بررسی‌ها نشان میدهد که غالب اقدامات وزارت نیرو برای مقابله با بحران برق در سالهای اخیر متمرکز بر بخشهای صنعت و کشاورزی بوده است. به طوری که در سال گذشته حدود 4000 مگاوات از میزان مصرف برق بخشهای صنعت و کشاورزی کاسته شد تا خاموشی برق رخ ندهد.
برخی اقدامات در سالهای گذشته مانند رایگان کردن قیمت برق بخش کشاورزی در ساعات کمباری مثبت بوده و با استقبال برخی از کشاورزان هم مشاهده شده است. همچنین سیاستهای تشویقی در بخش صنایع به منظور انتقال تعمیرات به فصول گرم و همچنین جابهجایی مصرف از ساعت اوج به کمباری و دادن پاداش به صنایع نیز مناسب است.
اما باید به این نکته توجه داشت که اقدامات طرحهای ذخیرهسازی برای صنایع در صورتی صحیح است که کاملا داوطلبانه (و یا حداقل با اطلاع قبلی در شرایط حاد) از سمت صنایع انجام شود. در سالهای گذشته مکررا مشاهده شده است که برخی خاموشی‌های ناگهانی و اجباری در بخش صنایع رخ داده و این بخشها را با آسیب جدی روبرو کرده است. در همین راستا معاون استاندار قم در مصاحبهای ضمن اعلام حمایت از بخش صنایع افزود:
«مبحث خاموشی و قطع برق بدون اطلاع قبلی در واحدهای صنعتی باید متوقف شود چراکه بروز این قبیل مسائل سبب ایجاد خسارت‌های مالی فراوانی به واحدهای صنعتی میشود.»
اهمیت ضریب بار برای کاهش هزینه تولید برق
یکی از پارامترهای مهم برای تولید برق در هر کشوری، ضریب بار است. بهطور دقیق‌تر، ضریب بار شبکه به‌صورت نسبت کل انرژی تولیدی طی یک دوره مشخص (عموما یک ساله) به حاصل‌ضرب اوج بار سیستم و طول زمان دوره مربوطه (عموما ۸۷۶۰ ساعت در کل سال) تعریف میشود:
پایین بودن ضریب بار یعنی از ظرفیت نیروگاه ساخته شده در طول سال به میزان کمی استفاده میشود و آنگاه قیمت تولیدی برق به منظور بازگشت سرمایه اولیه بالا میرود. درحالی که اگر ضریب بار در کشوری بالا باشد آنگاه از ظرفیت نصبشده نیروگاهی در طول سال بیشتر استفاده شده و هزینه تولیدی برق به منظور بازگشت سرمایه کاهش مییابد. به همین دلیل افزایش ضریب بار برای کاهش هزینه تولید برق بسیار حائز اهمیت است.
متاسفانه منحنی مصرف در کشور بسیار غیریکنواخت و ضریب بار کشور نیز نسبت به بسیاری از کشورها پایینتر است. مقایسه بین حداکثر توان مصرفی در ماههای مختلف سال 96 در شکل زیر نمایش داده شده است. در این شکل خط چین مربعی بیانگر بار پایه در این سال است.
با توجه به شکل (1) مشخص است که میزان حداکثر توان مصرفی از اواسط مهرماه تا اواسط اردیبهشت که شامل 8 ماه از سال است به بار پایه بسیار نزدیک است اما از اواسط اردیبهشت به بعد میزان تقاضای توان مصرفی افزایش یافته و به بیش از55000 مگاوات در سال 96 و 57000 مگاوات در سال جاری رسیده است. مشخص است که به منظور تامین اوج مصرف برق تابستان لازم است تا نیروگاههای مختلف احداث شوند اما بایستی بدین نکته توجه کرد که این نیروگاهها در دیگر ایام سال مورد استفاده قرار نخواهند گرفت.
یک تخمین ساده نشان میدهد که اگر یک نیروگاه گازی در فصل تابستان و روزی 5 ساعت (ساعات اوج بار روز) وارد مدار شود، قیمت تولید برق برابر 1200 تومان بر هر کیلووات ساعت و اگر که در همین فصل اما روزی 8 ساعت (ساعات اوج بار روز و شب) وارد مدار شود، قیمت برق برابر 750 تومان بر هر کیلووات ساعت خواهد شد، اما اگر همین نیروگاه در 11 ماه از سال روشن بماند، آنگاه قیمت برق تولیدی به منظور بازگشت سرمایه فقط 68 تومان میشود. به همین دلیل افزایش ضریب بار و همچنین نقش بخشهایی مانند صنعت یا حمل ونقل برقی که به طور پیوسته و یکنواخت در طول سال برق مصرف کنند، بسیار حائز اهمیت است.
متوسط ضریب بار تولیدی برق ایران در سال های اخیر حدود ۶۳% بوده است. این امر بدین معنا است که تنها ۶۳% از ظرفیت مفید تولید برق کشور مورد استفاده قرار گرفته و از 37 % آن تنها در ایام خاصی از سال استفاده شده است. در نتیجه قیمت تولیدی برق در کشور بهشدت بالا رفته و بر بدهیهای دولت افزوده است.
