استفاده کرده است. هند گفت موافقت‌نامه کشاورزی (AoA) سازمان تجارت جهانی تعیین نکرده است که محصولات واجد شرایط گزارش شامل چه مواردی می‌شود و پاداش‌هایی که بعضی دولت‌ها برای کشاورزان برنج و گندم فراهم می‌کنند، مبالغ اساسی نیست که جزو حمایت‌های داخلی جعبه زرد (غیرمجاز) گزارش شود.
*استرالیا ، هند را متهم به حمایت‌های خارج از چارچوب WTO کرد
به‌تازگی نیز دولت استرالیا در واکنش به وضعیت حمایت از تولید نیشکر در هندوستان، دولت این کشور را به دلیل عدم رعایت قوانین تجارت بین‌المللی محکوم کرده است. هرچند هندی‌ها ادعای استرالیا را برای افزایش سطح حمایت دولت هند از تولید نیشکر را رد کرده‌اند اما این اختلاف‌نظر بین دو کشور در محاکم قضایی سازمان تجارت جهانی همچنان باقیمانده است.
طبق اعلام دولت هند بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی، کشورهای درحال‌توسعه می‌توانند تا ۱۰ درصد کل ارزش تولید هر محصولی را به‌عنوان یارانه به کشاورزان پرداخت کنند و دولت هند نیز از این قانون استفاده می‌کند. از سویی دیگر نیز قیمت‌های تضمینی در هند تنها مختص محصولاتی هستند که کشاورزان نتوانند محصولات خود را بفروشند این در حالی است که هند یکی از تولیدکنندگان کوچک نیشکر در جهان محسوب می‌شود و کمتر از یک درصد صادرات قند و شکر جهان را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل مقامات دولت هند با رد ادعای استرالیایی‌ها مبنی بر ناعادلانه بودن یارانه‌های حمایتی در این کشور اعلام کرده‌اند به‌هیچ‌وجه از حدود قوانین بین‌المللی تجاوز نکرده‌اند.
به‌طورکلی با نگاهی به حمایت‌های مختلف کشورهای جهان می‌توان دریافت که هیچ‌کدام از کشورها حاضر به کاهش حمایت از تولیدات کشاورزی خود؛ حتی در قبال فشارهای سازمان تجارت جهانی نیستند و در صورت افزایش فشارها نوع حمایت خود را تغییر می‌دهند و سعی در قبضه کردن بازار محصول کشورهای رقیب دارند. پافشاری کشورهای توسعه‌یافته در حمایت از بخش کشاورزی و متوسل شدن به انواع روش‌های پیدا و پنهان حمایتی و بی‌توجهی به قوانین سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد، امنیت غذایی و سیطره بر اساسی‌ترین نیاز کشورها مسئله‌ای نیست که کشورهای پیشرفته به‌راحتی از کنار آن عبور کنند. هرچند که به‌طور ناعادلانه‌ای کشورهای درحال‌توسعه را به کاهش این حمایت‌ها ملزم می‌کنند.
پویان مرتضوی کارشناس اقتصاد کشاورزی
انتهای پیام/