به گزارش مشرق، یکی از مهم‌ترین کارویژه‌های دولت نخست حسن روحانی که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ روی کار آمد، مذاکره با قدرت‌های جهانی جهت لغو تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان بود. مذاکراتی که البته مقدمات آن یک سال پیش از سال ۹۲ و در عمان کلید خورده بود.
بیشتر بخوانید:
رفتارهای نسجیده ظریف چه بر سر کشور آورد؟
روحانی روز توافق برجام: همه تحریم‌ها بالمره لغو خواهد شد / روحانی یک سال پس از برجام: البته که تحریم‌ها پایان نیافته است
مطالبه هر باره رهبر انقلاب از دولت یازدهم جهت مذاکره با غربی‌ها، لغو بالمره همه تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی، در روز امضای توافقنامه برجام بود؛ اتفاقی که صورت نیفتاد و مسوولان مذاکره‌کننده برای آن، هر بار بهانه‌های مختلفی طرح کردند. علاوه‌بر این مسوولان وزارت خارجه یا سایر مسوولان دولتی، در طول یک سال گذشته، سخنانی به زبان آوردند که گویی هدف از مذاکرات، نه اقتصادی که روانی و سیاسی بوده است. ادامه این گزارش را بخوانید.
روحانی: هیچ توافقی را امضا نمی‌کنیم مگر اینکه تحریم‌ها لغو شود
حسن روحانی چهار ماه پیش از امضای نهایی توافق برجام، در فروردین‌ماه سال ۱۳۹۴، از لغو همه تحریم‌ها، «بالمره» در روز امضای توافق سخن گفت و تأکید کرد: «هیچ توافقی را امضا نخواهیم کرد مگر اینکه در نخستین روز اجرای توافق تمام تحریم‌های اقتصادی در همان روز بالمره و تماماً قطع شود.» رییس‌جمهوری بعدازظهر روز ۲۳ تیرماه ۹۴، پس از اعلام جمع‌بندی و توافق نهایی در مذاکرات هسته‌ای در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی و در مقابل صدها دوربین و خبرنگار و میلیون‌ها ایرانی از لغو همه تحریم‌ها علیه کشورمان خبر داد. او گفت: «امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم تمام تحریم‌ها حتی تحریم‌های موشکی، تسلیحاتی و اشاعه‌ای به صورتی که در قطعنامه بوده لغو می‌شود. تمام تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای، مالی، حمل‌ونقل، پتروشیمی، فلزات سنگین و تحریم‌های اقتصادی بطور کامل لغو خواهد شد و نه تعلیق، و حتی تحریم تسلیحاتی نیز کنار گذاشته می‌شود.»
ظریف: ان‌شاءالله همه تحریم‌ها لغو می‌شود
دی‌ماه ۹۴ که زمان اجرایی شدن توافق برجام فرارسید، اظهارات گذشته رییس‌جمهوری مبنی‌بر لغو همه تحریم‌ها، عیناً از سوی مسوولان وزارت خارجه تکرار شد. آقای محمدجواد ظریف، وزیر خارجه روز ۲۶ دی‌ماه که جهت اعلام آغاز روز اجرای برجام به «وین» رفته بود، در بدو ورود به فرودگاه گفت: «ما فکر می‌کنیم از طریق برجام، همه قطعنامه‌های ظالمانه شورای امنیت و همه قطعنامه‌های شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان یابد و رسماً لغو شود. همه تحریم‌های ظالمانه‌ای که به خاطر موضوع هسته‌ای ایران اعمال شده است، ان‌شاءالله امروز لغو و کنار گذاشته خواهد شد.» همان ایام، آقای سیدعباس عراقچی، معاون ظریف نیز اظهارات وزیر خارجه درباره لغو تحریم‌ها را تکرار کرد.