بیشتر بودن قیمت برق صنعتی از بخش خانگی در ایران بر خلاف کشورهای پیشرو
با توجه به شکل 2 کاملا مشخص است که گسترش هر بخشی که در طول سال مصرف یکنواختی داشته باشد منجر به افزایش ضریب بار و کاهش هزینه تولید برق میشود. به همین دلیل چون مصرف بخش صنعت در طول سال یکنواخت است، گسترش این بخش منجر به کاهش هزینه تولید برق خواهد شد. به بیان دیگر میتوان گفت که قیمت برق تولیدی صنایع بسیار کمتر از برق بخش خانگی بوده و این بخش صنعت است که قیمت برق کل کشور را کاهش میدهد.
کشورهای پیشرفته نسبت به بخش صنعتی اهتمام خاصی دارند. گزارشات علمی نشان میدهد که در بسیاری از کشورهای پیشرو مانند آلمان، آمریکا، کره جنوبی و حتی ترکیه و به طور کلی اغلب کشورهای عضو OECD، قیمت برق صنعتی از قیمت برق بخش خانگی ارزانتر است. حال آنکه در ایران عکس این مطلب وجود داشته و قیمت برق صنعتی کشور حدود 1.4 برابر بخش خانگی است و در فصل تابستان هم به میزان 20% به آن افزوده میشود.
نقش مشترکین پرمصرف خانگی در زمان اوج بار
دادههای وزرات نیرو نشان میدهد که مصرف برق 20% از مشترکین مناطق عادی حدود 42% از کل مصرف برق این بخش است. توزیع ناهمگن مصرف برق در استانهای جنوبی کشور وضعیت وخیمتری دارد به طوری که 20% از مشترکین این استانها بیش از 50% از برق بخش خانگی این استانها را مصرف میکنند. با توجه به این دادهها میتوان گفت که اگر مصرف برق مشترکین پرمصرف در فصل تابستان نیز مانند سایر مردم بود آنگاه بیش از 7000 مگاوات از توان مصرفی کل کشور کاسته شده و نه تنها خاموشی برق در کشور اتفاق نمیافتاد بلکه صادرات برق نیز به کشورهای همسایه نیز قطع نمیشد. بخش پرمصرف خانگی آنچنان برق مصرف میکند که تنها توان مصرفی سه دهک بالای جامعه بیش از کل صنایع بزرگ و کوچک کشور و توان مصرفی وسائل سرمایشی این گروه در تابستان بیش از کل صنایع بزرگ کشور است.
مصرف برق مشترکان پرمصرف در حالی است که ایشان نه تنها بهای برق خود رابه طور کامل پرداخت نمی‌کنند بلکه متوسط یارانه 20% از مشترکان پرمصرف نسبت به متوسط 80% مشترکین در حدود 2.5 برابر و یارانه یک درصد مشترک بسیار پرمصرف نسبت به مصارف حداقلی بیش از 65 برابر است.
دو پیشنهاد برای مشترکان پرمصرف خانگی
با توجه به دلایل فوق بایستی به جای تمرکز بر بخش صنعت، بر بخش پرمصرف خانگی تمرکز نموده و از قطعی برق صنایع و افزایش غیرمنطقی قیمت برق این بخش در مقایسه با بخش پرمصرف خانگی بهطور جدی جلوگیری کرد. بسیاری از کارشناسان دو پیشنهاد برای این مشترکین دارند که در صورت تمرکز دولت بر روی آن میتوان از قطعی برق در سال آتی جلوگیری نمود.
اول اینکه این مشترکین اقدام به نصب پنل خورشیدی نمایند تا با تولید برق تجدیدپذیر در فصل تابستان و اوج بحران برق به کمک شبکه برق آمده و بحران برق را به حداقل برسانند. در این حالت ایشان میتوانند حتی برق مازاد بر مصرف خود را هم به شبکه بفروشند و در نتیجه مبلغ قبض خود را کاهش هم بدهند.
دوم اینکه برای مصارف مازاد بر الگوی مصرف برق، بهای برق خورشیدی را پرداخت کرده تا وزارت نیرو بتواند از طریق برق تضمینی خریداری شده از نیروگاههای خورشیدی، برق مازاد این مشترکان را تامین کند.
در این صورت تنها مصارف مازاد بر الگو مشمول افزایش قیمت خواهد شد و مصارف داخل الگو همچنان از یارانه برق برخوردار است.
در غیر این صورت اگرچنانچه این مشترکان نخواهند که هیچ یک از اقدامات فوق را انجام ندهند بایستی ناچارا مصرف برق خود را در فصل تابستان کاهش دهند و مصرف خود را مانند سایر مردم به حد الگوی مجاز برسانند که یکی از بهترین روشها برای کنترل مصرف ایشان همان تعیین برق خورشیدی خانگی است.
با توجه به وعدههای مکرر مسئولان قرار بود طرح افزایش تعرفه برق مشترکان پرمصرف تا اواخر آذرماه ابلاغ شود اما سال جاری به پایان رسید و این طرح همچنان در انتظار مصوبه هیات دولت و موافقت رئیس جمهور است. اخیرا نیز برخی منابع غیررسمی و با توجه به سابقه گذشته در سال 93 اعلام کردهاند که رئیس جمهور مخالف این طرح است که بایستی دید دلیل آن چیست. لازم به ذکر است که اگرچنانچه تدبیری برای کنترل مصرف برخی مشترکان خانگی اندیشیده نشود، آنگاه بحران برق در سال آینده قطعی خواهد بود و آسیب آن به همه مردم و به خصوص واحدهای تولیدی خواهد رسید.
*ابراهیم شاه حسینی کارشناس انرژی
انتهای پیام/ب