مذاکره برای تغییر رفتار ایران
ماه‌ها از اجرایی شدن برجام در دی‌ماه سال ۹۴ گذشت؛ اما خبری از لغو تحریم‌ها نشد. البته بخشی از تحریم‌های هسته‌ای لغو شد، لیکن تحریم‌های اقتصادی که الغای آن‌ها وعده اصلی مسوولان بود، دست نخورده باقی ماند. روزنامه «جام جم» فروردین‌ماه سال ۹۵ در تحلیلی، با اشاره به چرایی رفع نشدن تحریم‌های اقتصادی نوشت: «برای ریشه‌یابی مباحث اخیر درباره لغو نشدن تحریم‌های اقتصاد، باید نگاهی کلان به این موضوع داشت. آمریکا قصد داشت با مذاکره با ایران، رفتار این کشور را در منطقه تغییر دهد. موضوعی که کشورهای غربی به خصوص آمریکا را آزار می‌دهد، نفوذ ایران در منطقه خصوصاً در کشورهایی مانند یمن، سوریه و عراق است. آمریکا قصد دارد با اعمال تحریم‌های گوناگون علیه ایران، نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه را کاهش بدهد.»
رهبر انقلاب در مردادماه سال ۹۵ نیز طی سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم، در اعتراض به لغونشدن تحریم‌ها گفتند: «برجام اصلاً برای برداشتن تحریم‌ها بود؛ برای اینکه تحریم‌های ظالمانه برداشته بشود. مگر غیر از این است؟ خب برداشته نشده؛ حالا می‌گویند به‌تدریج، یواش یواش دارد درست می‌شود. حالا ۶ماه از این موعد گذشته است، برداشته نشده؛ ۶ماه برای یک مملکت هشتاد میلیونی زمان کمی است؟ در این ۶ماه دولت محترم کم می‌توانست کار بکند اگر چنانچه این خباثت آمریکایی‌ها نبود؟ این برجام شد برای ما یک نمونه، یک تجربه.»
وقتی ترامپ همه رشته‌ها را پنبه کرد
وقتی در ایام حضور دولت دموکرات اوباما در کاخ سفید که بنابر پروپاگاندای خام جریان نزدیک به دولت، موضعی همراه‌تر با جمهوری اسلامی داشت، وعده لغو بالمره تحریم‌ها روی دست ماند و هیچ اقدام موثری در این زمینه انجام نشد، چندان بعید به نظر نمی‌رسید که روی کار آمدن دونالد ترامپ به‌عنوان رییس‌جمهوری ایالات متحده در آبان‌ماه سال ۹۵ که علناً و رسماً وعده پاره نمودن توافق برجام، در صورت رسیدن به قدرت را سر داده بود، منجر به مسخ برجام به مقوله‌ای بی‌اثر شود. ترامپ در زمان رقابت‌های انتخاباتی آمریکا، بارها با طرح این ادعا که «اوباما» و «کری» با توافق هسته‌ای، ایران را قدرتمندتر کردند، تأکید کرد که توافق ایران با ۶کشور غربی «بدترین قراردادی است که تاکنون بسته شده است.»
ترامپ درنهایت پس از بارها تهدید به خروج، در اردیبهشت‌ماه سال ۹۷، حضور ایالات متحده آمریکا در برجام را کان‌لم‌یکن اعلام کرد. رییس‌جمهوری آمریکا عصر روز سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت، در جریان یک سخنرانی کوتاه، اعلام کرد که کشورش از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی با ایران و سایر کشورهای اروپایی خارج می‌شود و تحریم‌هایی را که در چارچوب این توافق لغو شده بودند، بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد.
موضع جدید ایران؛ اعتماد به اروپا
پس از خروج قابل پیش‌بینی آمریکا از برجام، موضع مسوولان کشورمان، به سمت اعتماد به اروپا و سرمایه‌گذاری روی اجرای تعهدات از سوی طرف اروپایی حرکت کرد. همزمان با خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی طی یک گفت‌وگوی کوتاه تلویزیونی با مردم، با تأکید بر اینکه برجام بدون آمریکا ادامه خواهد یافت، گفت: «ما ظرف چند هفته آینده ضمن مذاکره با کشورهای اروپایی، روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم؛ اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری پنج کشور عضو برجام می‌توانیم به هر آنچه که منافع ملت ایران بوده برسیم، علی‌رغم حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به سمت ثبات در منطقه قدم‌های خود را برداریم؛ اما اگر دیدیم که چنین نیست من در گفت‌وگویی با مردم کشورمان ایران موضع‌مان را به اطلاع آنان خواهم رساند.»
یک روز پس از خروج آمریکا از برجام، رهبر انقلاب در دیدار معلمان و دانشجویان، با اشاره به اقدام خلاف عرف بین‌الملل و در توصیه‌ای مهم به مسوولان برای ادامه راه با اروپا گفتند: «بارها گفته بودیم به آمریکا اعتماد نکنید؛ این هم نتیجه‌اش. درباره مذاکره با سه کشور اروپایی هم می‌گوییم به این‌ها هم نباید اعتماد کرد و برای هر قرارداد باید تضمین‌های واقعی و عملی بگیرید وگرنه نمی‌شود به این شکل حرکت را ادامه داد.»
اصلاً برجام برای چه بود؟!
پس از خروج آمریکا از برجام و انفعال اروپا در قبال عمل به تعهدات خود -که نهایتاً به انتشار یک کانال تجاری با ایران، آن هم به شکل محدود و مشروط به پیوستن کشورمان به گروه ویژه اقدام مالی(FATF) ختم شد- مسوولان دولتی، برای فرار از زیر بار انتقادها -که مشخصاً معطوف به رفع نشدن تحریم‌های اقتصادی علیه کشورمان بود- رسماً اعلام کردند، هدف از برجام اصلاً اقتصادی نبوده است. ظریف، وزیر خارجه، دی‌ماه ۹۷ در گفت‌وگو با روزنامه «خراسان» با تأکید بر اینکه شکی نیست که اروپایی‌ها در عمل به تعهدات خود کوتاهی کرده‌اند، اظهار داشت: «این واقعیت به این معنی نیست که هدف از برجام اقتصادی بود. اصلاً این‌طور نیست. مذاکرات ما درباره برجام تا فروردین ۹۴ (یعنی سه ماه قبل از توافق نهایی برجام) صرفاً هسته‌ای و امنیتی بود؛ بحث‌های هسته‌ای، امنیتی و خارج شدن از شورای امنیت بحث‌های اصلی ما بود و اینکه کسی بگوید هدف برجام اقتصادی بود با واقعیات و خطوط قرمزی که برای ما ترسیم شده بود، نمی‌سازد.»
آدرس غلط ظریف، پیش‌تر در اظهارات بقیه چهره‌های دولتی نیز قابل رصد بوده است. آقای عباس آخوندی، وزیر سابق راه، تیرماه ۹۷ در تحلیلی، یکی از آثار برجام را فزونی‌گرفتن «قدرت نرم» جمهوری اسلامی برشمرد و گفت: «توافق برجام موجب فزونی آشکار در قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران شد. این قدرت در درون موجب آرامش و امید اجتماعی گردید و در برون، توان اثرگذاری ایران در معادله‌های منطقه‌ای و جهانی را بالا برد.» حسن روحانی نیز همواره در اظهاراتی متعدد، هدف برجام را «رفع سایه جنگ» از سر کشور برشمرده است.
با وجود گذشت بیش از سه سال از اجرایی شدن برجام، هنوز بخش عمده‌ای از وعده‌ها، به خصوص در حوزه رفع تحریم‌های اقتصادی، بلاتکلیف مانده است؛ در چنین فضایی، اروپایی‌ها نیز با علم کردن کانال تسهیل‌کننده تجارت با ایران (معروف به اینستکس) در پی بهره‌برداری حداکثری منافع خود در قبال ایران هستند. باید دید در حالی که بنابر اظهارات صریح مرکل، صدراعظم آلمان، اروپا و آمریکا موضعی مشترک در برخورد با ایران دارند و اختلافات‌شان صرفاً محدود به روش‌هاست، آینده برجام که هر روز به موضوعات جدیدی نظیر کانال تجاری یادشده و FATF گره می‌خورد، چگونه پیش خواهد رفت.
منبع: صبح نو